LETËR NOBELIT PËR HANDKE Akademia e Shqipërisë: Nuk mund të jepni Nobelin e Paqes e të nxisni urrejtje
Reagimi: “Kemi heshtur se mbështesim vlerësimin e Kadaresë, por na dëshpëron braktisja e parimësisë në gjykim”
Ndoshta më shumë se vetë çmimi Nobel për letërsi, emrin e Peter Handke do ta bëjë të paharrueshëm vala botërore e reagimeve kundër tij. Prej së enjtes kur u njoftua, shkrimtarja polake Olga Tokarczuk u çmua dhe u ‘ harrua’ nga publiku ndërsa kritikat kundër deklaratave e qëndrimeve proserbe të Handkes që duket se inkurajojnë masakrat nga njerëzimit ( Bosnjë e Kosovë) e kanë vënë atë në qendër të vëmendjes. Pas politikanëve e intelektualëve nga Bosnja, Kosova e Shqipëria, kanë folur edhe akademitë e Shkencave, të enjten e Kosovës dhe të premten e Shqipërisë.
“Akademia e Shkencave e Shqipërisë u njoh me shqetësim e zhgënjim të thellë me vendimin e jurisë së çmimit Nobel në letërsi, i cili për këtë vit iu rezervua shkrimtarit Peter Handke. Duke qenë prej shumë vitesh propozuese ngulmuese e kandidaturës së shkrimtarit shqiptar me reputacion të gjithëvlerësuar botëror Ismail Kadare, Akademia e Shkencave e Shqipërisë u është shmangur, edhe pse me mundim, interpretimeve të kësaj jurie, duke mos dashur të gjykohet si palë e cenuar. Por laureimi i sivjetmë, që me të drejtë ka krijuar një gjendje shqetësimi gjerësisht në Europë e në botë, na detyron të largohemi nga mirësjellja formale dhe të shprehemi me këtë kontestim publik, që u bashkohet shumë kontestimeve të tjera”, shënon akademia shqiptare. Sipas saj, kjo sepse Akademia motër Suedeze e Shkencave, në raste të mëparshme të vendimeve të diskutueshme të jurive të saj, me të drejtë ka lënë të kuptohet se është në parimet e saj që Nobeli i letërsisë është çmim talenti dhe qytetarie. “Dhënia e një çmimi të tillë mund të arsyetohet me faktin se ai i referohet vetëm kontributit të shkrimtarit në letërsinë botërore, por në të njëjtën kohë jemi të vetëdijshëm edhe për peshën politike që mbart çmimi Nobel. Këtë vit ne jemi të detyruar të shprehim qëndrimin tonë, sepse kandidati i laureuar e implikon rëndë këtë parimësi, duke e paraqitur jurinë e këtij çmimi dinjitoz në standarde të dyfishta dhe shpërfillëse ndaj dukurive më të refuzuara europiane, si hate speech, përkrahja e krimeve kolektive, mbështetja publike e urrejtjes kombëtare, gjuhësore, fetare, racore, gjinore e kulturore, me shkelje të duksme të kodit të etikës. E njëjta Akademi që akordon vit për vit çmimin Nobel të Paqes nuk mund t’i lejojë vetes të inkurajojë me Nobelin e Letërsisë urrejtjen dhe konfliktin.
Ne nuk gjykojmë vlerën e veprës letrare të fituesit të Nobelit të sivjetëm”, thekson Akademia me seli në Tiranë.
Duke shprehur dëshpërim për braktisjen e parimësisë në gjykim nga juria e këtij çmimi, duke mbyllur sytë para inkurajimit të hapur që ai i ofroi makinerisë së urrejtjes etnike ndaj shqiptarëve të frymëzuar prej një njeriu të dënuar për krime të rënda kundër Njerëzimit nga Gjykata Ndërkombëtare e Hagës, Akademia pyet: A mund të besohet më kjo “parimësi”?
“Prej kohësh janë paraqitur dyshime për moralin e Nobelit në letërsi. Ka ndodhur që juria e këtij çmimi të lartë ka konsideruar edhe opinionet; ka ndodhur edhe e kundërta, që, në emër të idealeve, ideologjive, qëndrimeve vetjake politike, të bëhet para- përzgjedhje, duke përjashtuar edhe kryemjeshtër të artit të fjalës. Siç ka ndodhur që talente të jashtëzakonshëm në letërsi të rezultojnë, shumë kohë pas shpalljes fitues, që kanë pasur implikime okulte në jetën shoqërore. Por nuk ka ndodhur ndonjëherë që frymëzuesit e ideologjisë primitive të urrejtjes dhe armiqësisë etnike të laureohen duke ua amnistuar përgjegjësitë e tyre të mirënjohura si famëkeqe prej kohësh botërisht”, thotë akademia në letrën e saj drejtuar Komitetit të çmimit Nobel, duke shtuar se paraqet mospajtimin dhe indinjatën e saj, pasi në vlerësimin e saj ky është një akt i rëndë i dhunimit të vlerave njerëzore.
BOTUESI SHQIPTAR
Të enjten në drekë, shtëpia Botuese “Dituria” si botues shqiptar i austriakut Peter Handke ka shpërndarë në faqen e saj në ‘ Facebook’, njoftimin se ai u vlerësua me çmim “për një vepër me ndikim që me zgjuarsi gjuhësore ka eksploruar periferitë dhe specifikën e përvojës njerëzore”. Në vijim, “Dituria” rikujton se “Një brengë përtej ëndrrave”, është romani që Dituria ka botuar që në vitin e largët 1997. Përkthyer nga gjermanishtja nga Elda Föller ( Ymeri). Në orët në vijim komentet kundër Handke kanë qenë të shumta në faqen e “Diturisë”, përçka vetë përkthyesja shkroi mes të tjerash se: “Ky libër është shumë interesant jo vetëm nga ana letrare, por edhe nga ana njerëzore. Pak psikologji, pak histori dhe shumë ndjenjë”.
PEN AMERICA
Teksa në Shqipëri ka një peticion online që po shpërndahet dhe firmoset duke i kërkuar Akademisë Suedeze që çmimi i dhënë Peter Handke të revokohet nga juria e çmimit “Nobel”, së fundmi ka pasur edhe një reagim nga PEN Amerika.
“Jemi zhgënjyer për zgjedhjen e Peter Handke për Nomimin Nobel në Letërsi 2019, një shkrimtar që ka përdorur zërin e tij publik për të deformuar të vërtetën historike duke u bërë një ndihmës publik ndaj autorëve të gjenocidit”. Deklarata e nënshkruar nga autori e Presidenti i “PEN America” Jennifer Egan, thotë se duke e pranuar që këto vendime janë subjektive dhe se kriteret nuk janë uniforme, vëren se çmimi për Peter Handke qëllon të jetë një përjashtim.
“Jemi dëshpëruar përzgjedhja e një shkrimtari që ka përdorur zërin e tij publik për të nënvizuar të vërtetën historike dhe duke u bërë ndihmës publik për autorët e gjenocidit, si ish- Presidenti serb Slobodan Miloseviç dhe udhëheqësi serb i Bosnjës, Radovan Karadziç. Ne hedhim poshtë vendimin që një shkrimtar që ka dyshuar vazhdimisht në dokumentet e krimeve të luftës, ta meritojë të nderohet për zgjuarsinë gjuhësore të tij” thotë Pen America. Më tutje, shënon se në një situatë nacionalizmi në rritje, ku ka udhëheqje autokratike dhe dezinformim të gjerë në të gjithë botën, bashkësia letrare meriton vlera më të mira. “Na vjen shumë keq për këtë zgjedhje të Komitetit Nobel për Letërsinë” thekson PEN- i.
BASHA E BERISHA
Dje ka pasur edhe një reagim të Kryetarit të Partisë Demokratke të Shqipërisë Lulzim Basha ku shënon se “20 vjet më parë shërbeva si pjesë e ekipit të Tribunalit Ndëkombëtar për Krimet e Luftës në ish Jugosllavi, që ngriti aktakuzën kundër Milosheviçit për krime lufte dhe genocid”. Ai thotë se “të shohësh çmimin Nobel të shkojë për dikë që mbronte dhe justikonte autorin e tmerreve më të mëdha në Europë pas Holokaustit, është tronditëse dhe revoltuese. Ditë e trishtë për vlerat tona”.
Më herët, ish kryeministri Berisha qe shprehur se “një monstër e racismit Peter Handke, adhurues i kasapit të Ballkanit mohues i genocidit serb në Bosnjë dhe Kosovë, një Knut Hamsun i Ballkanit laurohet me çmimin Nobel”. Sipas tij, kjo është një fyerje e rëndë për qindra mijra viktima të genocidit të xhelatëve Millosheviç, Karaxhixh, Mlladiç. “Iu bëj thirrje autoriteteve të Komitetit të Çmimit Nobel të rishqyrtojë vendimin e tij”, përfundoi ai.
KOSOVA DHE BOSNJA Edhe Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës së Kosovës ka shprehur shqetësimin e thellë për ndarjen e çmimit ‘ Nobel’ shkrimtarit austriak Peter Handke, “një njeri që në jetën publike është treguar mohues i të drejtave të njeriut duke dalë publikisht në anën e dikujt që më pas vdiq në Hagë si i akuzuar nga Gjykata Ndërkombëtare për Krime Lufte”. Shoqata e njohur boshnjake “Nënat e Srebrenicës” e dënoi ashpër vendimin për “Nobel”. “Në emër të ‘ Nënave të Srebrenicës’ do t’i dërgojmë një letër zyrtare komitetit të Nobelit për tërheqjen e çmimit për Peter Handke. Një njeri që ka mbrojtur kasaphanën e luftërave ballkanike nuk mund të marrë një mirënjohje të tillë”, theksoi Munira Subashicc, presidente e shoqatës.