75- vjetori i tërheqjes së forcave naziste nga Shqipëria
Zogistët - promotorë të qëndresës dhe luftës kundër okupatorëve
e shiti Shqipërinë sikurse pretendon historiografia komuniste, por ajo mbetet subjekti juridik i trashëgimisë shtetërore shqiptare edhe pas pushtimit fashist.
Shqipëria u rreshtua që në fillim në krah të koalicionit antifashist dhe mbretërorët u pozicionuan dukshëm e qartë politikisht dhe organizativisht në luftën kundër fashizmit, duke u bërë pjesë e natyrshme e frymës antifashiste të popullit shqiptar.
Në këtë kontekst, më 16 shtator 1942 u mbajt Konferenca e Pezës, ku morën pjesë përfaqësues të forcave antifashiste shqiptare, me synim që të formohej një front i përbashkët lufte kundër okupatorit. Pala mbretërore u përfaqësua në nivelet më të larta: Abaz Kupi ishte një ndër organizatorët kryesorë të Konferencës, ndërsa Ndoc Çoba u zgjodh kryetar i punimeve të konferencës. Sikurse dihet, Konferenca zgjodhi anëtarët e Këshillit të Përgjithshëm Nacional prej shtatë vetash, nga të cilët dy ishin zogistë.
Me idenë e zgjerimit dhe të forcimit të frontit të përbashkët të luftës kundër italianëve, Abaz Kupi u bë nismëtar i thirrjes të Konferencës së Mukjes të mbajtur më 1- 2 gusht 1943. Dy ditë më pas, më 4- 5 gusht 1943, Komiteti për Shpëtimin e Shqipërisë, i dalë nga Konferenca, organizoi në afërsi të Qafë- Shtamës një betejë të përbashkët kundër ushtrisë italiane, që po marshonte për në Mat. Çetat partizane, balliste dhe zogiste nën komandën e major Abaz Kupi, e shpartalluan armikun, duke i shkaktuar humbje të rënda: 150 të vrarë në mes të të cilëve koloneli italian A. P. Skampa, 40 të plagosur dhe 7 robër.
Enver Hoxha, fillimisht e pranoi marrëveshjen, por kjo zemëroi pa masë të deleguarit jugosllavë Miladin Popoviçin e Dushan Mugoshën. Për këtë qëllim, pas një muaj, më 4 shtator 1943, komunistët mblodhën Konferencën e Labinotit, e cila jo vetëm që e prishi zyrtarisht Marrëveshjen e Mukjes, por i shpalli luftë të armatosur Ballit Kombëtar dhe çdo rryme apo tendence tjetër politike. Konferenca e Labinotit shënon, në fakt, përgatitjen e kushteve për një përplasje mes palëve, e cila mund të shkonte deri në luftë civile. Në ç'masë shkoi kjo përplasje dhe ç'pasoja pati, meriton një analizë më vete, por sidoqoftë një gjë është e vërtetë dhe e palëkundur: forcat politiko- ushtarake nacionaliste, me idetë unifikuese kombëtare antifashiste që promovuan, me format e organizimit që propozuan dhe me veprimet luftarake që zhvilluan, u përpoqën që ajo përplasje të mos ndodhte.
Sidoqoftë, pas Konferencës së Labinotit situata konfliktuale ndërmjet forcave të udhëhequra nga komunistët dhe forcave të tjera nacionaliste u acarua së tepërmi, duke filluar nga intrigat, pabesitë dhe deri te përpjekjet e armatosura, të cilat shkaktuan edhe masakra kolektive, ku përgjegjësitë iu mbeten urdhëruesve. Vetëm pak ditë pas Konferencës së Labinotit dhe kapitullimit të Italisë fashiste, ndodhi tragjedia e Gërhotit në Gjirokastër. Më 14 shtator 1943, vranë komandantin e Ballit, Hysni Lepenicen dhe 35 komandantë çetash të Ballit të krahinave në jug të vendit, të cilët kishin superioritet ushtarak në zonat e Vlorës, Gjirokastrës, etj. Kjo tragjedi e shkaktuar si pasojë e intrigës së forcave të udhëhequra nga komunistët, shënon një moment të rrezikshëm ushtarak, që mund të shndërrohej në një përplasje më të gjerë vëllavrasëse midis dy forcave të krahëve të ndryshëm politiko- ushtarak shqiptar.
Pas një muaji, brigada e parë partizane, që komandohej nga Mehmet Shehu, më 17 tetor 1943 në Matjan të Lushnjës, ekzekutoi 67 fshatarë, të cilët ishin mobilizuar me forcat nacionaliste të Ballit, të komanduara nga Isa Manastirliu. E njëjta udhëheqje politiko- ushtarake është autore e masakrës së Martaneshit më 5 mars 1944 në fshatin Peshk, ku u vranë 22 nacionalistë me në krye kryeplakun e tyre. Po kështu, më 7 mars 1944 u vranë 68 ballistë në Dunicë të Pogradecit, për të vazhduar me 185 ballistë në Shipckë të Korçës, etj..
Më 21 nëntor 1943, zogistët formuan partinë e tyre.
Përballë këtij realiteti të rrezikshëm politiko- ushtarak me pasoja kombëtare, forcat mbretërore, për të konfirmuar legjitimitetin e tyre politik dhe për të penguar Partinë Komuniste në realizimin e qëllimit të saj për eliminimin e nacionalizmit shqiptar, më 21 nëntor 1943 në Zall- Herr të Tiranës, formuan partinë e tyre, Organizatën Kombëtare "Lëvizja e Legalitetit" ( OKLL). Ndër pikat kryesore të Kongresit themelues ishte dhe kthimi i Mbretit Zog në fuqi, pasi vetëm ai gëzonte të drejtën e pushtetit legjitim në Shqipëri. Sigurisht, pas krijimit të OKLL, organizimi ushtarak ishte edhe më i madh. Pranë forcave të Abaz Kupit - Komandant i forcave të Legalitetit, ishte atashuar Misioni Anglez i udhëhequr nga diplomatë e ushtarakë të rangut të lartë si Bill Maclean, David Smiley dhe Julian Amery. Krijimi i OKLL alarmoi Enver Hoxhën dhe, për këtë qëllim, udhëheqja komuniste thirri Kongresin e Përmetit më 24 Maj 1944, ku vendimi kryesor i tij ishte, "… t'i ndalohet Mbretit Zog kthimi në Shqipëri dhe të mos njihet asnjë qeveri, që mund të formohej brenda ose jashtë vendit".
Ndërkohë që forcat naziste e kishin humbur luftën dhe, në tërheqje e sipër po largoheshin nga Shqipëria drejt Gjermanisë, objektivi kryesor i udhëheqjes komuniste u adresua në luftën kundër forcave balliste, zo