Autoriteti i Dosjeve, letër bashkive: Mos ndërtoni mbi vendvarrimet komuniste!
“Ja zonat ku gjenden eshtrat e të zhdukurve, mos i tjetërsoni” Harta që tregon vendpushkatimet në fshatra e qytete për 50 vite
Autoriteti për Informim mbi Dosjet e ish- Sigurimit të Shtetit u ka dorëzuar 61 bashkive të vendit hartën paraprake me vendvarrime të raportuara, ( burimi IIPP dhe ICMP) ku mendohet se prehen trupat e rreth 6 mijë të zhdukurve gjatë komunizmit në vendin tonë.
Autoriteti ka kaluar në veprime konkrete sa i takon bashkëpunimit mes institucioneve qendrore dhe lokale për të zhdukurit në diktaturë. Bashkangjitur hartës, të gjitha bashkitë e vendit kanë marrë edhe një letër ku u kërkohet hapur të marrin masa për ruajtjen dhe mbrojtjen e vendeve të pushkatimit dhe vendvarrimeve të fshehta apo të deklaruara të periudhës së diktaturës, duke siguruar parandalimin e trajtimit të paligjshëm të vendeve të pushkatimit dhe vendvarrimeve. Njëherësh, shkresa kërkon të sigurohet mostjetërsimi i sipërfaqeve të këtyre vendeve, frenimi i shkatërrimit të objekteve dhe vendeve ku janë evidentuar veprimtari të shtetit komunist ndaj individëve, duke i vendosur këto vende në ruajtje dhe mbrojtje të posaçme, mbështetur edhe në vëzhgimet e pasqyruara nga Grupi i Punës së Personave të Zhdukur me Forcë në Rezolutën e 2017 të Kombeve të Bashkuara, ku evidentohet si detyrë “shenjimi i vendeve ku mendohet të gjenden eshtra gjatë periudhës së diktaturës”, dhe kërkohet të ndërmerren të gjithë hapat e nevojshëm për gjetjen e personave të zhdukur.
Shënjimi i hartës me vendvarrime të të zhdukurve me forcë nga regjimi është bërë në kuadër të marrëveshjes së bashkëpunimit të 2018 ndërmjet Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë dhe Komisionit Ndërkombëtar për Personat e Zhdukur. Pos shënjimit në një bazë të dhënash, Autoriteti u ka kërkuar bashkive, të kryejë shenjimin në terren të vendvarrimeve të mundshme të të pagjeturve në territorin e tyre administrativ dhe njëherazi, të vendosë në mbrojtje ( mbikëqyrje të posaçme) vendet e internimit, kampet e punës dhe burgjet, të raportuara më herët nga qytetarët.
VENDET E KUJTESËS
Kërkesa e dërguar të gjitha bashkive të vendit, Kuvendit të Shqipërisë dhe Ministrisë së Drejtësisë, është mbështetur në bashkëpunimin mes institucioneve publike, qendrore dhe lokale, shoqërisë civile dhe familjarëve, për ta kthyer vëmendjen te çështja e të zhdukurve dhe e drejta njerëzore për të vërtetën. Deri tani, pranë AIDSSH janë paraqitur 75 kërkesa me objekt rehabilitimin dhe qartësimin e fatit të vdekurve apo të zhdukurve. Të gjitha raportimet i janë kaluar IIPP, që koordinon me AIDSSH e ICMP për informacionin e njësuar për rreth 6000 të zhdukur në diktaturë. Më herët, AIDSSH ka ndërmarrë nisma konkrete dhe ka organizuar aktivitete në kuadër të Ditës Ndërkombëtare të të Zhdukurve, Ditës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut dhe Ditës së Përkujtimit të Viktimave të Regjimeve Totalitare, duke bashkëpunuar me institucionet dhe prokurorinë për fillimin e procedurës së gjetjes dhe identifikimit të vendvarrimeve të personave të zhdukur në diktaturë. Po ashtu, është bashkëpunuar me qeverisjen lokale duke paraqitur propozime për kthimin në vende kujtese të disa pikave.
Është kërkuar kthimi në vend kujtese i Kampit të Tepelenës ( 1949- 1951), për “Ngritjen e grupit të punës për kërkimin e dokumentacionit arkivor për Kampin e Tepelenës dhe krijimin e një memoriali për përkujtimin e datës 30 gusht si Dita Ndërkombëtare e të Zhdukurve”.
Po ashtu edhe për Mënikun ( në Pezë), ku u zhvarrosën eshtrat e 22 intelektualëve të pushkatuar pa gjyq më 26 shkurt 1951, vendvarrim masiv i shumë të dënuarve nga diktatura, bazuar në propozimin e Autoritetit për këshillin bashkiak të Tiranës, për kthimin në vend të ndërgjegjes. Tashmë, rruga që të çon atje mban emrin “26 shkurti”.
AIDSSH ka bërë kërkesë pranë Ministrisë përgjegjëse për përfshirje në projektligjin “Për Trashëgiminë Kulturore dhe
Muzetë” të një pike ku të përfshihen si vende kujtese dhe vetëdijesimi, vendet e pushkatimit dhe vendvarrimet e fshehta të periudhës së diktaturës komuniste.
Gjatë vitit që shkoi u realizuar edhe filmi “Të zhdukurit” i gazetares Luljeta Progni, i mbështetur në dëshmi dhe dokumente arkivore mbi të zhdukurit në komunizëm, bashkëpunim i AIDSSH me Fondacionit Kujto. al, zbuloi histori të të zhdukurve dhe hodhi dritë mbi personalitete frymëzuese, të panjohur më herët për shoqërinë shqiptare.
Ekspozita “E shkuara e pakryer”, me profile të të zhdukurve, hartën dhe listën e vendvarrimeve të raportuara, e vuri theksin tek e drejta për të ditur dhe e drejta për të vërtetën, që nuk mund të vijnë pa angazhimin aktiv dhe marrjen e përgjegjësisë së institucioneve.
Projekti i përbashkët ICMPAIDSSH “Rritja e ndërgjegjësimit të publikut për drejtësinë tranzicionale dhe të pajtimit: të zhdukurit në komunizëm” 20202021, i mbështetur nga BE, synon të hartojë dhe publikojë një udhëzues mbi të drejtat dhe detyrimet e legjislacionit shqiptar e ndërkombëtar mbi të drejtat e njeriut, sa u takon personave të zhdukur në diktaturë për shkaqe politike dhe shkelje të të drejtave të njeriut. Udhëzuesi do të mbështetet me takime informuese, mbledhje të dëshmive dhe punë kërkimore në arkiva, për qartësimin e fatit të tyre.
PROPOZIME
AIDSSH do t’i propozojë Kuvendit të Shqipërisë përmirësime ligjore për të koordinuar më mirë punën mbi të zhdukurit, mes institucioneve, qeverisjes vendore, prokurorisë dhe familjeve. Përfaqësuesi i Kombeve të Bashkuara të Zhdukjeve me Forcë, z. Bernard Duhaime, i ftuar në ekspozitë “E shkuara e pakryer”, në kuadër të Ditës Ndërkombëtare të të Drejtave të Njeriut, u shpreh se “për ta ruajtur sa më mirë kujtimin e viktimave, mbetet thelbësor zhvillimi i një strategjie për kujtesën, që merr parasysh rëndësinë e të ruajturit zyrtarisht të vendeve të mëparshme të paraburgimit dhe kampeve të punës si vende të kujtesës; si dhe shenjimi i vendeve, ngritja e përmendoreve e memorialëve për njohjen dhe rehabilitimin e viktimave.”
Në shtator 2019, Parlamenti Evropian miratoi rezolutën mbi rëndësinë e një kujtese të përbashkët europiane, duke shprehur respekt për secilën viktimë të sistemeve totalitare dhe mbështetje për përkujtimin e tyre. Duke pasur parasysh që kujtimet e së kaluarës tragjike të Evropës duhet të mbahen gjallë, në mënyrë që të nderohen viktimat, të dënohen autorët dhe të shtrohet rruga për pajtim, bazuar tek e vërteta dhe përkujtimi, rezoluta e PE thotë se kujtimi i viktimave të regjimeve totalitare, sikundër njohja dhe rritja e vetëdijes për trashëgiminë e përbashkët evropiane të krimeve të kryera nga diktaturat komuniste, naziste dhe të tjera, ka rëndësi jetike për unitetin e Europës.