"Kuartet" drama që i çon personazhet në vetëshkatërrim, regjisori Andreas Pronegg ngjit shfaqjen në Teatrin Kombëtar

Në mbështetje të kauzës së Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit "Është e vështirë që shoqëria t’ia caktojë vendin e duhur artit"

Kuartet" është dramë me dy karaktere e bazuar në romanin ' Les Liaisons dangereuses' të Pierre Choderlos de Laclos. Një punë e jashtëzakonshme e regjisorit Andreas Pronegg, përkthyer në gjuhën shqipe nga Alban Beqiraj, la impresione te shikuesit që mbushën sallën e Teatrit Kombëtar. Ngjarja vendoset në një sallon borgjez para Revolucionit Francez, si dhe në një bunker para luftës së tretë botërore. Personazhet antagonistë Marquise Merteuil dhe ish- i dashuri saj Vicomte Valmont reduktojnë historinë e konfliktit të tyre në një bisedë të pastër mbi dashurinë, seksin dhe trupin. Gjuha dhe seksualiteti bëhen shkas për ndërrimin e roleve të dy karaktereve. Retorika e fuqishme shndërrohet në perversion ndërmjet marrëdhënieve ndërnjerëzore, e cila shkon aq larg thuajse deri në vetëshkatërrim. Drama e tyre lë hapur zbrazëti e një lloj lodhje drejt fundit, të cilët e ndërthurin përmes shprehive dhe mallit të parealizuar si çift. Po ashtu teksti përmban pika humori të theksuara. Një tjetër gjetje tepër interesante e autorit gjerman është edhe puna që ka bërë me pjesën e folklorit, si dhe e ndikimet nga personazhet kanonikë të letërsisë. Pronegg ka thënë se kjo është koha më e përshtatshme për ta sjellë dramën në Shqipëri duke theksuar se është në mbështetje të plotë ndaj Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit. Për një njohje më të thellë dhe për një rrokje më të afërt të karaktereve, historisë, kohëve, dhe gjithçka tjetër që i vesh shfaqjes dimensione të paprekura më parë, vjen në një rrëfim ekskluziv për "Gazeta shqiptare", regjisori Andreas Pronegg.

Sa e vështirë ishte puna me dramën e Mylerit? Pse zgjodhët pikërisht këtë autor?

Nga viti 1993 punoj me tekste të Heiner Müller. Më 1995 kam pasur rastin ta takoj personalisht në Berliner Ensemble. Qysh nga ajo kohë i jam përkushtuar intensivisht krijimtarisë së tij. Përkthimi i "Kuartet" në gjuhën shqipe nga Alban

Beqiraj për ta realizuar një shfaqje në Teatrin Dodona në Prishtinë, mundësoi hapjen e kosmosit të Müller edhe në Shqipëri.

Na tregoni diçka mbi subjektin e "Kuartet".

Kuarteti është një nga shfaqjet më të suksesshme e më të përkthyera ndërkombëtare të Heiner Müller, qysh nga viti 1981. Ai është i bazuar tek letërkëmbimi i personazheve në romanin "Liaisons Dangerous" të Laclos. Në pjesën e tij, Müller specifikon këto didaskali:

Hapësira kohore: Sallon para Revolucionit Francez / Bunker pas Luftës së Tretë Botërore. Personazhet që veprojnë janë të kufizuar në dy antagonistë: Marquise Merteuil dhe ish- i dashuri i saj Vicomte Valmont. Në ndërrim të vazhdueshëm të roleve e gjinive, këto dy personazhe ballafaqohen në një luftë permanente për pushtet duke përdorur një gjuhë të zgjedhur mes tyre. Merteuil luan Valmont dhe mbesën e virgjër Volanges, kurse Valmont luan gruan besnike Tourvel. Në rrjedhë të dramës, të dy personazhet përdorin mjete prej më drastike, për të mbuluar humbjen e kujtimeve të tyre erotike- rinore dhe duke e luajtur mungesën e marrëdhënieve të tyre njerëzore. Në një miksturë prej Fundi i lojës të Beckett dhe të komedisë gjermane Charleys Tante, Kuartet i shpien personazhet e vet deri në vetëshkatërrim.

Cilat janë motive kryesore të dramës?

Në ' Kuartet' trajtohet loja, në të cilën energjitë politike zbarkohen në marrëdhëniet më të përafërta njerëzore: kundër njëratjetrës, ngaqë nuk ekziston më një marrëdhënie e tillë, apo një program a përmbajtje politike nga jashtë, ngaqë politika si fushë e një veprimtari tashmë është zhbërë. Një njeri nga planeti Mars për shembull, këtë vepër mund ta lexonte: se këtu një shoqëri, një histori dhe një formë kulturore tashmë paskan marrë fund. Në Kuartet madje edhe teatri si formë e deritashme vihet në pikëpyetje. Sepse vetë struktura e pjesës e mundësitë e lojës janë vënë në provë. Rrafshe të ndryshme të realitetit na çojnë drejt shpërbërjes së teatrit. Pjesë të ndryshme të tekstit polemizojnë kundër një ndodhie teatrore, përmes të cilave teatri përballet me probleme pothuajse të pazgjidhshme. Përgjatë shfaqjes është vënë re ndërrimi i karaktereve. Çfarë e bën veprën aktuale dhe sot?

Loja e gjinive, respektivisht loja me gjinitë po bëhet gjithnjë e më aktuale. Marquise Merteuil në fillim dhe në fund të pjesës është e vetme, ajo flet për kancerin e saj, si një e margjinalizuar dhe pa të ardhme. Gjithashtu, këtu mund të interpretohet që historia e mëparshme ka refuzuar të merret me shtypje të tilla. Sidomos Valmont, në rolin e Tourvel që po vdes, shpreh, gjithashtu, refuzimin e plotë të gruas për të vazhduar lojën e shfrytëzimit dhe shtypjes së gruas, si diçka tashmë "krejt pa shije". Në monologun e tij të vdekjes, Valmont drejtohet kundër vetvetes si burrë, por edhe kundër paraqitjes së figurës së burrit si shtypës dhe sundimtar përgjatë historisë: "Është mirë të jesh grua Valmont, e të mos jesh fitimtare".

Myler ka një lidhje të ngushtë me historinë e letërsisë, folklorin dhe religjionin. Cila fuqi i bën karakteret të besojnë jetën e përtejme?

Müller e cilësoi këtë tekst si "Një refleksion mbi problemin e terrorizmit, me një shtof, e me një material që në mënyrë sipërfaqësore nuk ka asnjë lidhje me të." Në një kontekst tjetër, ai, gjithashtu, theksoi se bëhej fjalë që "Format e strukturave të dhunshme e të marrëdhënieve gjinore të çlirohen, si dhe klishetë e ngulfatjet e ndryshme të shkatërrohen." Në këtë kuptim, gjithashtu Müller e trajtoi Kuartet si "një pjesë historike, sepse nëse ky koncept mund të merr kuptim, atëherë vetëm në përshkrimin e këtyre strukturave dhe shkatërrimin e marrëdhënieve njerëzore. "Vendosja e periudhës kohore: Sallon para Revolucionit Francez / Bunkeri pas Luftës së Tretë Botërore irriton në atë masë, për aq sa në sallonin para- revolucionar u krye një lojë e vazhdueshme e shtjellimit, shikimit prapa, vëzhgimit e ekspozimit nga pothuajse të gjithë të përfshirëve. Kurse situata hapësinore bunker pas Luftës së Tretë Botërore na kujton më shumë për dy njerëzit e fundit në tokë, pra në Ademin e Evën si udhëtim i fundit njerëzor, në të cilën vetëm ata mund shihen e vëzhgohen nga njëritjetri e nga askush tjetër. Vetëvëzhguesit në teatër pastaj e plotësojnë kuartetin: pra, edhe spektatorja e spektatori. Meqë nga jashtë nuk ka as edhe një mesazh, apo deklaratë a ndryshim politik, ata fillojnë të luajnë me kujtimet dhe imagjinatat e tyre nga e kaluara. Armët e tyre janë imazhe metafizike, fetare, seksuale dhe fjalë nga kohërat e shkuara, të cilat janë testuar tashmë në saktësinë e tyre trupore- fizike.

Disa elemente që keni zgjedhur për kostumografinë e personazheve?

Kostumet nga Katarina Csanyiova dhe Brigitte Moscon janë punuar për të qenë sa më funksionale, në mënyrë që aktorët me lëvizjet më të thjeshta të duarve e të roleve gjinore, si dhe të personazheve tjerë, të mund të jenë lehtësisht të ndryshueshme, e për imagjinatën e spektatorëve sa më të stimulueshme.

Diçka që ju nxiti për ta ngjitur dramën në skenën e Teatrit Kombëtar?

Është mjaft e vështirë që ndonjë shoqëri t` ia cakton vendin e duhur artit. Asaj i duhet që hapësirën e saj të lirë ta ruajë dhe të luftojë vazhdimisht për të. Kjo edhe është detyra e artistëve.