Vizita te Çabej
Mirëpo kjo përshtypje ilu zore merr përmasat e një tragji- komedie. Sipas Raportit vlerësues “Prof. Eqrem Çabej kishte në dispozicion edhe një apartament të mobiluar në plazhin e Durrësit, përveç vilës së tij në Tiranë”. Nuk del e qartë se kush ishte burimi i këtij informacioni. E vërteta është se Çabej jetonte në atë kohë në një apartament shumë modest tek Rruga e Dibrës në Tiranë. Të ishte ky një inskenim i përkryer i Tiranës, keqkuptim i vetë Malokit, apo keqinterpretim apo lajthitje e informatorit?
TIRANA JOSH MALOKIN
Raporti vlerësues i CIA- s na sjell edhe një bisedë midis Krist Malokit dhe Spiro Kolekës, udhëheqës i lartë komunist, gjatë vizitës së të parit në Shqipëri në vitin 1962. Në atë kohë, kur Shqipëria sapo ishte prishur me Moskën dhe ishte shkëputur nga “kampi socialist”, në rend të ditës shtrohej pyetja se nga do të anonte Shqipëria: kah Lindja apo kah Perëndimi? Prandaj edhe takimi Maloki - Koleka nuk mund të zhvishet nga rrethanat e veçanta të kohës. Me sa duket, Maloki duhet t’i kishte përmendur bashkëbiseduesit ndryshimet dhe përparimet që kishte vërejtur në Shqipëri. Kjo mund t’i kishte dhënë shkas Kolekës për ta pyetur Malokin se çfarë mendonte për ekonominë shqiptare. Si gjithnjë, Maloki e dha mendimin e vet haptaz dhe drejtpërdrejt, çka ishte në karakterin e vet. Sipas tij, “Shqipëria nuk mund të jetonte me prodhimet e veta sepse ishte vend malor”. logu më tej shkoi si vijon:
Ne po hapim kudo toka të reja dhe bukën do ta sigurojmë vetë”.
Po të çelni toka të reja ju do të shkatërroni kullotat malore, sepse të punosh tokën në mal dhe kodër do ta rrezikonte atë nga shirat dhe erozioni” eruption
Shqipëria duhet të fuqizojë blegtorinë [ sheepbearing] dhe ta lidhë ekonominë e saj me Europën Perëndimore...”.
Natyrisht Maloki nuk ishte aspak naiv. Edhe pse për vizitën e tij në Shqipëri, si për këdo, u morën me kujdes masa që të paraqitej ana pozitive e regjimit, Maloki prapëseprapë kishte vënë re se gjërat nuk shkonin ashtu siç
Sipas dëshmisë së Freya Malokit, “shok të mirë [ Maloki] kishte Eqrem Çabejn që prej kohësh së studimeve në Vjenë dhe në Graz”.
30 vjet më pas, në vitin 1962, sikurse u përmend, Maloki do ta takonte Çabejn në Tiranë, do ta vizitonte tek apartamenti i vet modest në Rrugën e Dibrës, si dhe në plazhin e Durrësit.
Për takimin e Malokit me Çabejn në plazhin e Durrësit nuk mund të mungonte versioni i Sigurimit shqiptar në Dosjen Çabej të tij. Shënimet përgjuese agjenturore fillojnë me datë 7 gusht 1962. “Personat që janë takuar me Eqremin janë Vedat Kokona, Pasko Milo, Krist Maloki ( që shkruhet Kristaq, shënim i autorit, A. A.), Hajdar Kërçiku, Aleksandër Bushati, Sulejman Resuli, Pashko Gjeçi etj dukeshin. Kjo pasqyrohet edhe në raportin e CIA- s. Gjatë udhëtimit Maloki “vizitoi disa qytete në Shqipëri, duke vërejtur se, me gjithë progresin e arritur, populli jetonte në një regjim terrori dhe frike”.
Vizita e çiftit Maloki në Shqipëri në vitin 1962, përshtypjet, episodet dhe rrethanat surreale të saj pasqyrohen edhe tek burime të tjera. Vizita zgjati përreth 2 muaj dhe çifti Maloki vizitoi Shqipërinë nga Gjirokastra në Shkodër. Dy episode të tjera spikasin: ( i) vizita në Muzeun e Shkodrës, ku Maloki kritikoi haptaz një artefakt që pretendonte të pasqyronte nënshkrimin e Bajram Currit, ndërkohë që, sipas Malokit, ky nuk dinte të shkruante, dhe ( ii) vizita incognito e Malokit, pasi ky i shpëtoi vëzhgimit të Sigurimit Shqiptar duke dalë nga dera e pasme e hotelit, për tek një frat françeskan në Gjuhadol të Shkodrës, që me gjasë, ka qenë Justin Rrota.
Në këtë pikë, Raporti na sjell edhe përmbajtjen e një bisede surreale, të zhvilluar diku në një dhomë në Shkodrën e vitit 1962. Përballë janë Krist Maloki dhe Justin Rrota “atë françeskan dhe linguist i mirënjohur”. Gjatë bisedës Maloki me sa duket i tregoi Rrotës dëshirën për t’i kaluar
“Maloki vlerësohet lart nga intelektualët e rinj kosovarë, dhe, në atë drejtim, dera mbetej gjithnjë e hapur; pra, me fjalë të tjera, Maloki do të kishte gjithnjë qasje të mirë me botën e kulturës në Jugosllavi, kurse mundësitë e afrimit të tij me Tiranën ishin praktikisht shumë të vakëta