Vizita e çiftit Maloki
mentet e vitit 1966 të analizuara më sipër përcjellin këtë zinxhir ngjarjesh dhe galeri personazhesh:
( i) Të paktën një oficer i zbulimit amerikan i mbuluar me detyrë diplomatike në Vjenë, me gjasë Shefi Rajonal i CIA- s [ Chief of Station, Vienna] udhëton në Mynih në nëntor 1966, ku takon informatorin e përmendur, “Profesorin Zeta”;
( ii) Gjatë dy ditëve të qëndrimit ata takohen dhe mbulojnë aspekte të inteligjencies shqiptare, kryesisht në fushën e gjuhësisë dhe letrave;
( iii) Bazuar në informatat e marra në Mynih prej “Prof. Zetës”, që kishte takuar Malokin në korrik të po atij viti, zyrtari i zbulimit amerikan harton Raportin e Vlerësimit për Malokin, si dhe Dispatch- in për Qendrën;
( iv) Sikurse përmendim tek ( i), me gjasë, oficeri i zbulimit amerikan ka qenë vetë Shefi i Stacionit të CIA- s në Vjenë. Një Shënim në fund të Raportit të Vlerësimit përmend diplomatët shqiptarë që punonin asokohe në Vjenë, çka nënkupton se i pari përdorte mbulesën diplomatike, që i kishte mundësuar të kishte dijeni për punonjësit e Ambasadës së Shqipërisë në Vjenë, si p. sh. Gaqo Neshon.
Pikërisht në momentet mbas
Vizita e çiftit Maloki në Shqipëri në vitin 1962, përshtypjet, episodet dhe rrethanat surreale të saj pasqyrohen edhe tek burime të tjera. Vizita zgjati përreth 2 muaj dhe çifti Maloki vizitoi Shqipërinë nga Gjirokastra në Shkodër. Dy episode të tjera spikasin: ( i) vizita në Muzeun e Shkodrës, ku Maloki kritikoi haptaz një artefakt që pretendonte të pasqyronte nënshkrimin e Bajram Currit, ndërkohë që, sipas Malokit, ky nuk dinte të shkruante, dhe ( ii) vizita incognito e Malokit, pasi ky i shpëtoi vëzhgimit të Sigurimit Shqiptar duke dalë nga dera e pasme e hotelit, për tek një frat françeskan në Gjuhadol të Shkodrës, që me gjasë, ka qenë Justin Rrota
kthimit nga Mynihu, Dispatch- i drejtuar Qendrës përmban një pasazh të çuditshëm. As më pak, as më shumë, aty yshtet manipulimi i Malokit për të përdorur Çabejn për qëllime zbulimi ndaj Enver Hoxhës. Me të vërtetë, pasi Dispatch- i pranon se,
edhe pse MALOKI nuk duket që të jetë vetë ndonjë objekt tejet premtues
ai ofron mjet për qasje tek Eqrem ÇABEJ, i cili raportohet se është në marrëdhënie të mira
me Enver HOXHËN dhe Mehmet SHEHUN...”.
Nuk është e vështirë që të përfytyrohet rreziku me të cilin ballafaqohej gjuhëtari i madh, pasuesi i Gustav Mayer- it dhe nxënësi e miku i Norbert Jokl- it, i ndjekur nga Sigurimi shqiptar si “agjent i mundshëm i zbulimit gjerman”, nëse skenari i përdorimit të Malokit për të përdorur Çabejn dhe për të shfrytëzuar “afërinë” e supozuar të tij me udhëheqësit komunistë të Shqipërisë të ishte transformar në hapa konkrete operacionale...
Dihej botërisht se Çabej e kishte prejardhjen nga Gjirokastra, vendlindja e Enver Hoxhës. Mirëpo shumë pak veta mund ta dinin se Çabej dhe Enver Hoxha njiheshin, dhe që, sipas raportit, kishin afërí [ good terms].
Për më tepër, informacioni se Enver Hoxha dhe Eqrem Çabej kishin “afëri” ishte i ekzagjeruar, për të mos thënë se paraqiste, të paktën, zell të tepruar. Edhe pse të lindur në një qytet, vërsnikë dhe madje, me lidhje të largët farefisnie, të dy ishin takuar vetëm një herë në Gjirokastër në fillim të viteve 1930, kur Çabej ishte me pushime në vendlindje. Pas lufte kontaktet e tyre ishin shumë të
11. Cili ishte “Profesori Zeta”?
Edhe pse emri i agjentit informator është fshirë, të dhëna biografike për “Profesorin Z.” dalin aty- këtu në faqet e të dy dokumenteve.
Theksojmë se nuk është aspak qëllimi i këtij punimi çmaskimi [ unmasking] apo identifikimi i “Prof. Zetës”, emërtim që në këtë punim nënkupton njëjësin ose shumësin ( pra, mund të jetë një ose më shumë persona).
Nëse hipotetikisht emrat e fshirë në kllapa ia atribuojmë “Prof. Zetës”, nga të dyja raportet mësojmë se “Profesor Zeta” ( i) në nëntor 1966 jetonte në Mynih, ku edhe u takua me shefin e byrosë së CIA- s në Vjenë. Ai “ende nuk e kishte marrë shtetësinë gjermano- perëndimore”, çka nënkupton se ai ( ii) nuk ishte gjerman. Po ashtu, nga dokumenti del qartë se Prof. Z. ( iii) ishte studiues në fushë të filologjisë, pasi përmendet interesimi për “Kongresin e Filologjisë Ballkanike” të Sofjes, të mbajtur në datat 29 gusht - 2 shtator 1966. Kjo, megjithatë, nuk e kishte penguar atë të siguronte një listë të delegacionit shqiptar. Dhe më tej, “Prof. Z.” madje ( iv) ishte studiues në linguistikën shqipe, pasi po atë vit “kishte botuar një libër” në këtë lëmë.
Të dhëna të tjera për “Prof. Zetën” mësojmë edhe nga Raporti vlerësues për Malokin.
Kështu, në vitin 1952 ai kishte qenë në Beograd, Jugosllavi, “ku kishte njohur Krist Malokin”, kur ky kishte takuar “intelektualët e rinj kosovarë që studionin në Universitetin e Beogradit”. Pra, mund të themi se “Prof. Zeta” ( v) kishte studiuar në Universitetin e Beogradit në vitin 1952. Në fakt, korrespondenca midis tij dhe Malokit kishte nisur në vitin 1951.27 Kurse në korrik 1966, d. m. th. 5 muaj para takimit me oficerët e CIA- s në Mynih, “Prof. Z.” kishte takuar Krist Malokin