“Hoxha kaur”, kleriku patriot që u arrestua nga osmanët e komunistët
Delegat në Kongresin e Elbasanit, mbësh tetës i kongresit të Alfabetit, mësues dhe themelues i shkollës për vajza, teolog, poet, autor librash me satirë, e mbylli jetën duke njohur burgjet osmane e komunite. Autoritetet osmane e arrestuan pse shkruante me alfabetin e Manastirit, ndërsa ato komuniste për agjitacion e propagandë. 68 vite pas vdekjes, e në Muajin e Ramazanit, hoxha i shkolluar në Stamboll, rikthehet në vëmendjen tonë, në 100vjetorin e Tiranës kryeqytet. Me ç’rast, Autoriteti i Dosjeve përkujton intelektualët tiranas të përndjekur nga regjimi, shkrimtarë, përkthyes, publicistë, etj. Mes tyre, Hafiz Ibrahim Dalliu, një ndër personalitetet me emër të kryeqytetit, i dënuar për agjitacion e propagandë në vitet e para të diktaturës. Profilet e intelektualëve dhe figurave të spikatura të kryeqytetit do të trajtohen gjerësisht nga AIDSSH në kuadër të Dialogut të Tiranës.
“Qytetnimi asht pasunia e asaj njerëzie që mendon e punon...” thoshte teologu e shkrimtari Dalliu ( Tiranë 1878 – shkurt 1952). Ai lindi në një familje të vjetër tiranase, të përkushtuar ndaj besimit dhe atdheut. U diplomua në degën teologji- filozofi në Stamboll. Atje mori pjesë në lëvizjen për çështjen kombëtare, rrëfyer prej tij në veprën monografike “Patriotizma në Tiranë”, ( 1930) që sjell dëshmi të përndjekjes në kohën e Turqisë, duke ndriçuar rolin e patriotëve tiranas në pavarësinë e vendit. Në vitin 1901 u emërua imam i qytetit dhe mësues në shkollën fillore të Tiranës, drejtuar nga Filip Ashiku. Kur shkollat u mbyllën, Hafizi vazhdoi kurset e gjuhës shqipe në familjet e qytetarëve tiranas, për ta rifilluar zyrtarisht këtë aktivitet në vitin 1908.
SHKOLLA E KONTRIBUTE
Në 1908 hapi shkollën laike për mësuese të vajzave, në të cilën u arsimua edhe mësuesja e mirënjohur Servete Maçi; ishte anëtar i Klubit “Bashkimi”, që aspironte për mëvehtësi kombëtare në kohë të shpalljes së Kushtetutës ( Hyrjetit). Po këtë vit, Dalliu ishte aktiv në përgatitjet e Kongresit të Manastirit dhe zbatimin e vendimeve të tij. Në shkrimet e veta theksonte rëndësinë e këtij
Kongresi në historinë e kombit shqiptar, në luftën për mbrojtjen dhe zhvillimin e gjuhës amtare, duke e quajtur “Kongresi i Alfabetit”. “Që prej asaj kohe është mbjellë fara e urueshme e shqiptarizmës në Tiranë dhe ka zënë rrënjë në zemrat e tiranasve”, shkruante më vonë H. Dalliu për ndikimin e veprimtarisë së “Bashkimit” dhe Kongresit në ngjarjet patriotike të kohës.
Në 1909, Hafiz Dalliu u zgjodh delegat i Tiranës në Kongresin e Elbasanit, ku u mor vendimi për hapjen Shkollës Normale dhe emërimin e tij si mësues. Aleksandër Xhuvani shprehej: “Normalja ka në themelin e saj djersën dhe kontributin e Hafiz Ibrahim Dalliut.”
NËN OSMANËT
Gjatë 1909- 1911 u arrestua disa herë nga regjimi osman, iu sekuestruan materialet didaktike dhe shtypi patriotik në gjuhën shqipe, pas një kontrolli në xhami. I gjetën literaturë komprometuese në gjuhën shqipe, si revistën “Albania”, fletoren “Trumpeta e Krujës” të Konicës, e të tjera. Hafiz Dalliu e shfrytëzoi mjedisin fetar si shkollë, ku u mësonte të vegjëlve gjuhën shqipe sipas alfabetit latin, sipas vendimit të Kongresit të Alfabetit.
Për këtë arsye e burgosën në Manastir dhe në kështjellën e Selanikut, ku e lidhën me zinxhirë, të akuzuar si “hoxha kaur”, për përhapjen e shkrimit shqip ( me shkronja latine) te nxënësit e Tiranës. U lirua nga burgu me ndërhyrjet e patriotëve Hasan Prishtina dhe Mihal Grameno. Po ashtu, mori pjesë në veprimet luftarake të çetës së Sarisalltikut të Krujës. Në 1911 u ndalua nga policia në Tiranë dhe u ndëshkua me rrahje publike para sheshit, që të hiqte dorë nga aktiviteti patriotik. Më 26 nëntor 1912 ishte një ndër pjesëmarrësit e ngritjes së flamurit kombëtar në Tiranë, sipas porosisë së Ismail Qemalit.
Përgjatë 1914- 1918 aspiroi për një qeverisje perëndimore dhe përkrahu qeverinë e Vidit; kundërshtoi hapur lëvizjen e Haxhi Qamilit. Gjatë periudhës 1918- 1944 u dallua për prodhimtari në drejtim të librit islam dhe çështjeve të politikës së ditës, ku në vitet 1931- 1934 mori anën e demokratëve dhe u radhit në Partinë e Xhokës. Pas luftës, i ngarkuar nga Komuniteti Mysliman Shqiptar ndihmoi në mbledhjen e ndihmave në popull për rindërtimin e disa xhamive të dëmtuara nga Lufta II Botërore në Tiranë.
NËN KOMUNISTËT
Në 1945, u emërua mësues në Medresenë e Përgjithshme të Tiranës, ku përgatitej brezi i ri i besimtarëve. Më 24 shkurt 1948, në moshën 70- vjeçare, Gjykata e Tiranës e dënoi me 5 vjet burg, « për faje penale kundër popullit e shtetit– agjitacion e propagandë » . U keqtrajtua për tre muaj, pa u marrë parasysh thirrja dhe mosha e Hafiz Ibrahim Dalliut, dhe doli nga burgu i gjymtuar. Ndërroi jetë në shkurt 1952.
Historiografia komuniste e la në errësirë. Sipas prof. Aurel Plasarit “... ka qenë prirje që figurën e Hafiz Ibrahim Dalliut ta lënë jashtë, për ta lënë në harresë, për mos ta dashur...”, por kujtesa qytetare dhe liria intelektuale e rikthyen të plotë, me dëshirën e vullnetin për t’i botuar krijimtarinë, emërtuar një shkollë, si dhe nderuar me shtatore personalitetin e Hafiz Ibrahim Dalliut në sheshin me po të njëjtin emër, para Medresesë së Tiranës. fa. ni.