“Le Monde”: Në Shqipëri, Teatri Kombëtar i shkatërruar nga qeveria, “një akt barbar”

Gazeta franceze citon Anri Salën, Adrian Pacin, artistët e politikën e Tiranës

Gazeta prestigjioze franceze “Le Monde” ka botuar një artikull për shembjen Teatrit Kombëtar. Aktin e mëngjesit të 17 majit e cilëson barbar, ndërsa në brendësi citon politikanë e artistë të kaheve të ndryshme të mendimit. “Kryeministri shqiptar Edi Rama dërgoi policinë dhe buldozerë për të shkatërruar një nga institucionet kyçe kulturore të vendit dhe një nga ndërtesat e pakta të vjetra në kryeqytet”, thuhet mes të tjerash.

ARTIKULLI

Nga Jean- Baptiste

Chastand

LETËR NGA EUROPA QENDRORE

Kryeministri shqiptar Edi Rama kënaqet të nxjerrë në pah karrierën e tij si një artist vizual dhe shijet e tij si piktor. Kur ai ishte kryetar i Bashkisë së kryeqytetit, Tiranë, midis viteve 2000 dhe 2011, ai u bë i njohur në të gjithë botën pasi kishte pikturuar me ngjyra të ndritshme ndërtesat e shëmtuara të trashëguara nga diktatura komuniste. Ndonjëherë me modele që i kishte dizenjuar vetë, duke i dhënë kryeqytetit shqiptar një galeri të vogël në qiell të hapur.

Por, të dielën, në 17 maj, i njëjti Edi Rama, 55 vjeç, kryeministër që nga viti 2013, dërgoi në ag policinë dhe buldozerët për të shkatërruar një nga institucionet kyçe kulturore të vendit dhe një nga sallat e tij të rralla për të performuar, Teatrin Kombëtar. Brenda, disa duzina artistë dhe kundërshtarë që kishin pushtuar ndërtesën për më shumë se dy vjet u dëbuan me mjete ushtarake. “Ata erdhën në orën 4: 15 të mëngjesit, ne ishim ende rreth gjashtëdhjetë veta, ata evakuuan dhe nisën shkatërrimin me buldozer”, thotë regjisori dhe aktori Edmond Budina, një nga përfaqësuesit e “Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit”, një kolektiv që luftonte që prej vitit 2018 për të shpëtuar këtë ndërtesë të ndërtuar në vitin 1940 kur vendi u pushtua nga Italia. Një demonstrim spontan në të cilin liderët e opozitës morën pjesë të dielën u shpërnda brutalisht.

“ZEMËRIM”

Tipike e arkitekturës musoliniane, megjithatë pa qenë imponuese, Teatri Kombëtar u ndërtua me çimento të përzier me fibrat e plepit, fryt i politikës vetëmjaftuese të fashizmit italian. I njohur shumë herë sipas ndryshimeve politike, Teatri ishte mbi të gjitha “një nga ndërtesat e rralla të vjetra në Tiranë” në një qytet me planifikim modern të qytetit, thotë artisti vizual shqiptar, Adrian Paci, i cili thotë se është “i tronditur dhe i zemëruar” nga vendimi i marrë nga Edi Rama.

Në “Facebook”, ky i fundit mbrojti vendimin e tij të hënën, 18 maj, duke sulmuar “sherrxhinjtë profesionistë” dhe duke lavdëruar projektin që një teatër i ri të ndërtohej në rrënojat e të vjetrit. “Do të miratohet nga të gjithë dhe do t’i japë publikut teatrin kombëtar që nuk e kanë pasur kurrë”, premtoi ai, duke postuar pamjet mbresëlënëse të firmës arkitektonike daneze në krye të projektit.

I okupuar për dy vjet, Teatri Kombëtar kishte vuajtur nga mungesa e mirëmbajtjes dhe “Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit” iu desh të instalonte një gjenerator për të anashkaluar ndërprerjen e energjisë dhe të vazhdonte të organizonte shfaqje në sallën e madhe, ku ajo ishte shumë e nxehtë në verë dhe shumë e ftohtë në dimër. Por, artistët argumentuan për një rinovim.

“A mund ta shkatërroni ju Moulin Rouge, edhe për një ndërtesë të re si kjo?”, proteston Edmond Budina, i cili e quan këtë shkatërrim “një akt barbar”.

“Unë nuk jam kundër këtij teatri të ri, por pse ta shkatërrojmë të vjetrin dhe jo ta ndërtojmë diku tjetër? “, pajtohet Adrian Paci.

Por, kryetari i Bashkisë së Tiranës, njëherësh anëtar i Partisë Socialiste, Erion Veliaj, u përgjigj se vetëm shkatërrimi ishte i mundur. “Kjo ndërtesë asnjëherë nuk ishte e mbrojtur, ajo ishte bërë nga materiale të dobëta dhe nuk ishte më e përshtatshme, sepse ishte dizajnuar të ishte e përkohshme. Asnjëherë nuk ka qenë një monument kulture dhe nuk kemi pasur shumë hapësira të tjera të lira në qytet”, argumentoi ai në një video në anglisht, që kishte për qëllim të bindte komunitetin ndërkombëtar. Përfaqësimi i Bashkimit Europian shprehu keqardhje që “prishja vjen në një kohë kur ne po bëjmë thirrje për dialog midis autoriteteve dhe shoqërisë civile”. Rrjeti i mbrojtjes së trashëgimisë “Europa Nostra”, gjithashtu dënoi “shkatërrimin brutal”.

“ATA PO SHKATËRROJNË TË GJITHË TRASHËGIMINË TONË KULTURORE”

Artistët dhe kundërshtarët posaçërisht dyshojnë për Edi Ramën se kanë dashur të shtypin teatrin për arsye më të dyshimta. “Ata po shkatërrojnë tërë trashëgiminë tonë kulturore për të ndërtuar kulla me beton”, denoncon Budina. Projekti fillestar në fakt parashikonte që një zhvillues privat të ndërtonte teatrin e ri në këmbim të lejes për të ndërtuar kulla në tokën ngjitur. Sidoqoftë, Bashkia e Tiranës siguron që është rikthyer në këtë projekt dhe dëshiron të financojë 30 milionë euro të nevojshme për ndërtimin e sallës së re. “Me siguri që do të më marrë malli për këtë ndërtesë, por në vend të saj, do të ketë një infrastrukturë që do të ofrojë mundësi për projekte të vërteta bashkëkohore”, mbron një tjetër artist i famshëm vizual shqiptar, Anri Sala, duke akuzuar opozitën “për përdorimin e çështjes për arsye politike, kur shumë nuk kanë qenë kurrë në teatër”. Jeta politike shqiptare është e ndarë thellësisht dhe opozita e krahut të djathtë ka organizuar rregullisht protesta të dhunshme kundër qeverisë. Teatri shërben si një argument i ri për të denoncuar atë që ajo e quan “devijime të sëmura dhe autokratike” të z. Rama. Por, disa zëra të pavarur kanë kritikuar gjithashtu mungesën shqetësuese të konsultimit të artistitkryeministër. “Edi Rama ishte mësuesi im dhe shoku im, ky shkatërrim ishte pika që mbushi kupën dhe e cila më detyron të bëj një qëndrim kundër mënyrës së tij të të bërit politikë”, shpjegon Adrian Paci. “Në fillim unë kam mbështetur projektet e tij artistike për Tiranën, por tani shoh përdorimin gjithnjë e më shqetësues të estetikës për të vendosur pushtetin e tij dhe për të ridizenjuar një kryeqytet të tërë sipas dëshirës së tij”.