ZAMIR MATI: Flota detare, nga legjendat te keqkuptimet
"Baza e Vlorës asnjëherë nuk ka qenë bazë e anijeve, e nëndetëseve sovjetike dhe asnjëherë nuk ka pasur komandë sovjetike për Bazën e Vlorës" Historia e detarisë dhe Flota Luftarake Detare 1945- 15 gusht, 1992 në 75- vjetorin e saj
Me rastin e 75- vjetorit te Flotës Ush tarake e Detare, Zamir Mati, au tor i librit "Flota Luftarake Detare 1945- 15 gusht 1992" bashkon pjesëzat e historisë së detarisë nga legjendat, te keqkuptimet. Si djali i kundëradmiral Abdi Matit, ai jep këndvështrimin e tij për ngjarjet e bujshme që nga incidenti i Korfuzit e deri te datat e përvjetorëve.
- Ju keni botuar në librin tuaj 640faqësh historinë e Flotës Luftarake Detare 1945 - 15 gusht 1992. Në 75- vjetor, a ka diçka që mund të veçojmë?
Në radhë të parë për traditën detare ka shumë për të folur dhe shkruar. Libri im i botuar në dhjetor 2018 dhe i cili u prezantua në Komandën e Forcave Detare, Durrës, të cilën dëshiroj ta falënderoj edhe një herë e sidomos për aktivitetet, e cila organizon në respekt të traditës detare si element i rëndësishëm për njohjen e vlerave të saj në shërbim të formimit kulturor historik, në përgatitjen e oficerëve detarë e efektivit të saj.
- A është e mjaftueshme si vazhdimësi e njohjes së traditës detare?
Njohja e traditës së detarisë dhe rruga historike e saj është e rëndësishme për të kuptuar më mirë dhe për të zhvilluar detarinë si një karakteristikë e vendeve bregdetare dhe aq më shumë për pozicionin e veçantë që ka Shqipëria në detin Mesdhe. Kësaj njohjeje dhe vazhdimësie i shërben mendimi historik i kënduar e shprehur nga Homeri në poemat e tij "Iliada" dhe "Odiseu". Në luftën e Trojës morën pjesë me anijet e tyre edhe prijësit e fiseve "barbare" dhe të "Dodonës" dimërkeqe, të cilat ne i njohim pak më vonë si Iliria. Liburnët, fiset ilire që jetonin në veri të detit Adriatik me anijet e tyre transportuan në anën tjetër të Otrantos fiset ilire të mesapëve, japigëve, daunëve e peuketëve. Plini në histori të natyrës tregon në formë legjende se: "Nëntë të rinj dhe po aq virgjëresha të ardhur nga Iliria, lindën 12 popuj".
Është Tukididi që vërteton origjinën e "phanecianëve", të cilët kishin ardhur nga Iliria, ashtu si Homeri ka folur për "phanecianët gjigantë" si dhe Straboni për korinthasit, të cilët pushtuan Kerkyrën dhe aty u ndeshën me liburnët, të cilët ishin phaenecianët dhe ata kishin ardhur nga Iliria.
Kartagjenasit, që legjendat i lidhin me fenikasit lundërtar nuk arritën të zbarkonin e të pushtonin bregdetin e Epirit dhe flota kartagjenase pësoi humbje të mëdha e u tërhoq në Sicili. Është pikërisht flota luftarake e Pirros së Epirit, e cila në vitin - 280 para erës së re ndërmori fushatën në jug të Italisë.
Kjo flotë zbarkoi kuaj, elegantë në brigjet përtej detit Jon e Adriatik. Flota e Pirros së Epirit transportoi 20 000 ( hoplitë) këmbësorë të armatosur rëndë, 1300 kalorës, 2000 shigjetarë, 5000 hobëtarë dhe 19 elefantë të pajisur me mjetet luftarake. Fushata e Pirros së Epirit u zhvillua në vitet - 280- 275 para erës së re.
- Po për kohën moderne dhe shtetin shqiptar, çfarë mund të themi?
Zhvillimi i detarisë në hapësirën detare ku ndodhet edhe bregdeti i vendit në këtë anë të Detit Mesdhe nuk mund të kuptohet pa ngjarjet historike detare, ku ndërthuren në shekuj e interesat e fuqive botërore dhe ku në këtë hapësirë detare janë vënë përballë e kanë lundruar flotat më të mëdha të kohërave si romake, ilire, helene, veneciane, papale, turke, flotat e kryqëzatave, austrohungareze, ruse, Royal Nevy, italiane, gjermane, flota e USA- as, flota e BRSS, flota jugosllave, flota franceze, flota greke, flota e Detit të Zi, flota e VI amerikane dhe Flota Luftarake Detare 1945- 15 gusht- 1992.
Pikërisht në këtë hapësirë detare kalonte kufiri i frontit në Luftën e Ftohtë e në këtë kufi lufte Flota Luftarake Detare 1945 - 15 gusht 1992 shërbeu me kulturë detare, me devotshmëri, me profesionalizëm për 48 vite të jetëgjatësisë së saj, pa incidente a pa rënë në provokime, ku vija e frontit e Luftës së Ftohtë mund të ndizej e të përfshihesh në një luftë të tmerrshme të zjarrtë.
- A mund ta marrim për të vërtetë këtë, kur dihet incidenti i kanalit të Korfuzit?
Po, është incidenti i ngushticës së Korfuzit dhe jo i kanalit të Korfuzit. Dhe pikërisht emërtimi i këtij incidenti me vendndodhje jo të saktë është shfrytëzuar qëllimisht nga pala angleze si një mjet manipulimi. Çfarë do të thotë një emërtim i ndryshëm nga vendndodhja e incidentit. Kanali i Korfuzit është një hapësirë, një linjë dhe rrugë detare me koordinata të përcaktuara brenda ngushticës së Korfuzit nga misionet MEDRI të Komandës Aleate të Mesdheut në dhjetor 1944 dhe janar- shkurt 1945 që do të lejonte kalimin e anijeve në këtë hapësirë të kontrolluar dhe të çminuar nga minat e vendosura prej gjermanëve nazistë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo linjë dhe rrugë e sigurt dhe e përcaktuar me koordinata në hapësirën detare të ngushticës së Korfuzit do të thotë se hapësira jashtë kësaj linje të përcaktuar është e pa kontrolluar e pa çminuar dhe kështu është jo e sigurt dhe e ndaluar për lundrim. Incidenti është një ngjarje e trishtueshme sepse humbën jetën 44 marinarë e oficerë të "Royal Navy", por duke e riparë me dokumentet e deklasuara të arshivave angleze e të admiraliatit të "Royal Navy", dokumente të botuara nga studiues në media dhe faktet materiale që nxori ekspedita shqiptare- amerikane në vitin 2008 për funddetin në Gjirin e Sarandës tregojnë se dokumentet e përgatitura nga admiraliati për kalimin e anijeve të "Royal Navy" ishin për një aksion me urdhra luftarakë e ushtarakë jonormale në kohë paqeje, urdhra, të cilët u kërkuan të tregoheshin në gjykatë, por që nuk u paraqitën nga pala angleze dhe nuk u kërkuan si domosdoshmëri të paraqitjes së tyre prej gjykatës. Gjithashtu, vendndodhja e shpërthimit të minave detare ishte jo në kanalin e caktuar të lëvizjeve për anijet, siç e shprehte aktakuza, por jashtë këtij kanali kalimi dhe shumë afër bregut të qytetit të Sarandës dhe jo në koordinatat e përdorura në gjyqin ndërkombëtar të Hagës. Bashi i anijes luftarake i mbetur në fund deti nga shpërthimi i minave detare është në ujërat territoriale shqiptare afër bregut dhe jashtë kanalit të kalimit i caktuar mbas kontrollit dhe pastrimit nga misionet MEDRI i Komandës Aleate të Mesdheut në muajt dhjetor 1944janar- shkurt 1945, mision në të cilin mori pjesë edhe përfaqësuesi shqiptar, kapiteni i parë marinës shqiptare, Abdi Mati.
Pikërisht koordinatat ku gjendet bashi i fundosur i anijes angleze jashtë kanalit të caktuar për lëvizjen e anijeve përcakton edhe emërimin, që me dashakeqësi ka marrë ky incident, i cili ka ndodhur jashtë kanalit të përcaktuar nga misionet MEDRI, por në hapësirën shqiptare të Ngushticës së Korfuzit në koordinatat 39 o 49' 11,0'' V dhe 19 o 58 ´ 7,29' ´ L. Kjo pasaktësi e vendndodhjes së shpërthimit të minave ka lejuar interpretimin dhe anësinë e gjykimit, njëanshmërinë në favor të palës angleze.
Po ashtu, edhe mosmarrja parasysh prej Gjykatës së Hagës e gjendjes së luftës midis me Mbretërinë e Greqisë dhe RP të Shqipërisë dhe fillimin e luftës civile në Greqi, ku në këtë hapësirë lufte anglezët u bënë palë të njëanshëm duke shkelur ligjin ndërkombëtar të mosndërhyrjes ushtarake në konfliktet dypalëshe.
Gjykata e Hagës për incidentin në Kanalin e Korfuzit dhe dy vendime;
- Vendimi që dënonte Shqipërinë pa argumente e fakte për minimin e "Kanalit të Korfuzit".
- Vendimi që dënonte Anglinë për shkeljen e sovranitetit të ujërave shqiptare në operacionin e deminimit të datës 12- 13 nëntor 1946.
- Ju mendoni se gjykimi ka qenë i padrejtë?
Gjykimin e padrejtë e tregojnë faktet dhe dokumentet e nxjerra nga deklasifikimi i arkivës angleze dhe admiraliatit të "Royal Navy", por edhe gjetjes në fund të detit të ujërave shqiptare pranë Sarandës të bashit të anijes luftarake angleze. Në historinë botërore gjithmonë ka revizionim të ngjarjeve historike e pikërisht historianët e studiuesit pothuaj e kanë revizionuar ngjarjen e incidentit në ngushticën e Korfuzit me fakte e materiale të reja. Në këtë kuptim, edhe gjyqi i zhvilluar në Gjykatën e Hagës për këtë ngjarje është moralisht i përmbysur, duke nxjerrë në pah megalomaninë e politikës angleze në sjelljen ndaj sovranitetit territorial të vendeve të vogla dhe forcën ndaj tyre.
- Ju në librin tuaj e theksoni duke vendosur gjithëherët datën 15 gusht 1945, çfarë domethënieje ka kjo datë?
15 gushti 1945 është dita e krijimit të Flotës Luftarake Detare, një nga flotat më të arrira në historinë detare shekullore iliro- shqiptare.
- Ju nënkuptoni se në historinë tonë detare ka shumë flota?
Në bazë të kritereve historike detare çdo flotë ka flamurin e saj, ka komandantin e saj, ka anijet e saj dhe organizimin e funksionin e saj, ashtu siç ka edhe jetëgjatësinë e saj. Gjithashtu, çdo flotë ka po kështu edhe ditën e saj të shënuar historike.