Gjovalin Gjadri, maratona e një intelektuali të vërtetë
veshur sytë dhe nuk kuptojmë se asgjësimi i inteligjencës, një mision makabër, ku kemi hyrë me shumë zell së fundmi, është vetëvrasja më e përkryer, është një suicid moral i përsosur, për të hedhur në erë shoqërinë, duke zhdukur dhe përdhosur idhujt socialë dhe moralë të brezave të shqiptarëve.
Personalisht jam për purifikimin e shoqërisë, për largimin e pseudointeligjencës shërbëtore të ish- regjimit dhe të të huajit, për një inteligjencë me vlera të vërteta bashkëkohore, që në radhë të parë të ruajë interesat e vendit dhe ato të kozmopolitizmit. Por nga ana tjetër jam edhe kundër intolerancës harbute dhe përndjekjes së padrejtë për të disatën herë tashmë të inteligjencës, sikur ndodhi me arkivën e deklasifikuar, që nxori fakte tronditëse për Martin Camajn dhe Ernest Koliqin si bashkëpunëtorë të Sigurimit, UDB- së, CIA- s etj.
Nuk di se çfarë do të ndodhte në një të ardhme të largët, sikur të kishim një ndryshim gjeopolitik dhe gjithë këtë gjeneratë politikanësh dhe shtetarësh shqiptarë, që kanë kontaktuar dhe punuar me homologë të huaj dhe institucionin e CIA- s, MI6, Mossad etj., sipas kësaj arsyeje t'i dënonim si bashkëpunëtorë të të huajve! Duke iu referuar ' mortajës' komuniste, si pasojë e së cilës, humbën jetën me miliona njerëz dhe koha dëshmoi që socializmi revolucionar i Lindjes ishte një nga tragjeditë më të mëdha të modernitetit, si mund të mendohet, që një intelektual i vërtetë, i mbrujtur me idealizëm, të mos bashkëpunonte kundër diktaturës, me të gjithë aleatët ku ekzistonte demokracia liberale, sikur Anglia, Amerika dhe shumë me shtete të tjera të Perëndimit, për rivendosjen e demokracisë në vendin e tij!?
Në qoftë se do të bënte të kundërtën, do të ishte thjesht një njeri pa vlera, që vegjeton kur populli i tij vuan nën një regjim despotik. Natyrisht që, inteligjenca nuk jeton në ndonjë planet tjetër dhe vjen në tokë sa herë ne kemi nevojë, duke lëshuar mesazhe futuriste për vdekatarët. Sikurse të gjitha shtresat e tjera të shoqërisë, edhe ajo është dëshmitare e realitetit ku pasuria më e përbindshme, ndeshet me mjerimin më të tmerrshëm. Përballet me të njëjtat sfida për të mbijetuar dhe askush, nuk ka të drejtë të kërkojë nga inteligjenca, një jetë prej murgu, të mbushur vetëm me sakrificë sublime, larg interesit të saj personal dhe jetës reale.
Pra, përpara se të ndërmarrim luftën donkishoteske kundër inteligjencës, duhet të mbajmë në konsideratë, që në kaosin e krijuar, ajo mbetet e vetmja forcë që mund të na orientojë për të shkuar drejt një zhvillimi me të ardhme dhe, siç thotë me të drejtë romantiku, Aleksandër Sollzhenicin: "Shpirti i një intelektuali të vërtetë është i ndriçuar së brendshmi. Krejt qenia e tij konsiston në ndjenjën e përgjegjësisë për fatet e njerëzimit, shenjat e jashtme të kësaj gjendjeje, që siç mund të pritet, janë thellësia, bindja, mosmarrja me gjëra të kota. Ata që nuk arrijnë ta dëgjojnë këtë thirrje dhe megjithatë vazhdojnë e shkruajnë, janë tradhtarë të lidhur me djallin. Kjo thirrje i jep të drejta të posaçme intelektualit, i jep privilegjin për të udhëhequr ata që nuk shohin dritën…"
Një shpirt të tillë, të ndriçuar së brendshmi, një intelektual të vërtetë, pata fatin ta shikoja pak ditë më parë, pikërisht në dokumentet e shkruara nga duart e djajve të Sigurimit, që kishin forcën të sterronin të gjithë botën, por që nuk ia kishin dalë dot të përbaltnin personalitetin unikal dhe dinjitetin e pathyeshëm të shkencëtarit të shquar Gjovalin Gjadri.
Faktet e jetës dhe përndjekja e vazhdueshme prej Sigurimit rrëfejnë se, inxhinieri gjenial, ia doli t'i rezistojë mrekullisht Luftës së Dytë Botërore si dhe të dy regjimeve, ku ai komunist, pa dyshim që për nga egërsia mund të krahasohet me atë të kmerëve të kuq dhe atë të Koresë së Veriut në ditët e sotme. Sprova, rezistenca dhe inteligjenca e tij në përpjekjet për të ndërtuar vendin është e njëjtë me kalibrin e rilindësve të mëdhenj sikur Konica, Noli, Fishta etj., të cilët qenë aty dhe bënë të pamundurën me përkushtimin dhe fjalën e tyre, për të ndriçuar dhe frymëzuar shqiptarët, sa herë vendi copëtohej e shkërmoqej dhe harta me trojet e tij lëshohej në tavolinat e kanceleritë e atyre që ndanin botën.
Natyrisht që, sfida e tij nuk ishte politika dhe historia, as arti dhe letërsia, por shkenca ekzakte, nëpërmjet së cilës më mirë se kushdo tjetër ai udhëhoqi personalisht të gjithë punën për ndërtimin e më shumë se 75 veprave inxhinierike të ndërtuara në rajone të ndryshme, kryesisht ura, të cilat lidhën shqiptarët, që për qindra vjet qëndronin të veçuar dhe komunikonin me forma mesjetare me njëri- tjetrin. Ai e filloi karrierën me Urën e Matit, Lanës, Bunës, Zaranikës, Gjanicës, Mbrostarit, Rrogozhinës, Bahçallëkut, Mokrës, Mifolit, Vjosës Mezhgoranit, Gomsiqes e shumë të tjera.
Perandoria habsburgase i dha atij mundësinë që të studiojë në Austri, që në moshë të vogël, në shkollën e mesme të Kremsit, nën kujdesin e murgjve të ditur, dhe më vonë të diplomohet me rezultate të shkëlqyera si inxhinier ndërtimi në Universitetin Politeknik të Vjenës. Megjithëse i kishte të gjitha mundësitë që të jetonte në Vjenë, atdhedashuria dhe nevoja e madhe që kishte vendi i tij në vitet 1926, e bënë të kthehet, për të dhënë kontribut konkret për ndërtimin e vendit me metodat më të përparuara bashkëkohore. Sapo u kthye, i mbrujtur me një kulturë të epërme perëndimore, u ballafaqua me një strukturë pushtetore të bazuar në një kapitalizëm, që nuk ndodhej as në embrion, ku teknikat dhe mekanizmat moderne ishin të shartuara në trupin e një shoqërie "gjysmëfeudale", që karakterizohej nga çifligjet e mëdha, rend fetar dhe një kastë ushtarake të përunjur ndaj "rendit epror".
Ura e Matit, e cila sot është monument kulture, ishte sprova e tij e parë, që do ta fuste në maratonën e gjatë të ndërtimit të veprave teknike. Megjithëse ai pati një shkëputje prej rreth 5 vitesh në ish- Bashkimin Sovjetik, i cili kishte nevojë të madhe për specialistë të nivelit të lartë perëndimor, ai u rikthye përsëri në vendin e tij në superstrukturën e
Ministrisë Botore të asaj kohe, si Sekretar i Përgjithshëm, duke përqendruar brenda një kohe të shkurtër, pothuaj të gjithë ngritjen e veprave të vendit në duart e tij.
Lufta e Dytë Botërore, e gjen përsëri aty ku kishte më shumë nevojë se kudo, aty ku ndërtoheshin urat e shembura nga pushtuesi, dhe siç do të deklaronte me përgjegjësinë e tij personale, përpara autoriteteve totalitare mbas luftës, në asnjë rast nuk u afrua as me pushtuesin fashist dhe as me atë gjerman. Siç thotë me shumë të drejtë filozofi i preferuar i tij, Emanuel Kant: "Njeriu i përkryer nga kultura është një ' difference', një qenie e papërsëritshme, një individ i mëvetësishëm". Duke qenë një individ i tillë, me një kulturë të sistemuar, treguesit e demokracisë liberale, ishin shumë më të përparuara se të gjitha ato që impononte fashizmi dhe nazizmi totalitar. Në Angli modernizimi ishte kryer nga liberalizmi i "laisezz- faire", në Gjermani nga shteti prusian dhe industria e luftës, ndërsa në Lindje Stalini e ndërtonte atë me kampe pune, kolektivizim të dhunshëm, internime masive, vrasje dhe shfrytëzim, e shkatërrim barbar të burimeve natyrore. Kjo ishte dhe arsyeja, që sapo ushtria gjermane shkeli në Shqipëri në vitin 1943, ai jep menjëherë dorëheqjen në formë revolte nga pozicioni i Sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Punëve Botore, duke shkuar për të jetuar në Hajmel, te daja i tij famullitar, Dom Nikollë Deda. Largimin prej kryeqytetit ai e vendosi për më tepër pasi kishte informacion që gjenerali SS Josef Fitzthum, me të cilin njihej qysh kur ky i fundit punonte si sekretar në shkollën e arteve të aplikuara "die Angewandte" në Vjenë, donte ta përfshinte në qeverinë e regjencës të asaj kohe.
Ardhja e komunistëve, e gjen duke punuar pa rezerva, për ngritjen e urave të mëdha dhe duke u përplasur me domosdoshmërinë e pashmangshme të regjimit, që elitat e vjetra të shporren, ose të përulen para të rejave, kur Shqipëria ishte e mbushur me pasion barazitist, populist, që më pas u mëkua me luftën e klasave dhe me hakmarrjen makabre karshi humbësve të pushtetit.
Elitat e reja administruese zgjidheshin në bazë të besnikërisë partiake dhe të nënshtrimit politik, ndërsa për regjimin komunist, intelektualët që mund të mendonin ndryshe nga dogma zyrtare shikoheshin si kërcënim për ngritjen dhe konsolidimin e pushtetit. I vëzhguar rreptë nga shpura e Sigurimit, që e ndiqte sistematikisht, Gjadri u stigmatizua si një njeri pasiv dhe i paangazhuar në jetën shoqërore dhe politike; si indiferent, si armik. Antikonformizmi i tij dhe prirjet ekscentrike, shikoheshin si të mbarsura me marrëzi, sepse në asnjë rast,