Drita e pashuar e veprës naimiane
Plot 95 vjet më parë ( 1925), në përkujtim të 25- vjetorit të vdekjes së poetit kombëtar Naim Frashëri, një grup studentësh shqiptarë të Gracit në Austri, me një përkushtim vërtet mjaft mbresëlënës të tyre botojnë librin "Naim Frashërit! Vjershëtorit dh` edukatorit kombëtar".
Në faqet e këtij libri, përgatitësit përfshijnë shkrime të tyre, por edhe shkrime prej të tjerëve, duke synuar që ta sjellin dhe ta shpalosin sa më të gjallë para shqiptarëve këtë figurë të ndritur, i cili, me veprën e tij, iu nënshtrua pa kushte misionit të shenjtë ndaj bashkatdhetarëve të tij, me të vetmin qëllim: "Që t` u ap pakëzë dritë/ Natënë t` ua bënj dritë…".
I parë nga koha e sotme, ky libër i kujtesës së çmuar, tashmë me jetë gati njëshekullore, mbart një domethënie dhe simbolikë me vlerë tejet aktuale. Duhet kujtuar se e botuan një grup të rinjsh universitarë, të cilët, natyrshëm përfaqësonin të ardhmen e Shqipërisë, duke dëshmuar ndërkaq, se kishin vendosur ta ndiqnin me plot përkushtim, udhën e çelur prej kohësh nga etërit e kauzës kombëtare.
Po cilat ishin shkrimet e përfshira në këtë libër?
Studentët që e kanë përgatitur, duket se nuk janë nxituar të përfaqësohen kryesisht e vetëm ata, sado që ndjenja e fortë e moshës së re për afirmim dhe për protagonizëm, natyrshëm që mund të zotëronte në shpirtin e tyre. Por duket se ata studentë të rinj, para së gjithash, janë zotëruar veç prej përgjegjësisë për ta risjellë e për ta inkuadruar në një vështrim sa më të plotë figurën e poetit, si një misionar përherë frymëzues për botën shqiptare. Prandaj edhe dëshmohet si modesti mjaft e dukshme/ qëllimshme dhe e përkorë - ai shënimi autorial në fund të faqes hyrëse të librit: "1925 Një grup studentësh t` Austrisë ( Graz)". Pra, përgatitësit e tij, duket se kanë vendosur të mbeten anonimë, me synimin për t'u shpalosur sa më rrëzëllitëse drita e misionit të poetit.
Kujtimet dhe shënimet e dëshmitarëve gjatë viteve të mëvonshme, sigurisht që i kanë përcjellë identifikimet përkatëse të iniciatorëve të botimit, por entuziazmi idealist i përgatitësve të tij, duket se ka qenë më i rëndësishëm se bërja e llogarive për dukjen/ njohjen dhe vlerësimin e kontributit të tyre nga të tjerët.
Lënda e librit përbëhet nga disa boshte: këtu janë përfshirë pjesë antologjike prej krijimtarisë së N. Frashërit, poezi kushtuar atij - të krijuara në kohë të ndryshme prej Asdrenit, Lasgush Poradecit, po ashtu kujtimë rreth takimeve me të prej Sevasti Qiriazit ( Dako), Lumo Skëndos ( Midhat Frashëri), pastaj disa analiza letrare e gjuhësore mbi veprën naimiane.
Brenda një mozaiku tekstesh të zhanreve të ndryshme, libri shpalos gjithsesi një strukturë të brendshme unitare, që është në harmoni me synimin e shpallur qysh në parafjalën e tij - ku i drejtohet dhe i premtohet lexuesit se, ky libër … është pema e një qëllimi të marë para sysh prej studentëve Shqipëtarë për të nderuar kujtimin e Prindit të rilindjes s` onë kombëtare, sidomos në lëmë të literaturës… Po dëshira jonë, nuk ish aq shumë mbushja e një detyre kujtimi, se sa më tepër, të rrëmuarit e drejtimit të veprës së Naimit në palcën e saj dritëdhënëse për një stërvitje kombëtare të vërtetë.
Kjo stërvitje kombëtare e veprës së Naimit - do të thotë qartazi se ajo vepër, nuk ka mbetur kurrsesi në "sëndukët" e kyçura të kujtimeve të historisë, por pluskon e gjallë dhe e zjarrtë me kohën aktuale dhe me kohën e pritshme. Poeti i ndjenjave të holla delikate, Helenau ( Kolë Mirdita), në esenë e tij, përtej gjendjes së rëndë, që kishte zaptuar vendin në vitet e trazuara e mjaft të vështira të fillimshtetit të pavarur, apelon për dritën e shpresës, e cila, mbetet përherë e ndezur: Sadó poshtë të ketë ranë nji kombë, sadó ta ketë zatetë nji gjumë i randë, kur e lmon fjala e amël e nji idealisti me qëllime të kullueta e të bekueme, nuk â për t` u disprue! E Naimi qe ay idealist i hyjnueshëm, qe ajo fryma jetëdhanëse prendveret e qé ay diell, që i shkëlqej kombit t` onë, që na zgjoj nga gjumi shekullor e na bani për s` dyti Shqiptarë! Pra, studenti i ri i Gracit të Austrisë, është besimplotë se autoriteti i poetit, është i pranishëm si hija madhështore e maleve, sado i pazëshëm, i pandjeshëm që mund të duket për veshin e disave - të shurdhuar prej etheve të politikës, prej zhurmës së hasmërive, apo të mllefeve dhe grykësive të ditës.
Është pikërisht brenda kësaj strukture - me një unitet e fill të brendshëm ideor - edhe vendosja e pjesëve të zgjedhura antologjike nga krijimtaria poetike e Naimit:
Në mest tuaj kam qëndruar,
E jam dyke përvëluar, Që t` u ap pakëzë dritë,
Natënë t` u a bënj dritë…
Unë jam në shpirti t` uaj,
Mos më kini për të huaj. ( N. Frashëri - "Fjalët e qiririt")
Për Lasgush Poradecin, Naimi është poeti që e ka sfiduar shkretëtirën e harrimit, që ka sfiduar po ashtu edhe tërë privacionet e jetës së vet. Ai është dhe mbetet poeti dhe apostulli i shpresës së kombit të tij:
Që fluturon nër zjarr e flakë,
Therorrësin` vetëvetes
E pate dhembjen më të pakë… ( L. Poradeci - "Naimit")
Kurse për Asdrenin, poezia naimiane është fyelli magjistar, që me tingujt e dashurisë së zjarrtë për tokën arbërore: Na jep fuqi dhe hir qiellor… Dhe e kujton plot venerim për misionin e tij frymëzues ndaj brezave: O fye l l , t` adhuronj me mall e besë,/ Se bashk` me zërin t` ënd hyjnor jam rritur… Që nga Bukureshti i Rumanisë, si një veprimtar i shquar e komunitetit shqiptar atje, në shkrimin e tij të përfshirë në libër, ai e vlerëson botimin e studentëve kushtuar Naimit, si një vepër fort idealiste që shërben për të zgjuar ndjenjat t` ona të ngurosura, ( ajo) êshtë një trupmpetë êngjëlli që thërret së Larti e që na thotë: "Kujtô- ini të parët t` uaj edhe gjurmôi- ni në ideët e porositë që ju patnë lënë trashëgim për të parë dritë e për t` a gjetur udhën e vërtetë për lumturin` e vet edhe për fatbardhësin` e Shqipërisë!"
Mjaft emocionuese janë edhe përjetimet e sjella prej Sevasti Qiriazit nga takimet e saj me Naimin në Stamboll, atje ku ajo ndodhej e shoqëruar edhe nga i vëllai i saj Gjerasimi. Ajo sapo ishte diplomuar në kolegj dhe kishte vendosur që para se të realizonte misionin e lartë për hapjen e shkollës së parë shqipe të vashave ( Korçë), të takohej me poetin, për të marrë bekimin e tij. Dhe fjalët e Naimit, mbetën të skalitura në mendjen e kësaj heroine të shkollës së parë shqipe: Te gjitha ato çupa e gra që do të vijnë nën hijen tënde i frymëzo me ideale të nalta e të vërteta, që të arrijmë një qytetërim të vërtetë, edhe kështu ta bëjmë edhe brezin tonë të pushtonjë gjithë ato virtuta dashurije, vëllazërije, atdhetarije dhe bashkimi që karakterizon kohërat e Skënderbeut…
Dhe kur u çel e para shkollë shqipe, përmes aq pengesave e peripecive të panumërta, Naimi nuk harroi që t'u shkruajë e t'u niste letrën e tij, ku ai u shprehte gëzimin e tij të madh për këtë mision të realizuar e që do t'i ndriste faqen mëmëdheut. Dhe S. Qiriazi i mbyll kujtimet e saj - me bindjen e thellë se, ndonëse poeti ende nuk e kishte të ngritur deri asaj kohe një përmendore mermeri, ajo ndihet e sigurt se ai e ka tashmë një përmendore të gjallë, që është më e larta, më madhështorja, më e pathyeshmja, përmendorja që është skalitur plot