Kim Mehmeti: Miqësia ime me zotërinë e letërsisë

“Më futi në rrugën e shkrimit, roli i tij te ‘ Rilindja’, themel për kulturën”

Anton Pashku, një nga figurat e rëndë sishme të letërsisë shqipe në Kosovë, zë një vend të veçantë në librin i cili sapo ka dalë në librari nga botimet “Logos- A”, “Një dialog i pambaruar”, me autore Alda Bardhylin. Në fokus të këtij dialogu është shkrimtari Kim Mehmeti, i cili shpalos një vështrim të rrugëtimit historik të shqiptarëve në Ballkan, duke nisur nga gjuha e kultura, personazhe që kanë bërë historinë tonë letrare. Një prej tyre është dhe Anton Pashku. Më poshtë po botojmë një pjesë të kësaj bisede.

- Le të flasim pak për miqësinë tuaj me Anton Pashkun; më keni treguar se rrugën drejt botimit jua ka hapur ai?

Për miqësitë është e vështirë të flasësh, për miqësitë nuk flitet publikisht nëse miku për të cilin rrëfeni nuk është në mesin e të gjallëve dhe nuk mund as t’i mohojë as t’i pohojë ato që thua. Pastaj të famshmëve të vdekur, të gjithë u bëhen miq e ‘ dajallarë’, madje edhe duke trilluar afërsi që asnjëherë nuk ka ekzistuar. Te ne njeriu ka frikë të vdesë edhe nga shkaku se lëvdatat dhe mirënjohjet të vijnë edhe nga ata që sa ke qenë gjallë të kanë sharë e ofenduar. Shkaku i kësaj kurrë publikisht nuk kam folur për miqësitë e mia, përfshi edhe atë me Anton Pashkun. Më në fund miqësitë e mirëfillta edhe duhen ruajtur vetëm për vetveten dhe shpalosja e plotë e tyre është si të nxjerrësh para publikut edhe çdo gjë tënden familjare. Ne jemi individë publikë, por megjithatë, ka diçka që duhet të mbetet vetëm e jona dhe që nuk mund të jetë ‘ pronë’ publike.

Është e vërtetë se Anton Pashku është ai që më bëri të ndihem i sigurt në vetvete si shkrimtar. Madje ai më ka dhënë një ‘ çmim’ që asnjë tjetër nuk do mund ta tejkalojë atë, e as të ma sjellë lumturinë që ma solli ai. Shkurt, asokohe unë shumë pak e njihja letërsinë shqiptare ngaqë shkollohesha e lexoja thuajse vetëm në gjuhët sllave. Rastësisht, aty nga vitet e tetëdhjeta, në Beograd më ra në duar një përmbledhje me tregime e Anton Pashkut dhe thjesht u mrekullova nga mjeshtëria e tij rrëfyese. Kjo më çoi të gjurmoja më tej dhe t’ia lexoja gjitha veprat. Dhe sa më shumë e njihja si shkrimtar, aq më shumë në mua ngjallej ëndrra ta takoja.

U takova me të në vitin 1988, kur u ngjita në katin e nëntë të Pallatit të Shtypit, apo të Shtëpisë Botuese Gazetareske “Rilindja”, e ku ndodhej edhe zyra e tij. Kisha nën sqetull dorëshkrimin e përmbledhjes sime me tregime “Dënesje”, por brenda vetvetes bartja lumturinë që do njoftohesha me prozatorin që aq shumë e doja. Ishte fjalëpak, bartte në vete një qetësi të mahnitshme. Dhe përderisa i ndrojtur ia dorëzova dorëshkrimin, pyesja vetveten se si ishte e mundur që ai njeri aq fjalëkursyer dhe i qetë t’i ketë shkruar ato tregime dhe romanin “Oh”.

Asokohe duhej të kalonin muaj e madje edhe vite që të botoje libër. Por për çudi, nuk kishin kaluar as tre muaj nga dorëzimi i dorëshkrimit kur Pashku më telefonoi që të shkoja të takoheshim. Dhe shkova në zyrën e tij i parapërgatitur që do më këshillojë t’i përpunoja tregimet në stilin ‘ këtë mund ta bësh roman, tjetrin mund ta shkurtosh’. Por nuk ndodhi asgjë nga ajo që unë paragjykoja. Më shikonte i heshtur që më në fund të më thotë se libri im do botohej dhe se isha tregimtar i mirë. Unë mezi përmbahesha nga e papritura. Posaçërisht asokohe kur posa i isha kthyer të shkruarit shqip. Të mos e zgjas: para se të ndaheshim, ai doli të më përcillte deri te ashensori. Dhe si për dreq ashensori vonohej e vonohej, gjë që më bënte të ndihem keq e që më çoi ta lus të kthehej në zyrë e të mos humbiste kohë duke pritur me mua ashensorin. Dhe atëherë ai ma dha ‘ çmimin’ që njëherë në jetë merret dhe që asnjë tjetër nuk mund ta tejkalojë për nga vlera: më shikoi e më tha - “Unë ty të kam pritur njëzet vite me radhë!” Gjatë tërë rrugës Prishtinë- Shkup më jehonin ato fjalë. Dhe asaj dite i thashë vetes: je bërë shkrimtar! Në të vërtetë, që nga ajo ditë unë fillova t’i përkushtohem krijimtarisë letrare, duke u kujdesur që kurrë të mos e tradhtoja besimin e atij që ishte dhe mbeti maja e tregimit shqiptar.

- Më pas miqësia juaj vazhdoi gjatë? Do doja shumë të njihja dimensione të tjera njerëzore të Anton Pashkut?

Unë jetoja në Shkup e ai në Prishtinë, kështu që ne nuk mund të kishim ndonjë miqësi të mbushur me takime të shpeshta. Madje gjithmonë kam qenë i pakujdesshëm ndaj miqve, kështu që Anton Pashku ishte ai që shpesh më telefononte. Thjesht si i ri mendoja se mjafton dikë ta duash sinqerisht dhe se nuk duhet ta bezdisësh me vizita apo takime të shpeshta.

Ato vite në Kosovë ndodhnin ndryshime të mëdha. Millosheviqi i dëboi nga puna të gjithë shqiptarët e punësuar nëpër institucionet dhe sipërmarrjet shtetërore. Dhe ata që më së shumti e pësuan ishin intelektualët dhe krijuesit si Anton Pashku, të cilëve as mosha as profesioni nuk ua mundësonte ta sigurojnë ekzistencën duke u marrë me ndonjë punë tjetër. Pra ishin vite të vështira, kur njerëzit si Anton Pashku u lanë në rrugë dhe kur u përballa me një realitet të dhembshëm: që ne shqiptarët nuk heqim lehtë dorë nga këngëtaret e kafeneve, por shpejt i harrojmë ata që janë boshti i kulturës dhe artit tonë. Kështu që Anton Pashkun e harruan thuajse të gjithë, por ai ishte zotëri në shpirt dhe nuk u takonte atyre që ta shtrijnë dorën as atëherë kur e kanë të rëndë mbijetesën. Por megjithatë nuk dua të flas për këtë. As për ditët e Bajramit kur vinte te ne tezja Paulinë, e shoqja e Antonit, dhe e cila e hante drekën festive me fëmijët e mi. Ajo që do them do jetë shumë e shkurtër dhe e qartë: edhe sot, sa herë që më kujtohet Anton Pashku, më kaplon një dhembje për njeriun dhe njerëzit si ai që neve shqiptarëve këtej kufirit na e mbanin gjallë shpresën, që na e ushqenin shqiptarinë, më kujtohen ata pa të cilët nuk do ekzistonte letërsia shqiptare e këtyre trojeve, por të cilët në ditët e tyre më të vështira, ne i harruam, apo shtireshim se nuk i shohim, duke dashur kështu t’i ikim përballjes me mjerimin tonë, me të qenët të pakujdesshëm ndaj atyre që e