Requiem për shqiptarët e ikur… që - zor se kthehen!

REQUIEM – PËR SHQIPTARËT QË IKËN NGA ATDHEU I BUKUR… REQUIEM - FOR ALBANIANS WHO LEAVE THE BEAUTIFUL HOMELAND…

…KU JE ANTON FISTANI?!

Në një çast kërkimesh, siç gjurmohet për kësi punësh, “takova” Anton Fistanin. E takova në arkivën e shënimeve të dikurshme…

- Ku je, Anton Fistani?! Më ke munguar gjatë! – thirri xhani… - vetishëm, pa hiç i urdhëruar.

Anton Fistani! Vërtetë më kishte munguar. Ai në Shkodër, unë gjithandej… Unë në Shkodër, ai në shpellën e Jubanit… hone përtej Shkodrës. Jubani dhe shpella e Bënjës në Përmet, mendohej se fshehin akoma mbetje që flasin për banimet në lashtësi… Pra, Anton Fistani, qe sevdalisur me thellësitë e Jubanit. Përgjatë kështu. Unë në bredhjen e vetmuar… Ai me studentë të përzgjedhur në thellësi të shpellave, gjurmëve në lashtësi, në thellinën ku jeta bulon e mbulon, për të fshehur jetën… Unë dhe Anton Fistani… kohë më parë, nxënës të një klase, të detyruar në të mesmen që s'e donim. Të dy u përpoqëm fort t'i ndërronim degët në ç'donim. Dhe, zorshëm, ia dolëm: unë bredhës edhe përtej Tiranës, për në shtypin e kohës… Antoni, pedagog – mësimdhënës në Universitetin “Luigj Gurakuqi” të Shkodrës.

Të dy duke u vetmburrur së brendshmi, veçantë secili, se kaluam një rini me plot mbushje shpirti… pa thartirë përrotull… Edhepse, duke shkelur bindshëm dhe naivshëm mbi trysninë e kohës… U rrekën fort për të kapur mirësinë. Me plot mendësi dhe ide, për jetësinë e pritshme. Duke u rrekur të shisnim mend… edhe në letrat e shkruara, kur nuk ishim pranë. Qe “filozofi” që sot, me paksa edhe mund t'i gdhendnim… Më vjen shumë keq që ato shkrime nuk i kam. Kurrë nuk e kam kuptuar përse nuk i kam!... Sa keq që jeta ta zhul e pluhuros xhanin, pa hiç mëshirë!...

* * * * * * * * *

Sidosesi, ty Anton, Jubani ta dha ç'kishte. Ase, më saktë, edhepse mundimshëm, ia more ç'fshihte… Kur 1980-ta i kishte stivuar nja gjashtë a shtatë vite, më tregove ç'përmbante dorëshkrimi që mbaje në çantën bojë kafe. Me aq sa më the, gjetjet në Juban, qenë me shumë vlera. E shtynin më shumë në lashtësi kufirin e njohurive që dinim për jetësinë shqiptare. Qe dakortësuar me këtë dorëshkrim edhe Moikom Zeqo. Dhe kjo ma shtoi bindjen dhe kënaqësinë. Mi the këto në oborrin e Akademisë së Shkencave. Ku, sapo kishe dorëzuar kopjen e parë të dorëshkrimit. Kohë më vonë Moikomi më tha se ta kishin “vjedhur” dorëshkrimin. As Moikomi nuk e dinte tamam sesi… Të dy u bëmë kureshtarë dhe donim të dinim më shumë. Duhet t'i kenë vjedhur idenë – thamë. – Idenë… gjetjen… faktin… Kaq duhet. Edhe me kaq, marifetçiu, e sajon ndryshe… Madje, di më bukur ta largoi edhe nga plagjiatura… Dhe, hajde gjeje autorin – d.m.th. gjinofqarin që i humbi mundi…

*

Anton Fistani qe edhe pasionant sporti. Në rininë mbasshkollore qe edhe profesionist i namshëm. Zgjodhi volejbollin dhe kapi maja. Lojtar me vlera edhe në grupimin Kombëtar…

Anton Fistani qe njohës i disa gjuhëve. Falë njohurive dhe intelektit të familjarëve, Antoni, jepte “urdhër” që, kur niste një gjuhë, edhe familjët t'i flisnin pa gabime në gjuhën përkatëse. E kisha zili për këtë, edhe sepse, përveç rusishtes së Nina Potapova, që na e detyronin në programin mësimor, nuk kishim as libra të gjuhëve të tjera… Ngase, qe e ndaluar mësimi vetiak për gjuhët perëndimore. Avash-avash, grupime rinore nisën të mblidheshin fshehtas bodrumeve të Tironës (me siguri edhe në qytete të tjera), për të marrë mësime në frengjisht, italisht, anglisht, ase gjermanisht… Të moshuarit mjeranë, që ktheheshin nga dënimi ase internimi, jepnin mësim fshehtas. Nuk kishin mundësi të tjera për jetesë. Edhepse e dinin që prap përndiqeshin. Nuk e harroj Ibrahim Blakçorin (ish intelektualin e vlerave të viteve 20-30 të shekullit XX). Që e arrestuan në orën e mësimit, në sytë tanë. Mbetëm të shtangur. Unë e fsheha metodën e gjuhës italiane “Roncari”, që profesori ia jepte për në shtëpi secilit me radhë. E futa thellë në gji dhe aty mbeti derisa e fsheha thellë edhe në bibliotekën e shtëpisë. Gjinofqarin Ibrahim Blakçori sapo e patën kthyer nga internimi. E patën strehuar në bodrumin e shtëpisë. Aty, në bodrumin e shtëpisë së tij, në nja 20 e ca m2 aty rrinte, flinte, hante pangopshëm, dhe jepte mësim nga dy herë në javë për italisht dhe frëngjisht. Dhe, na lutej zëulur, të hynim tek e tek – jo pa u errur, të hynim “hajdutshe” – fshehur nga banorët pa qera të pjesës së epërme të shtëpisë së tij. Që, nuk punonin… a, dreqi e di se ku punonin!

Ibrahim Blakçorin e riarrestuan ngase na mësonte neve, 20-30 vjeçarëve – me dhjetë mijë lekë në muaj, gjuhët perëndimore?! Apo, e riarrestuan që të mos “bezdiseshin” banorët e shtëpisë së vjetër?! Të dyja qenë të vërteta… por, parësinë e merrte e dyta, ngase, siç u dëgjua ca kohë më mbrapa, “plaku” i terseve, vdiq në burg… Se... - qe bërë e modës të vdisnin edhe me porosi...

* * *

Këto dy ditë, kur po rrekesha se ç'mund të përzgjedh për këtu, nga vlerat e jetësisë time me Anton Fistanin, mu kujtua një zonjë e nderuar me emrin Zina Franja. Që di se e kam në arkivën fotografike. A mos është ajo partizania trup mbushur, e gjatë, bukuroshe, e veshur partizançe… që, mbas çlirimit, ekspozohej revistave si modeli sharm i lavdisë partizane?! Po tani ku është?! Përse humbi për kaq gjatë? Përse revistave, ku ekspozohej edhe faqeplotë, u gris?!... E kërkova, por… - bukuroshja model paska qenë Katina Starja. Diçka paska pësuar Katina (?) Çfarë?! Hë për hë, nuk di tamam. Sidosesi, le të ecim më tutje. Le të gjejmë ish partizanen tjetër – Zina. Zina Franja (1928-2013). Zina nga Shkodra. Partizania 15-vjeçare. Edhe Zina bukuroshe. Dhe, i qenka shtruar jetës… Me mendjen ke rregullsia. Për të zotëruar punë dhe detyra. Duke qenë përherë kudo dhe kurdo e gjithëpranuar. Nën vështrimin dashamir të gjindjes. Edhe në zotnim të detyrave shtetërore… Që ia paskan mbushur sirtarin (jo magjen…) – me nja dy-trembëdhjetë urdhëra dhe medalje lavdesh… Zina Franja-n e pashë në Reç të Shkodrës më 1967. Bëmat e asaj dite qenkan arkivuar “dystaban” edhe në arkivën time fotografike. Kur, si për çdo vit edhe këtë fund gushti, u festua me madhështi.