Kushtetuesja- kur mbarset mali dhe nuk pjell as miun
Gjykata Kushtetuese është një trupë gjykuese shumë e rëndësishme dhe themelore e shtetit tonë. Kjo trupë mendohet nga të gjithë ne si qytetarë, se kontrollon me profesionalizëm, ndershmëri dhe përkushtim institucionet e shtetit, nëse këto e kanë respektuar si duhet Kushtetutën. Gjykata Kushtetuese, ose “Kushtetuesja”, sikurse e thërrasim në të folurit e perditshëm, shihet prej nesh si ruajtësja e Kushtetutës. Kur më shumë se tre muaj më parë, më 9 nëntor 2023, kjo gjykatë vendosi pranimin e kërkesës-ankesë të Komunitetit Mysliman të Shqipërisë, lidhur me zbatimin e ligjit nr. 77/2022, datë 17.11.2022 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 133/2015 “Për trajtimin e pronës dhe përfundimin e procesit të kompensimit të pronave”, të gjithë ne menduam se Kushtetuesja jonë kishte një shqetësim dhe rezerva të mëdha dhe serioze ndaj këtij ligji, në raport me Kushtetutën, dhe se do të vendoste në ndihmë të interesave tona. Kushtetuesja e kaloi këtë ankesë të Komunitetit Mysliman të Shqipërisë për gjykim të saj, si dhe pezulloi për një kohë të pacaktuar zbatimin e ndryshimeve në ligjin Nr. 77/2022 për pronat, që u miratua ne nëntor 2022, deri në marrjen e vendimit të saj. Si qytetarë, pritëm tre muaj e gjysmë për këtë vendim të uruar. Ligji nr. 77/2022 është shumë i rëndësishëm për qytetarin. Janë me mijëra prej nesh ata që i kanë dosjet e tyre të pronës në gjykatë të shkallës së parë. Me këtë ligj, ata fituan të drejtën t’i tërheqin nga gjykata dhe t’i risillnin në Agjencinë e Trajtimit të Pronave. Me ligjin nr. 77/2022 dhe me dy Vendime të Këshillit të Ministrave, që i siguronin paratë, Agjencia e Trajtimit të Pronave kishte filluar me kompensimet financiare të qytetarëve-pronarë dhe kishte në dispozicion 60 milionë euro çdo vit për ta! Nuk ishin shumë, për kasaphanën e pronave tek ne, por as edhe nuk ishin pak, për të nisur kthimi i së drejtës së shenjtë të pronës private tek ne. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese pezulloi procesin e trajtimit të 7,000 dosjeve të patrajtuara, duke vënë në pikëpyetje një nga proceset më të rëndësishme të shtetit shqiptar, atë të restaurimit të së drejtës së pronës private, përmes kompensimit të pjesshëm financiar, të përshëndetur nga Bashkimi Evropian dhe Gjykata e të Drejtave të Njeriut në Strasburg. Ligji Nr.77/ 2022 garantonte rivlerësimin e vendimeve dhe procesit të kompensimit, duke sjellë publikimin e 3,876 vendimeve për njohjen e të drejtës së kompensimit. Pezullimi i ligjit solli vonesa dhe shtyrje të zgjidhjes përfundimtare të procesit të kompensimit për qindra dhe mijëra qytetarë, duke djegur fondin e vitit 2023, të caktuar nga qeveria, prej më shumë se 2.3 miliardë lekësh ose 22 milionë eurosh. Edhe pse shkaktoi gjithë këto dëme, prapë si qytetarë pritëm me durim për tre muaj e gjysëm, që Kushtetuesja të “bënte vezën e kuqe”, duke mbrojtur me përkushtim dhe profesionalizëm Kushtetutën dhe interesat tona si qytetarë, përballë kërkesës-ankesë të Komunitetit Mysliman të Shqipërisë. Pritëm që ajo të shprehej mbi shtesat për kompensimin, që qytetarët duhet të përfitonin në formën e kamatë-vonesave, për vendimet e vonuara me dekada, apo për çmimin e kompensimit, që bazohet në çmimin e tokës bujqesore të vitit 1976, kur ky çmim sot është me dhjetëra herë më i lartë! Po çfarë ndodhi pak ditë më parë? Mësojmë se Gjykata jonë Kushtetuese vendosi të mos e konsiderojë si të drejtë kërkesëankesën e Komunitetit Mysliman dhe t’i lërë gjërat sikurse ishin përpara saj. Pra, me fjalë të tjera, Kushtetuesja jonë u mbars, po nuk polli gjë! Ky vendimmos vendim i saj tregoi se Ministria e Drejtësisë, e cila ka në juridiksionin e saj Agjencinë e Trajtimit të Pronave, qëndronte në binaret e plotë të Kushtetutës, me Ligjin Nr. 77/2022 dhe se pezullimi ishte thjesht dhe vetëm një aventurë e shëmtuar. Pezullimi u hoq dhe
Agjencia e Trajtimit të Pronave rinisi nga puna e pezulluar tre muaj e gjysëm më parë. Doli dhe se Kushtetuesja jonë e nderuar iu fut për tre muaj e gjysmë një sokaku pa dalje, një aventure sa të shëmtuar, aq edhe groteske, e cila la një shije të keqe në mbarë opinionin publik të vendit. Kjo aventurë u kushtoi qytetarëve me dhjetra milionë euro dëme në procesin jetik të kompensimit të pronave të tyre të mohuara dhe të uzurpuara pa të drejtë. E gjithë shoqëria jonë doli e goditur dhe e shokuar nga kjo kuturisje e pashoqe e Kushtetueses sonë. Po përse veproi kështu Kushtetuesja jonë? Gojët e liga flasin se gjykatësit e saj e bllokuan enkas procesin e kompensimit financiar të qytetarëve, përmes zbatimit të Ligjit Nr. 77/2022, për të ushtruar presion për miratimin e rritjes së pagave të tyre mbi pagën referuese të Presidentit. Si qytetarë nuk duam ta besojmë kurrë këtë. Por ngelet një qasje e shëmtuar, jo profesionale dhe të lind natyrshëm pyetja: Kush duhet të përgjigjet materialisht për vonesën tre muaj e gjysëm të procesit jetik të kompensimit financiar të qytetarëve, për pezullimin e përfitimit(qoftë dhe pjesërisht) të së drejtës së tyre të shenjtë të pronës private, aq keq të dhunuar dhe mohuar në tre dekadat e fundit? Gjykatësit e Kushtetueses do të përgjigjen, me pagat e tyre të rritura jo aq sa donin?
Në vitin 2000, kur ne të gjithë ishim 24 vjet më të rinj, Shqipëria kishte një ekonomi të mjerë. Të dhënat e Fondit Monetar Ndërkombëtar tregojnë se prodhimi i brendshëm për frymë i Shqipërisë në atë kohë, ishte vetëm 18% e mesatares së Bashkimit Evropian. Me një fjalë, nëse një evropian fitonte 10 euro, një shqiptar fitonte 1.8 euro.
Megjithatë, në atë kohë kishte shpresë për optimizëm. Shqipëria ishte një vend me popullsi të re dhe energjike. Gjeografikisht gjendet në mes të një oqeani me mirëqenie dhe politikisht, duke qenë pranë BEsë dhe kandidat për anëtarësim në BE, logjika ta donte se të gjithë përbërësit për rritje ekonomike të fortë dhe të shëndetëshme ishin aty.
Të qenit i varfër, siç ishte Shqipëria në atë kohë, bart diçka që quhet “avantazhi i prapambetjes”. Ndërsa një vend i pasur mund të shpresojë që të rrisë ekonominë e vet me 2 apo 3 për qind në vit, një vend i varfër mund të rritet pa ndonjë problem të madh me 6 apo 7 për qind në vit. Dhe nëse rritesh me 7 për qind në vit, ekonomia e vendit dyfishohet çdo dhjetë vjet. Me pak fjalë, 1.8 euroshi i shqiptarit të vitit 2000 do të ishte bërë 3.6 në vitin 2010, 7.2 në vitin 2020 dhe 14.4 në vitin 2030. Ndërsa 10 euroshi i evropianit, duke qenë se do të rritej me 2% në vit, në vitin 2030 do të ishte bërë rreth 18 euro.
Problemi qëndron te një tregues i quajtur rritja mesatare afatgjatë. Në rastin e Shqipërisë, që nga viti 2000 deri në vitin 2024, rritja ekonomike afatgjatë nuk ka qenë 7 për qind në vit, nuk ka qenë 6, nuk ka qenë as 5 për qind në vit. Të dhënat e FMN-së tregojnë se rritja ka qenë mesatarisht 4.2%.
Kjo gjithsesi është rritje e konsiderueshme, në rast se do të ishte e shëndetshme dhe e qëndrueshme. Me një ritëm rritjeje prej 4.2%, një ekonomi dyfishohet çdo 18 vjet. Problemi është se rritja mesatare prej 4.2% i përket periudhës 20002010. Pas kësaj periudhe, rritja është ngadalësuar. Në dekadën 2000-2010, rritja ishte mesatarisht 6 për qind ndërsa në periudhën nga viti 2010 deri më 2024, rritja mesatare ishte 2.9 për qind. Parashikimi i FMN-së për vitet në vijim flet për një rritje ekonomike më pak se sa 4 për qind. Me një ritëm të tillë të ngadaltë, arritja e mesatares së BE-së bëhet arithmetikisht më e largët. Dhe përveçse më e largët, bëhet edhe më e pasigurtë.
Përveç rritjes shumë më të ngadaltë nga sa mund të ishte, Shqipëria përgjatë këtyre viteve të fundit duket se ka humbur edhe fuqinë njerëzore, e cila është parakusht për rritjen ekonomike. Ndërsa emigrimi gërryen nga të rinjtë dhe lë pas mesoburra dhe mesogra dhe pensionistë, mundësia për të rritur ekonominë, pakësohet.
E megjithatë, vendi mbetet i njëjtë. Shqipëria është një nga vendet më të varfra të njërit prej kontinenteve më të pasura të globit. Shqipëria i ka mundësitë, së paku në rrafshin teorik, për të përjetuar rritje ekonomike të fortë, të qëndrueshme dhe afatgjatë.
Përgjigjja më e thjeshtë se pse rritja ekonomike është e ngadaltë ka të bëjë me keqalokimin e burimeve. Logjikisht, tregu vetërregullohet dhe burimet ekonomike në dispozicion, vetvetiu alokohen aty ku ka më shumë leverdi. FMN përdor për këtë situatë termin “rritje ekonomike në potencial”.
Burimet ekonomike ndahen në kategoritë: Puna, toka, kapitali dhe menaxhmenti. Pengesat politike janë ato që bëjnë që këto burime ekonomike të mos përdoren aty ku ka më shumë efikasitet dhe leverdi, por të çohen dëm. Fjala vjen, paratë që duhet të investohen në infrastrukturë, në vend që të përmirësojnë kushtet e jetesës dhe shpejtësinë e qarkullimit në ekonomi, vidhen dhe përdoren për ndërtimin e vilave për vjedhësit. Ose, në vend që paratë të paguhen për punëtorët që prodhojnë vlerë të shtuar, mblidhen në formë taksash dhe përdoren për të mbajtur në punë administrata të tejfryra, produktiviteti i ulët i të cilave pengon rritjen ekonomike. Ose akoma më tutje, paratë që duhet të përdoren për konsum mallrash apo shërbimesh të prodhuara nga kompani me rendiment, përfundojnë në xhepat e pronarëve të monopoleve, ligjore apo faktike, të cilat nuk kanë eficiencë dhe rrjedhimisht, pengojnë rritjen ekonomike.
Shiko për shembull, tregun e sigurimeve. Një monopol ligjor i mban çmimet të ngurta dhe strukturën e tregut jokonkurruese. Në një vit normal, shqiptarët paguajnë 220 milionë euro prime për të përfituar 70 milionë euro kompensime, pra kostoja e funksionimit të kompanive të sigurimit është 70% dhe kostoja e shërbimit të ofruar është vetëm 30%. Ose bankat, të cilat, në vend që të punojnë në ekonominë reale, vegjetojnë me komisione të larta të siguruara nga kufizimet horizontale në konkurrencë. E nëse sheh më nga afër segmente të tjera të ekonomisë, do të vëresh shenja kufizimi konkurrence thuajse çdokund. Te tregu i ndërtimit, kostoja e ndërtimit vijon të jetë as 300 euro, ndërsa çmimet kanë vajtur katër apo pesë herë më të larta. Apo në tregun e prokurimeve publike, apo në tregun e telekomunikacionit apo në atë të imputeve bujqësore.
Zgjidhja e të gjitha këtyre problemeve lidhet me sistemin politik. Nëse korrupsioni nuk luftohet, por përkundrazi, bëhet faktor kyç në suksesin politik, rritja ekonomike do të jetë e ngadaltë dhe arritja e mirëqenies evropiane do të mbetet ëndërr. Dhe nëse korrupsioni është faktor kyç për sukses politik, nuk ka se si të ketë investime efikase, administratë publike funksionale apo tregje me konkurrencë të hapur. Dhe në këto kushte, 70 vitet e llogaritura nga BERZH, vështirë se do të mjaftojnë për të arritur mesataren e BE-së, sepse korrupsioni gërryen mbi ekonominë ekzistuese, deri në atë pikë sa rritja, edhe ajo e vogla prej 2 apo 3 për qind në vit, bëhet e pamundur.
DASHI
Mund të mos ndiheni në formën më të mirë sot, por mendërisht jeni duke fluturuar. Idetë mund të vazhdojnë të shfaqen, duke ju dërguar në fantazi që ju ngacmojnë kreativitetin. Kjo është një ditë e shkëlqyer për të lexuar, për parë dokumentarë, ose ndryshe për të ushqyer intelektin tuaj.
DEMI
Sot mund të kërkoni të zgjeroni njohuritë për artet. Ju mund të vendosni të eksploroni galeritë, të merrni pjesë në një koncert, ose të blini librat më të fundit.
BINJAKET
Sot mund të keni dëshirë të shikoni gjenealogjinë tuaj. Interneti ka bërë të mundur që të gjithë të mësojnë për paraardhësit e tyre dhe tani është koha që ju ta bëni këtë. Aktivitetet në grup mund të jenë një ndihmë e madhe në këto dëshira.
GAFORJA
Idetë praktike, shkencore ose shpirtërore të të gjitha llojeve janë gjaku i jetës suaj. Sot mund të zgjeroni njohuritë tuaja. Pjesa më e madhe e asaj që mësoni mund të bazohet në teknologji të tilla si teleskopët.
LUANI
Sot mund të kërkoni ndihmën e miqve për të rritur aftësitë tuaja kompjuterike. Mund të jeni të interesuar në anën artistike të kompjuterëve dhe dëshironi të eksperimentoni me grafika kompjuterike ose animacione.
VIRGJERESHA
Një romancë e re mund të vijë në rrugën tuaj. Një mik i vjetër papritmas mund t’ju duket më shumë, duke e çuar marrëdhënien në një drejtim krejtësisht të ri. Mund të ndodhë edhe e kundërta.
PESHORJA
Perceptimet që dalin nga thellë brenda jush mund ta tejkalojnë imagjinatën tuaj. Ndoshta idetë për ese, poezi, piktura ose muzikë rrjedhin në mendjen tuaj si valë.
AKREPI
Në shumë mënyra, ju ndiheni të bllokuar nga ajo që ju rrethon. Përqafoni guximin që keni brenda dhe dijeni se në fund të fundit, gjëja më e rëndësishme është të jeni të vërtetë me veten tuaj. Me paratë mund të ketë disa ndryshime.
SHIGJETARI
Sapo keni përfunduar një detyrë madhore. Festoni suksesin tuaj! Keni këmbëngulur dhe ia keni dalë. Ju keni fuqi të madhe. Nëse ndiheni gati për të ndërmarrë hapin tjetër të madh, atëherë shkoni drejt saj. Nuk ka nevojë të hezitoni.
BRICJAPI
Hobet dhe argëtimet mund të bëhen një mënyrë e kanalizimit të emocioneve. Kjo mund të jetë shumë terapeutike dhe mjaft shëruese në shumë mënyra. Në një aspekt tjetër, një ide inovative mund të revolucionarizojë jetën tuaj profesionale.
UJORI
Informacione të rëndësishme do të vijnë nga të gjitha këndvështrimet. Të gjithë do të flasin. Vetëm sigurohuni që informacioni që merrni është i vërtetë dhe jo vetëm thashetheme të dikujt.
PESHQIT
Sigurohuni që të keni dashuri për punën që po bëni. Nëse puna juaj nuk është e frymëzuar nga një dashuri e vërtetë nga brenda, atëherë lëreni dhe gjeni diçka tjetër. Ndiqni pasionin tuaj.