BIRN: Çfarë mund të presin shqiptarët nga marrëveshja e re mes PS e PD?
Dy marrëveshjet në vitin 2003 dhe në vitin 2008, mund të shërbejnë si shembuj Dy grupet oligopoliste të politikës shqiptare
Dy grupet më të mëdha politike në vend, të cilat kanë qeverisur Shqipërinë me alternime që nga rënia e Komunizmit dhe që kanë aktualisht një problem të përbashkët serioz me drejtësinë, arritën një kompromis politik, i cili, në pamje të parë është habitës. Për aq pak sa dy komisione hetimore parlamentare, të cilat nuk duket se prekin ndonjë çështje shumë ekzistenciale për mazhorancën, grupi i Rithemelimit pranoi të kthejë jetën parlamentare në normalitet. Nga komisionet parlamentare, njëri që shënjestron koncesionet në shëndetësi dhe me shumë gjasa mund të ndihmojë për të goditur edhe më tej ish-ministrin Ilir Beqaj, i cili sakaq është politikisht i goditur mjaftueshëm. Komisioni i dytë, që synon të hetojë ndërhyrje të paligjshme në sistemin e regjistrimit të hyrje-daljeve të shtetasve të kufi, të njohur si TIMS, nuk është e sigurt se do të mund të prodhojë sukses politik të ngjashëm me komisionin hetimor parlamentar të inceneratorëve. Si temë, duket se është pa potencial për kapital politik. E nëse merret parasysh fakti se opozita ka kërkuar komisione hetimore për çështje shumë më me potencial politik, fjala vjen, çështja McGonigal apo çështja e portit të Durrësit, fakti që ajo heq dorë nga këto dhe zgjedh dy çështje pa shumë potencial politik, ngre pikëpyetje se për çfarë po e bën.
Me pak fjalë, fitorja kryesore e grupit të përfaqësuar aktualisht nga Gazmend Bardhi si udhëheqës rezervë në kushtet kur Berisha është në arrest shtëpie, duket se është realizuar, jo aq shumë kundër qeverisë, se sa kundër grupit Basha dhe Partisë Demokratike zyrtare. Duke u njohur si grupi kryesor opozitar nga mazhoranca socialiste, Rithemelimi e la në hije dhe praktikisht pa punë PD-në zyrtare dhe Bashën. Ato që shqiptarët kanë frikë, pra kompromise mes palëve për të cenuar reformën në drejtësi, duket se u lanë për t’u diskutuar në kuadër të një nënkomisioni parlamentar ku, sipas negociatorit socialist Bledi Çuçi, do të duhet të diskutohen në vijim ligjet me tre të pestat.
Kompromisi për socialistët, nëse është ky që është deklaruar, duket shumë komod. Përkundrejt dy çështjeve jo shumë të rëndësishme, ata fituan njohje si mazhorancë e ligjshme nga ana e Rithemelimit. Dhe të dy çështjet e kërkuara nga opozita, gjithsesi, do të duhet të hetohen në bazë të ligjit të ri për Komisionet Hetimore Parlamentare, ligj që u miratua nga socialistët pak kohë më parë. Ligji i ri praktikisht e dobësoi jashtëzakonisht shumë të gjithë procedurën e hetimit parlamentar dhe vendosi rregulla strikte për ta mbajtur një procedurë të tillë të mbyllur për publikun, gjë që heq rrezikun e pasojave politike për socialistët. Me pak fjalë, marrëveshja duket shumë e pabarabartë dhe ngjan më shumë si një dorëzim në përfitim të shumë pak gjërave nga ana e opozitës dhe një fitore e plotë dhe komode me një kosto të papërfillshme për mazhorancën. Për më tepër, Rama në çdo kohë i ka të gjitha mundësitë dhe interesin që të braktisë Rithemelimin si palë në bisedime për ligje që kërkojnë mazhoranca që nuk i ka, dhe të rikthehet te grupi i Bashës, për një pazar më të lirë nga sa mund të japë Rithemelimi. Është ky rezultat i pabarabartë në negociata si dhe historia tashmë e përsëritur e kompromiseve të paprincipta pas dyerve të mbyllura të këtyre dy partive, ajo që të shtyn të mendosh se kompromise me rezultate më konkrete se sa këto të deklaruarat duhet të jenë në tavolinë. Nëse historia përbën ndonjë mësim, le të shohim se çfarë kanë sjellë dy marrëveshjet e shkuara, ajo Nano-Berisha në vitin 2003 dhe ajo Rama-Berisha në vitin 2008.
INSTITUCIONE TË NDËRVARURA
Në vitin 2003, Shqipëria vinte nga një periudhë përplasjesh politike ekstreme, të cilat galvanizonin ndasitë sociale të kohës së komunizmit. Partia Socialiste, në qeveri, perceptohej gjerësisht si thellësisht e korruptuar, si dhe sot si dhe pranohej gjerësisht nga vendësit dhe ndërkombëtarët që, në vitin 2001, nën udhëheqjen e kryeministrit Ilir Meta, pati manipuluar zgjedhjet me një gamë të gjerë mjetesh, nga dhuna policore te vendimet e njëanshme të Gjykatës Kushtetuese. Si edhe sot, Partia Demokratike në opozitë bënte sherr, në parlament dhe jashtë parlamentit. Kryeministria u blindua në këtë periudhë për herë të parë me një mur rrethues, i cili, në vitin 2011, ndaloi sulmuesit socialistë që të sulmonin “kështjellën” e Berishës ndërsa u zëvendësua me dyer të blinduara, të cilat, më 2019, ndaluan demokratët që të sulmonin “kështjellën” e Ramës. Si edhe sot, marrëveshja rezultoi më e lehtë nga sa imagjinohej. Ishte koha kur zgjedhjet për president po afroheshin dhe në atë kohë, presidenti zgjidhej me tre të pestat e parlamentit. Ndërkombëtarët i bënë presion socialistëve që të zgjidhnin një president konsensual, pavarësisht se i kishin numrat, për shkak se forca e tyre parlamentare mbështetej në zgjedhje të konsideruara si thelbësisht pa standarde.
Një marrëveshje e firmosur nga Fatos Nano dhe Sali Berisha i dha fund krizës, por jo vetëm për zgjedhjen e presidentit. Ajo i dha vendit presidentin e parë dhe të fundit konsensual, bëri një reformë zgjedhore që synoi të garantojë kontroll nga opozita të procesit të hartimit të listave zgjedhore dhe të numërimit të votave, si dhe krijoi një sistem ndërvarësie në strukturat e drejtësisë dhe institucionet e tjera të pavarura, e cila sot mund të cilësohet me shumë të drejtë si themeli i instalimit të sistemit të pandëshkueshmërisë së korrupsionit politik në vend.
Reforma zgjedhore e vitit 2003 vendosi shumë nga elementët e sistemit zgjedhor që kemi edhe sot: për të garantuar një komision zgjedhor normal u krijua një komision me ndërvarësi politike, me disa anëtarë të emëruar nga mazhoranca dhe disa, nga opozita. Për të garantuar proces normal zgjedhor u vendos që shumica e anëtarëve të komisioneve zonale zgjedhore apo të qendrave të votimit apo të numëruesve të votave, t’u jepej në një pjesë të vendit mazhorancës dhe një pjesë tjetër, opozitës, me vende të rezervuara për partitë e vogla të spektrit respektiv. Dhe për të garantuar më shumë kontroll mbi procesin e numërimit, numërimi i votave, i cili zakonisht bëhet në secilën nga mbi 5 mijë qendrat e votimit në vend, u vendos të kryhet në mënyrë të përqendruar në më pak se 100 qendra. Për shkak se Gjykata Kushtetuese, e cila më herët shqyrtonte mosmarrëveshjet zgjedhore, kishte denigruar vetveten me vendime që të shqyenin sysh në zgjedhjet e vitit 2001, mosmarrëveshjet zgjedhore iu zhveshën asaj dhe iu kaluan një strukture të posaçme pranë Gjykatës së Apelit të Tiranës, me supozimin se gjyqtarët në këtë strukturë do të tregoheshin më profesionistë dhe më të pavarur.
Si biznes anësor i palëve politike, formula e ndërvarësisë e Komisionit Qendror të Zgjedhjeve u shtri gradualisht në të gjitha të ashtuquajturat institucione të pavarura të shtetit, ku më kyçi, dhe më problematiku, ishte Gjykata e Lartë. Përgjatë dy dekadave që pasuan, u bë praktikë e rëndomtë që, fjala vjen, nëse krijoheshin dy vakanca në institucionin e Bordit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë apo të Autoritetit të Konkurrencës, PS propozonte një anëtar dhe PD propozonte tjetrin. Por ndërsa formula garantonte njëfarë paqeje politike, ajo nuk garantonte profesionalizëm apo pastërti figure në emërtimet tek institucionet e pavarura. Dhe kjo u bë e qartë më shumë se gjithkund tjetër në Gjykatën e Lartë.
Gjykata e Lartë në atë kohë përbëhej nga 19 anëtarë, të cilët zgjidheshin nga Kuvendi dhe dekretoheshin nga presidenti. Ligji lejonte zgjedhje politike të anëtarëve ndërsa Gjykata e Lartë, duke pasur monopolin e shqyrtimit të akuzave ndaj zyrtarëve me imunitet,