Firo e kapaciteteve intelektuale
E çuditshme, por është një realitet që e ndeshim, e prekim çdo ditë: mospërfillja e intelektualëve. Dhe këtu fjalën e kemi jo vetëm për ata që kanë një emër në fushën e tyre, me përvojë tepër të admirueshme, por dhe për më të rinjtë që vijnë nga universitetet prestigjioze brenda dhe jashtë vendit, ëndrrat e të cilëve krisin sapo përballen me këtë realitet të vrazhdë.
Le ta shohim këtë më konkretisht. Duket se cilësia më e lartë që nuk kërkohet, apo e fundit në radhë, është profesionalizmi. Hidheni vështrimin në postet më të larta, qofshin këto dhe të anëtarëve të Qeverisë. Jo pak prej tyre kanë kryer Fakultetin e Gjuhëve të Huaja. Por dhe këtu duhet bërë dallimi: anglishtja në plan të parë. Pra, profesionisti është i fundit dhe, më i fundit akoma, diplomimi me vendin e punës, ku nuk ka asnjë lidhje midis tyre. Dhe më tej. Fakti që zgjidhet anglishtja nuk është rastësi. Pse nuk ka ndonjë me spanjisht? Sepse me gjuhën angleze punojnë të gjithë mekanizmat e monitorimit të shtetit tonë: Banka Botërore, Fondi Monetar Ndërkombëtar, organizma të tjerë të rëndësishëm. Sikurse dihet, ne jemi vend me mbikëqyrje intensive. Për rrjedhojë, raportet e këtyre strukturave mund të zbuten më mirë nga anglishtfolësit, të cilët shërbejnë në këtë mënyrë edhe si avokatër të atyre që kanë mbi kokë- kryeministrit apo dikujt tjetër. Kështu, hallkat e zinxhirit shkojnë edhe më poshtë. Njerëzit e afërt, militantët e partive, pavarësisht profesionalizmit e diplomës, mbushin radhët e administratës. Ca për shkak të paaftësisë, por edhe për të të zhvatur përmes formave më të stërholluara, të sorollatin me ditë dhe muaj. Radhët e gjata, me orë të tëra, janë skena të pandara, për shembull, në Hipotekën e Tiranës apo në zyrat e Drejtorisë Rajonale të Shërbimeve të Transportit Rrugor të Kryeqytetit etj. E habitshme, por përpara tyre bëhemi të heshtur, dele, në vend që të gjithë ta ngremë zërin fuqishëm e t’ua përplasim në sy këtyre burokratëve. Por ky është një problem tjetër, tek i cili nuk po ndalemi. Përmenda këto, sepse më është dashur t’i provoj vetë, por fenomene të tilla i gjen kudo në administratën aktuale shtetërore.
Një vend që aspiron të hyjë në Bashkimin Europian, ndërkohë që është duke pritur fillimin e negociatave, nuk mund të prezantohet me administratë të dobët si kjo. Është e vërtetë që nuk mungojnë njerëzit e ndershëm, të përkushtuar për punën, por ata jo rrallë mbahen larg. Reforma në administratë vlerësohet si hallkë kryesore në zhvillimin e vendit, sidomos në fushën ekonomike, por dhe në fusha të tjera e, për rrjedhojë, edhe në hapjen e negociatave. Por, sikurse shihet, mes politikës dhe administratës mungojnë marrëdhëniet e vërteta të besimit dhe të bashkëpunimit.
Le të mos i ndahemi titullit të shkrimit. Pyetja që i lind secilit, pas çka thamë më lart, është e natyrshme. Si mundet që sistemi nuk ka nevojë për vlerat? Shqipërisë nuk i mungojnë, për shembull, ekonomistët e zotë, mjekët, agronomët – shkencëtarë të shquar, profesionistë kalibri, që konkurrojnë me homologët e tyre në botë. Ka një opinion të përgjithshëm, vështirë se ata i afrojnë. Arsyet janë të ndryshme. Po ndalemi në disa prej tyre. Intelektualët e vërtetë janë përgjithësisht njerëz të kultivuar, të papajtueshëm ndaj fenomeneve dhe qëndrimeve negative. Pra, të tillët nuk mund të jenë jesmenë të pushtetit, që për hir të interesave të njerëzve nuk e kursejnë fshikullin ndaj pushtetarëve të kapardisur apo të molepsur në kënetën e korrupsionit. Njerëz të moderuar, dinjitozë në sjellje dhe në veprimet e përditshme. Këta të shohin kurdoherë në sy, pa iu druajtur a devijuar shikimit të drejtpërdrejt. Kurdoherë koherentë me veten. Ndaj nuk i mundon asnjë kompleks inferioriteti përballë kujtdo zyrtari, qoftë ky dhe Kryeministri. A mundet, pas tërë kësaj stature, ky i fundit, pa folur për të tjerët, të të bëjë ministër të kabinetit të tij, ty, që njihesh për ekonomist i zoti, që të hap “telashe”?
Kjo psikologji duket gjithandej. Të paaftët, puthadorët bëhen në këtë mënyrë më të preferuarit. Ndjenja e borxhit, por dhe droja se mund të largohen nga puna i afron më shumë të dyja palët, pa folur se mund të humbasin dhe privilegjet e tjera. Aq më keq kur përfitimet e padrejta të zënë plotësisht sytë, sikurse ndodh realisht, dhe roli i çakallit në mbrojtje të liderit, shefave, të çon të bësh ndaj kundërshtarit më të egrin. Dhe ndihesh i lumtur pas kësaj se i ke dhënë “dërmën” atij që të ka sulmuar titullarin tënd, duke e dëshmuar besnikërinë dhe më tej. A nuk ndodh kështu në Parlament nga deputetë të ndryshëm të të dyja partive më të mëdha? Kështu, konfliktualitetit ia shton jetëgjatësinë përmes një polarizimi të pashembullt dhe demokracisë në vend ia ngadalëson frymëmarrjen.
E tërë kjo nuk mund të mos lërë gjurmë tek intelektualët, të cilët, siç thamë, janë për respektimin e ligjit dhe jo për ta shpërfillur e shkelur atë. Në fund të fundit, çfarë u ofrohet këtyre? Përballja me mediokrit, ku dhe paga, përfitimet e këtyre të fundit sfidojnë intelektualët e ndershëm, vlerat reale bëhen copë e çikë para “vlerave” të të parëve. Mediokrit që kanë përfituar besnikërinë e pushtetarëve, tashmë zor se i nxjerr nga klanet apo t’u bëjnë vend të vërtetëve. Realitet ky, me të cilin, për fat të keq, ndeshemi përditë. Dhe mos bjer pastaj në depresion kur tërë shoqëria është pranë këtij pellgu.
Atëherë ç’duhet të bëjnë këta intelektualë? Të hidhen në krahët e politikës? Sikurse ka treguar dhe te ne, kjo të bën me emër dhe kur nuk të takon, por dhe me pushtet dhe pushteti “mjeshtrit” nuk i lë vetëm me pagën mujore… Por këta intelektualë që duan t’i rrinë larg politikës, pa folur kur dhe vetë politika lufton që të mos i ketë afër, ata janë të destinuar ose të pajtohen me fatin e tyre, duke mos e gjetur vendin e punës, për të cilin kanë studiuar dhe ëndërruar, të kërkojnë çdo lloj pune, ose të mbajnë vrapin jashtë vendit, me barrën e emigrantit. Drama bëhet dhe më mizore kur këtyre njerëzve të shquar nuk u përmendet as emri. Si shpjegohet, që 300 mjekë të përgjithshëm dhe specialistë të kësaj fushe janë larguar nga Shqipëria vetëm në dy vitet e fundit? Një firo e vërtetë e kapaciteteve intelektuale. Investimi i bërë për ta- zero. Të emigrosh, është e qartë, është e drejtë e çdo njeriu. Edhe mjekëve në këtë rast, kurrkush nuk mund t’ua privojë këtë të drejtë. Duke mos u gjetur vendin e punës, me një rrogë si për sadaka, kur flet pa pushim për meritokracinë, ata dhe të tjerët si ata, ti si shtet i ke fyer, i ke nëpërkëmbur realisht, ua ke zvetënuar dinjitetin. Dhe kjo nuk është pak, kur nga ana tjetër njerëzit kanë aq shumë nevojë për përvojën, për dijet e tyre, të marra në vite.