Thjeshtëzimi kundrejt ndryshimit të sistemit zgjedhor

Sistemi aktual zgjedhor që përdor Shqipëria sigurisht që nuk reflekton karakterin socio- politik të shoqërisë shqiptare, ndërkohë që ka mundësuar përforcimin e një sërë fenomenesh negative, të cilat, si pasojë e mosndryshimit të sistemit, kanë potencialin...

të bëhen gjithnjë e më shumë prezente dhe shqetësuese lidhur me cilësinë e demokracisë në vend. Po ashtu sistemi aktual zgjedhor krijon probleme me barazinë e votës dhe vlerës së saj në prodhimin e mandateve në rastin e partive të vogla brenda dhe jashtë koalicioneve. Çdo parti politike ekzistuese ( me përjashtim të dy partive kryesore) ose të reja vendosen përballë dilemës nëse duhet të përfshihen brenda koalicioneve të mëdha dhe të sigurojnë numër më të vogël votash për marrjen e një mandati ( edhe pse mund të kenë kundërshti thelbësore me partinë kryesore të koalicionit) apo të qëndrojnë jashtë tyre me një identitet të qartë programor, por me koston e rritjes së numrit të votave për marrjen e një mandati të paktën 70%- 75% më shumë se në rastin e parë ( raporti i votës për prodhim mandati i një partie të vogël jashtë koalicionit me një parti të vogël brenda koalicionit është 1- 1.7. Thënë ndryshe vota e një votuesi për një parti të vogël brenda koalicionit është 1.7 herë më e vlefshme në prodhimin e mandatit krahasuar me votën për një parti të vogël jashtë koalicionit).

Është për t'u theksuar gjithashtu se ndryshimi i sistemit zgjedhor jo domosdoshmër- isht ndihmon në eliminimin e problemeve, të cilat identifikohen sot, ndërkohë që efektet e cilitdo sistem të ri të propozuar do të ndikonin drejtpërdrejt në gjithë modelin e sistemit politik në vend, duke krijuar ngërçe institucionale dhe nevojën për ndryshime kushtetuese në të ardhmen e afërme. Ndryshimi i sistemit më shumë se përballje me fenomenet negative nëpërmjet përmirësimit të mekanizmave ligjorë do të ishte një arratisje e përkohshme nga fenomenet në fjalë për t'iu rikthyer të njëjtës dilemë përballje/ arratisje pas katër apo tetë vitesh. Çdo herë që është ndryshuar sistemi zgjedhor që në pamje të parë duket dhe zgjidhja më e thjeshtë, autorët e ndryshimit ( kryesisht partitë e mëdha) kanë prodhuar "efekte pozitive" për vetveten në zgjedhjet e radhës ( siç ishte dhe rasti i krijimit të koalicioneve të përbëra dhe zbatimit të dy formulave në shpërndarjen e man- dateve në zgjedhjet parlamentare të vitit 2009) dhe penalizuese për gjithë aktorët e tjerë konkurrues jo hartues politik të sistemit të ri. Por këto "efekte pozitive" në zgjedhjet e para që do pasonin me sistemin e ri, fillojnë e bëhen më gjithëpërfshirëse si pasojë e interpretimit pragmatist të sistemit ( edhe nga aktorët e pazë në hartim) në zgjedhjet pasuese, pra pas tetë vitesh. Interpretimi pragmatist në vetvete prodhon dhe evolon fenomenet negative duke deligjitimuar sistemin dhe çnatyralizuar atë, duke prodhuar anomali tipike lokale ( siç edhe ishte rasti i zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013). Këto cikle që përfshinë ndryshimin e sistemit- deformimin e tij - dhe më pas arratisjen nëpërmjet ndryshimit të ri me qëllim mospërballjen me fenomenet negative politikisht dhe si shoqëri krijojnë një destabilitet të qëndrueshëm institucional dhe vetëm përgjumin përkohësisht fenomenet negative për t'u rishfaqur edhe më fuqishëm në një moment të dytë.

Në këtë kontekst, ajo çka mund të bëhej do ishte thjeshtëzimi i sistemit zgjedhor në një prej treguesve të tij, që ka lidhje me zëvendësimin e dy formulave zgjedhore në shpërndarjen e mandateve në një të vetme. Aktualisht në sistemin tonë zgjedhor përdoren dy formula zgjedhore; D'Hondt për shpërndarjen e mandateve ndërmjet koalicioneve dhe partive apo kandidatëve të pavarur jashtë tyre dhe Saint Lague për shpërndarjen e mandateve për partitë brenda koalicioneve. Ndryshimi ndërmjet të dyja formulave është që D'Hondt favorizon partitë e mëdha ( në rastin tonë koalicionet) dhe penalizon partitë e vogla në shpërndarjen e mandateve, ndërkohë që Saint Lague ka efekt neutral në shpërndarjen e mandateve si për partitë e mëdha dhe ato të vogla. Formula që propozohet të përdoret për shpërndarjen e mandateve është ajo Saint Lague dhe disa nga efektet e pritshme mund të jenë si më poshtë vijon: Eliminimin e koalicioneve të përbëra, të cilat më shumë se programore kanë qenë strategjike elektorale dhe maksimalisht penalizuese për partitë jashtë tyre

( rasti FRD 2013, AKZ 2013). Kjo do të hapte garën elektorale në çdo qark dhe do të ulte ndjeshëm nivelin e parashikueshmërisë për rezultatin në mandate, gjë që shpesh është përcaktuese jo vetëm në mënyrën sesi interpretojnë partitë fushatën, por si pasojë dhe zgjedhësit.

Mundësimin e koalicioneve me një listë të përbashkët në nivel qarku, ku përafrimi programor do ishte më i mundshëm dhe koalicioni më natyral.

Rritjen e mundësisë për koalicione postzgjedhore, logjikë të cilën e ushqen natyra e sistemeve proporcionale. Peshimin e drejtë të votave të çdo partie dhe përkthimin më proporcional të votave në mandate në nivel qarku.

Eliminon kushtëzimin e partive të reja dhe atyre ekzistuese për të hyrë në koalicion me partitë kryesore me qëllim shmangien e pe- nalizimit që vjen nga garimi më vete jashtë koalicioneve.

Zbeh dhe e bën më të vështirë motivimin e çdokujt që mendon se nëpërmjet blerjes së votës ose formave të tjera të shantazhit mund të sigurojë mandat.

Do të nxiste një garë shumë më programore dhe jo vetëm të fokusuar në dy partitë kryesore.

Do të nxiste një votim më racional të votuesit duke eliminuar një numër jo të vogël votash që deri më sot shkonin për parti jo ekzistente dhe në përfitim të koalicionit ku ato bënin pjesë në shkëmbim të favoreve të ndryshme bazuar në performancë.

Thjeshtëzimi i sistemit si pasojë e përdorimit të vetëm një formule do të kishte efekt të reduktuar nëse nuk shoqërohet me një sërë hapash të tjerë ligjorë me qëllim penalizimin e gjithë fenomeneve negative dominante aktuale.