Nga “Marini kundër Shqipërisë” në “X kundër Shqipërisë”
ndryshimeve parashikonte se: “2. Gjykata Kushtetuese vendos me shumicën e të gjithë anëtarëve të saj”. Kështu, në çdo rast për të vendosur pranimin e kërkesës apo rrëzimin e saj, Gjykata Kushtetuese ( në vijim GJK), e cila përbëhet prej 9 gjyqtarësh, duhet të vendoste me minimumi 5 vota pro apo kundër. Nëse për shkaqe të paparashikuara trupa gjyqësore mbetej me më pak se nëntë gjyqtarë dhe votat ndaheshin barazim apo shumica e votës pro apo kundër nuk arrinte numrin 5, GJK sipas Kushtetutës së pandryshuar nuk merrte dot vendime.
Pas miratimit të Kushtetutës së vitit 1998, Kuvendi miratoi Ligjin Nr. 8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë” ( në vijim Ligji i GJK). Neni 74 i këtij ligji merrte përsipër të zgjidhte pamundësinë e vendimmarrjes së GJK, duke parashikuar se: “Kur gjatë votimit votat ndahen në mënyrë të barabartë ose në atë mënyrë që asnjë përfundim i çështjes nuk votohet nga shumica e kërkuar, Gjykata Kushtetuese vendos refuzimin e kërkesës. Refuzimi nuk përbën pengesë që kërkuesi të riparaqesë kërkesën në rast se krijohen kushte për formimin e shumicës së kërkuar”. Kështu legjitimohej GJK të mos shprehej për zgjidhjen e çështjes, për shkak të pamundësisë së funksionimit të institucionit. Ky regjim juridik zgjati pothuajse 17 vjet. Mjeti kompensues i aksesit në GJK ishte gjetur nga po ky ligj te natyra jopërfundimtare e vendimit të refuzimit të kërkesës dhe tek e drejta e kërkuesit për të rivënë në lëvizje GJK kur kushtet të piqen për vendimmarrje meritore.
Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut ( në vijim GJEDNJ) në vitin 2007 gjeti shkelje të nenit 6 dhe 13 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut ( në vijim KEDNJ) në vendimmarrjen e GJK, që refuzonte zgjidhjen e çështjes për pamundësi të arritjes së shumicës vendimmarrëse të gjyqtarëve. Në çështjen “Marini kundër Shqipërisë” GJEDNJ vlerësoi se pamundësia e marrjes së vendimit nga GJK dhe mosgjetja e një mekanizmi zhbllokues për vendimmarrjen shkakton cenimin e së drejtës për proces të rregullt ligjor, pasi mjetin e aksesit në gjykatë e bën joefektiv dhe nga ana tjetër, pamundësia e gjykatës për të vendosur meritorisht, për shkaqe që nuk varen nga kërkesa dhe kërkuesi, përbën shkelje të aksesit për subjektet e legjitimuara. Thënë ndryshe, GJEDNJ gjeti ligjin organik të GJK, konkretisht nenin 74 të tij, në kundërshtim me nenin 6 dhe 13 të KEDNJ ( të drejtën e aksesit në gjykatë dhe të drejtën për mjet efektiv ankimi).
Për 17 vjet me radhë GJK nuk mori asnjë iniciativë për zgjidhje dhe refuzoi ta shfuqizonte këtë dispozitë plëngprishëse europiane në ligjin e saj, edhe pse e kishte detyrim ndërkombëtar dhe kombëtar ta bënte një gjë të tillë. Përkundrazi, GJK e ka zbatuar pa e vënë në dyshim nenin 74, që nga viti 2000 deri në vitin 2016, kur ndryshimet kushtetuese dhe ligjore adresuan zgjidhje për këtë llogari të pambyllur ndërkombëtare të Republikës së Shqipërisë. E njëjta gjë ndodhi edhe me Kuvendin në këtë periudhë gati 17- vjeçare. Ky rast, për 17 vite, përfaqësonte shembullin më unik në Europë, ku një gjykatë legjitimohet me ligj të refuzojë të shprehet meritorisht mbi një çështje që vjen për gjykim, për arsye që
nuk kanë të bëjnë me kërkuesin apo kërkesën por me vetë gjykatën.
Neni 133 pika 2 e Kushtetutës së ndryshuar në korrikun e vitit 2016 ka parashikuar se: “2. Gjykata Kushtetuese merr vendim përfundimtar me shumicën e të gjithë anëtarëve të saj, me përjashtim të rasteve kur parashikohet ndryshe në ligj”. Në tetorin e vitit 2016 Kuvendi shfuqizoi nenin 74 të Ligjit të GJK. Më tej, për të zgjidhur të gjitha rastet kur nga vendimmarrja dhe votimi i gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese nuk arrihet shumica absolute e gjyqtarëve, nenit 73 iu shtua paragrafi i katërt, i cili parashikoi se: “4. Kur nuk formohet shumica prej 5 gjyqtarësh, kërkesa konsiderohet e rrëzuar”. Në këtë mënyrë u zgjidh një çështje, e cila për gati 17 vjet dukej e pazgjidhshme.
Por, sapo u duk se problemi 17- vjeçar kushtetues i Shqipërisë përballë Këshillit të Europës u zgjidh, një problem tjetër po kaq kushtetues u shfaq në zbatimin e normës nga GJK. Kështu, GJK në një çështje, në të cilën nuk arriti të vendosë me minimumi pesë vota gjyqtarësh mbi çdo pretendim të kërkuesit individ, për shfuqizimin e një vendimi të Kolegjit Civil të Gjykatës së Lartë, vendosi rrëzimin e kërkesës, në bazë të nenit 73 pika 4 të Ligjit të GJK. Gjykata Kushtetuese në këtë vendim, pasi parashtroi faktet e çështjes dhe pretendimet e kërkuesit, arsyetoi se: “15. Gjykata vëren, pas shqyrtimit të çështjes në seancë plenare, se asnjë nga argumentet e paraqitura nga kërkuesi nuk arriti të merrte shumicën e votave të gjyqtarëve të kërkuar nga ligji. Për rrjedhojë, nisur
nga sa më lart, kërkesa konsiderohet e rrëzuar” ( Vendimi Nr, 11, datë 13.02.2017 i Gjykatës Kushtetuese).
Ky është vendimi i parë që GJK ka zbatuar normën e re ligjore dhe të sapo hyrë në fuqi pas ndryshimeve kushtetuese. Thënë me fjalë të tjera, GJK në praktikën e parë gjyqësore argumentoi se kërkesa rrëzohet dhe gjendet e pabazuar me Kushtetutën, për faktin se nuk u arrit shumica e kërkuar nga ligji prej pesë votave. Nëpërmjet një reference në fundin e vendimit sqarohet se kush gjyqtar votoi si, por vendimi nuk ka asnjë arsye se pse gjyqtarët votuan pro dhe as arsyet se pse votuan kundër kërkesës së individit. Mendoj se individi në atë çështje, pas dhënies së vendimit, mbeti njëlloj i paqartë se pse kishte gjyqtarë që nuk ndanë të njëjtat argumente antikushtetutshmërie me të, si para, gjatë edhe pas gjykimit në Gjykatë Kushtetuese. Njëlloj i paqartë mbetet edhe çdo lexues praktikant apo doktrinar i së drejtës dhe akoma më shumë studentët e saj për arsyet e votës kundër dhe pro.
Nga kjo praktikë e parë e zbatimit të nenit 73/ 4 të ligjit organik të ndryshuar mundet të hamendësohet afërmendsh se, sa herë Gjykata Kushtetuese nuk do të arrijë minimumi pesë vota gjyqtarësh pro apo kundër, atëherë, sado çështje e rëndësishme apo e parëndësishme qoftë, vendimi përfundimtar do të mjaftohet vetëm me togfjalëshin “s’u
arrit shumica ligjore” dhe vendimi më tej do të jenë memec dhe i shurdhët lidhur me arsyet se pse disa nga gjyqtarët ishte dakord me kërkesën dhe të tjerët ishin kundër. Kjo do të thotë se arsyetimi i vendimeve përfundimtare të rrëzimit të GJK, të marra sipas nenit 73/ 4 të ligjit organik të ndryshuar, do të jenë njërreshtëshe në të ardhmen dhe si të tilla nuk do të plotësojnë as standardin minimum të arsyetimit të një vendimi gjyqësor.
Vlerësoj se kjo mënyrë e të hartuarit të vendimit përfundimtar nga GJK tregon se, megjithëse tashmë ka ndryshuar Kushtetuta dhe ligji përmbajtësisht dhe cilësisht, nuk ka ndryshuar mendësia e kuptimit dhe e zbatimit të nenit 74 të shfuqizuar. Një arsye e këtij fakti është se zbatimi i padyshimtë dhe rutinë prej 17 vjetësh është bërë aq mekanik, sa edhe pa kuptuar zbatohet me të njëjtën mendësi, edhe pse nën një kontekst krejt të ri ligjor. Vendimet e sotme të GJK mbi rrëzimin e kërkesës për faktin se nuk u arrit shumica e kërkuar nga ligji, ngjajnë me simotrat e tyre të vendimeve të po kësaj gjykate mbi zbatimin e nenit 74 të ligjit organik të mëparshëm. Te këto të fundit kaq ishte arsyetimi i GJK për refuzimin proceduralisht të gjykimit dhe dhënies së vendimmarrjes dhe kaq ka mbetur edhe pas ndryshimit të ligjit, megjithëse tashmë çështja merr zgjidhje meritore dhe kërkesa rrëzohet, duke u lënë në fuqi prezumimi i kushtetutshmërisë së aktit të kundërshtuar.
Duhet të kuptohet dhe të mbahet parasysh se arsyetimi i vendimit gjyqësor është pjesë e së drejtës së procesit të rregullt ligjor dhe, sapo duket se u zgjidh çështja e aksesit në gjykatë me ligj, del se mënyra se si ligji zbatohet shkakton cenimin njëlloj të së drejtës së individit për proces të rregullt ligjor, pasi vendimin gjykata nuk e arsyeton. Gjykata Kushtetuese nuk ka kursyer asnjë rast, me të drejtë, pa sjellë në vëmendje, qoftë edhe duke i shfuqizuar, vendimet e Gjykatës së Lartë, gjykatave të Apelit apo të Shkallës së Parë, me arsyetimin se vendimet janë të paarsyetuara. Gjykata Kushtetuese ka caktuar si standard jurisprudencial, të huazuar nga GJEDNJ, se funksioni i një vendimi të arsyetuar është t’u tregojë palëve që ato janë dëgjuar, si dhe u jep mundësinë atyre ta kundërshtojnë atë. Përveç kësaj, duke dhënë një vendim të arsyetuar, mund të realizohet vëzhgimi publik i administrimit të drejtësisë. Më tej, Gjykata Kushtetuese shprehet se arsyetimi i vendimeve është element thelbësor i një vendimi të drejtë. Vendimi mund të kontrollohet nga një gjykatë më e lartë sipas procedurave përkatëse dhe, që kjo të jetë e mundur, duhet bërë arsyetimi i vendimit, në të cilin gjyqtari tregon me qartësi faktet dhe ligjin e zbatueshëm, të cilat e kanë çuar në dhënien e vendimit. Vendimet gjyqësore që japin gjykatat e të gjitha niveleve në përfundim të gjykimit përbëjnë aktin procedural kryesor të të gjithë procesit gjyqësor. Ato përmbledhin dhe finalizojnë, përfundimisht, qëndrimet që mban gjykata lidhur me çështjen në gjykim.
Ndaj vlerësoj se arsyetimi i vendimit përfundimtar i çdo gjykate është detyrim kushtetues, konventor dhe ligjor dhe një vendim i paarsyetuar fillimisht përbën shkeljen e të drejtës themelore për proces të rregullt ligjor, e më tej është edhe akt procedural i pavlefshëm, pasi është hartuar në kundërshtim me formën dhe me përmbajtjen që ligji parashikon. Kjo mënyrë e të proceduarit nga Gjykata Kushtetuese shkel së paku edhe detyrimin ligjor që kanë gjyqtarët vendimmarrës për të arsyetuar vendimin.
Nga kjo kuptohet se edhe kur votat ndahen në mënyrë të barabartë në Gjykatën Kushtetuese, që do të thotë se sipas nenit 73/ 4 e ligjit organik kërkesa rrëzohet, gjyqtarët që kanë votuar kundër kërkesës duhet dhe janë të detyruar ligjërisht për të arsyetuar vendimin përfundimtar dhe se të drejtën për të mos arsyetuar qëndrimin e tyre e kanë vetëm gjyqtarët që kanë votuar që kërkesa të pranohet. Kështu që, edhe në optikën e detyrimeve që rrjedhin nga neni 72 i ligjit organik, kjo praktikë e Gjykatës Kushtetuese është e gabuar dhe në shkelje të ligjit.
Tashmë, problemi potencial që mundet të shkojë në sallën europiane të gjykimit në GJEDNJ nuk do të jetë më shkelja e aksesit në drejtësi në GJK. Tashmë, problemi duket se aq sa është shuar aq edhe është shtuar, që do të thotë se nuk është mbyllur, por vetëm ka ndryshuar trajtë. Tashmë, problemi nuk është më Kushtetuta apo ligji, por praktika jokushtetuese e Gjykatës Kushtetuese mbi mosarsyetimin e vendimeve. Jam i sigurt që buxhetit të shtetit shqiptar herët apo vonë do t’i ngarkohet barra e radhës financiare nga GJEDNJ, sikurse literaturës jurisprudenciale europiane dhe shqiptare do t’i shtohet fondi i kazuseve me çështjen e ardhshme “X kundër
Shqipërisë”. Tashmë, problematikën e kësaj çështjeje e njohim ende pa u dhënë vendimi dhe nga vendimi mbetet vetëm të zbulojmë vlerën e X- it.
Jam i sigurt që buxhetit të shtetit shqiptar herët apo vonë do t’i ngarkohet barra e radhës financiare nga GJEDNJ, sikurse literaturës jurisprudenciale europiane dhe shqiptare do t’i shtohet fondi i kazuseve me çështjen e ardhshme “X kundër Shqipërisë”. Tashmë, problematikën e kësaj çështjeje e njohim ende pa u dhënë vendimi dhe nga vendimi mbetet vetëm të zbulojmë vlerën e X- it