Si u zhduk dokumenti në kohën e fashizmit
Çfarë ndodhi në mbledhjen e themelimit të Partisë Komuniste Shqiptare, zor se mund ta thotë kush me siguri. Kjo sepse deri më sot, historianët janë mbështetur nga burime dytësore, pa pasur mundësi të shfrytëzojnë materiale të dorës së parë, si procesverbale e shënime të mbajtura gjatë mbledhjes. Procesverbali prej dekadash është konsideruar i zhdukur dhe historiku i PKSH- së është ndërtuar mbi kujtime të disa prej pjesëmarrësve, por që sot nuk mund të jenë edhe aq të besueshme. Po ashtu janë përdorur edhe akuzat e Gjykatës fashiste kundër 204 komunistëve, mbështetur në procesverbalin në fjalë, por vetë ky dokument nuk është konsultuar nga historianët. Vëmendja drejt këtij materiali u rikthye pas botimit nga gazeta “Panorama” të një letre që Spartak Ngjela i dërgonte në vitin 1986 Ramiz Alisë prej Burgut të Burrelit. Në të ai bënte me dije se e dinte vendndodhjen e procesverbalit të mbledhjes së themelimit të PKSH-së. Pas kësaj, Ngjela, në një intervistë po për “Panoramën”, do të shpjegonte se vendndodhjen e këtij dokumenti të rëndësishëm e dinte prej Zef Malës, i cili pretendonte se procesverbali ndodhej brenda dosjes së tij penale në Arkivat italiane në Romë. Përkundër këtij pretendimi, historiani Paskal Milo thotë se në vite të ndryshme, para dhe pas viteve ’ 90, janë bërë disa përpjekje nga ana e historianëve për ta gjetur këtë procesverbal në arkivat italiane. Sipas tij, këto arkiva janë “krehur” dhe nuk është gjetur asgjë. Gjithçka që është gjetur në këto arkiva është marrë, por jo procesverbali. Po ashtu, në librin e tij “Shqiptarët në Luftën e Dytë Botërore”, vëll. II, Milo, mbështetur në dokumentet dhe dëshmitë e mundshme tregon për krijimin e Partisë Komuniste Shqiptare. Ai po ashtu tregon se si procesverbali “i famshëm” dhe gjithë materialet e tjera ranë në duar të fashistëve pas bastisjes së Zef Ndojës. Nxitur nga ky debat, ish- drejtori i Arkivave të Ministrisë së Brendshme, Kastriot Dervishi, thotë se procesverbali është zhdukur në Shqipëri pas vitit 1944, pas ardhjes në pushtet të komunistëve, të cilët nuk e kishin kulturën e ruajtjes së arkivave. Sipas tij, ky dokument nuk ka qenë kurrë në Itali dhe nuk ka se si të ketë qenë në dosjen e Zef Malës, pasi ai u dënua përpara krijimit të Partisë Komuniste, ndonëse ai më vonë mund të ketë qenë në dijeni të ekzistencës së procesverbalit, madje edhe ta ketë konsultuar atë.