Telefonata nga Pekini
Telefonata nga Pekini e kishte shtangur Marcia McNutt-in, e cila nuk po arrinte ta besonte: “A është e mundur që kryeministri i një vendi me 1,3 miliardë banorë, i një vendi që mbart dhe sfidon çdo ditë mijëra probleme, do të më takojë pikërisht mua?”
Li Keqiang donte të takonte kryeredaktoren e revistës së famshme shkencore “Science”, jo për të folur për ekonominë apo politikën, por vetëm për shkencën dhe impaktin e saj në arsim dhe ekonomi. Dhe, në fakt, ashtu ndodhi. Gjate 70 minutave të takimit, takim që ishte planifikuar për vetëm 30 minuta, u diskutuan thellësisht çështje të tilla si eksplorimi i hapësirës, ndryshimet klimaterike, arsimi apo mbrojta e ambientit. Por, thelbi dhe mesazhi i tërë bisedës ishte primariteti dhe roli i shkencës, kërkimit shkencor, në edukimin dhe në zhvillimin e një vendi.
“Gjatë bisedës – tregon Marcia – në dhomë u fut një bashkëpunëtor i Li me një mesazh urgjent, por kryeministri, i zhytur terë interes në bisedë, nuk deshi ta shihte pasi, siç duket, për të takimi ishte më i rëndësishëm se çdo gjë sado urgjente që mund të përmbante mesazhi”.
Vendet në zhvillim, për të dalë nga kriza ekonomike, vitet e fundit kanë kuptuar primaritetin e shkencës në zhvillimin e vendit dhe kanë disafishuar buzhetin e shkencës, kërkimit shkencor, duke respektuar me rigorozitet pavarësinë e saj nga politika. Ata e kanë kuptuar se kërkimi shkencor nuk është “parfumi” i një vendi të zhvilluar, ai është esenca, tharmi i çdo reforme, e për më tepër i domosdoshëm për një vend në zhvillim. Pikërisht këtij mentaliteti ia atribuojnë “ngjalljen” e ekonomisë India dhe Brazili. Pa folur për Kinën, ku për herë të parë Universiteti i Pekinit u fut në 50 universitetet më të mira të botës.
A është “e zonja” vendimmarrja jonë politikë të adaptojë këtë qëndrim privilegjues ndaj shkencës dhe, për më tepër, pavarësisë së saj? Të tregojë se është e aftë të adaptojë një vullnet të fortë politik të orientuar nga ndryshimi? Deri më sot nuk ka pasur kurrë toleranca të tilla. Të shpresojmë që ka gjithnjë një herë të parë! Në të kundërt, të pafuqishëm për të ndryshuar realitetin, ne do të jemi të detyruar të ndryshojmë
vetëm syrin që shikon realitetin.
Centralizimi i skills- ave shkencore dhe i burimit financiar të tyre në një bllok të vetëm, nëpërmjet Akademisë Kombëtare të Shkencave, apo shtrirja dhe amalgimi i kërkimit shkencor “brenda” strukturave të arsimit, përbëjnë thelbin e diskutimeve të një debati të vjetër, “të ngacmuar” nga shkaqe të brendshme të lidhura me zgjedhjet në këtë institucion, por që në fakt, do të duhej të shtjellohej shumë kohë më parë. Akademia Kombëtare e Shkencave, kjo strukturë e elitës akademike, do të duhej të përballonte një sërë raportesh në mënyrë që njerëzit të dinë opinionin e njerëzve të shkencës për problemet me te cilat janë të detyruar të përballen çdo ditë dhe madje, për më tepër, për të ndihmuar politikanët ne përpilimin e ligjeve, pasi në fund të fundit vendimet merren nga politika, e cila duhet ta ketë domosdoshmëri mbështetjen në faktet e shkencës. Pikërisht këtu fillon detyra dhe përgjegjësia e një institucioni shkencor me karakter kombëtar.
A ka bazë shkencore refuzimi i vaksinave dhe lidhja e saj me autizmin? Sa klor apo arsenik mund të ketë në përmbajtje të ujit që pimë? A janë bimët e modifikuara gjenetikisht të sigurta? Janë vetëm një grusht i vogël problemesh që, me sa duket, për atë grup njerëzish të veshur me petkun e akademikut, nuk duhet të ketë ndonjë domethënie.
Ndaj, mbështetur në realitetin tonë, financimi i drejtpërdrejtë i kërkimit shkencor në bërthamat e universiteteve, departamenteve, nga ku duhet të mbarsen, të lindin dhe të lançohen idetë dhe projektet, masterat dhe doktoraturat është i domosdoshëm. Në departament duhet të instalohen edhe mekanizmat e vlerësimit të trupës pedagogjike, të kontrollit të cilësisë së produkteve shkencore, të shmangies së plagjiaturave, si dhe të kontrollit ekonomik. Konform tyre duhet të bëhet edhe vlerësimi akademik dhe financiar jo i barabartë, por i barasvlershëm me produktin e tyre shkencor dhe me përfshirjen e studentëve në këto kërkime, duke motivuar më shumë kërkimin dhe mësimdhënien, pasi kjo e fundit, e materializuar nga një pedagog kërkues, ofron një vlerë të shtuar që deri më sot ka qenë spontane apo e ofruar nga individë të veçantë. Nëpërmjet “çelësit magjik”, kërkimit shkencor, jo vetëm do të rritet profili i mësimdhënës të pedagogut, performanca e tij, por ai do të rrisë financat e departamentit dhe, çka është më e rëndësishme, do të lidhë studentin me prodhimin, shkollën me industrinë, duke shtuar mundësinë e punësimit në sektorin e thelluar.
Pikërisht kjo shtrirje e shkencës brenda arsimit, kushtëzoi krijimin e Agjencisë Nacionale, të Shkencës dhe Kërkimit, e legjitimuar nga qeveria si e pavarur dhe si “çelësi
i prioriteteve strategjike nacionale”, e cila duhet të operojë në bazë të një principi - Principi Haldane - i cili në themel ka ndarjen e plotë të politikës nga shkenca. “Përzierja e politikës me shkencën është receta e shkatërrimit”, shkruante Lordi Haldane rreth 100 vjet më parë. Kjo Agjenci duhet të funksionojë si një instrument i mprehtë dhe i shkathët, si një maje diamanti, e cila e udhëhequr prej një këshilli të përbërë nga pak kërkues shkencorë, të administrojë të gjitha fondet e destinuara për kërkime shkencore, nëpërmjet një kushti të vetëm por, të domosdoshëm dhe të panegociueshëm, peer- review, që në shqip do të përkthehej vlerësimi i të gjitha projekteve dhe rezultateve të tyre nëpërmjet një gjykimi anonim, profesional dhe të pavarur, nga kërkuesit më të mirë të asaj fushe, kudo në botë.
Dikush mund të thotë se në kontekstin financiar dhe social nuk e kemi luksin e shkencës. Ndoshta, por Lincolni, kur Amerika përzhitej nga ethet e luftës civile, krijoi dhe mbajti seancën e parë të Akademisë Nacionale të Shkencave. Kur dikush, me një sarkazëm të shprehur, do ta pyeste se përse me kaq ngut, ai me qetësi olimpike do t’i përgjigjej: « Për t’i dhënë një të ardhme kombit » . Dikush mund të thotë me ironi se ku janë
shkencëtarët. Kudo nëpër botë, pa nacionalitet, përveç pasaportës shkencore. Jepini vetëm një mesazh serioz dhe ata do të jenë të gatshëm të bashkëpunojnë, të gjykojnë projektet, pa e ditur origjinën e tyre. Përpiquni se edhe te ne ka njerëz të zotë. Nëse toka jonë, e papunuar prej vitesh nga “plugu” i shkencës, apo akoma më keq, e ushqyer me farën e mashtrimit dhe gënjeshtrës, është tharë, merrni fëmijët tanë që kanë mbaruar universitetet më të mira kudo në botë dhe motivojini të rikthehen nëpërmjet konkurrencës së projekteve nacionale. Është një betejë që nuk duhet të humbet. Në të kundërtën, do të humbasë e ardhmja. Është një betejë që duhet filluar jo në universitet, por akoma më herët, që në shkollë fillore.
Në një botë ku dominon marrëzia e ekspozuar, në një botë ku mediat sociale shpërblejnë ata që flasin me zë të lartë dhe me siguri morale absolute, në një botë ku dominon “injoranca pluraliste”, në një botë ku kultura e një vendi, me K të madhe, dominohet nga trinomi Art, Kulturë, Juridiksion, duhet me domosdo injektimi i njohurive shkencore, gjykimit shkencor, shkencës. Por, ky edukim shkencor duhet të fillojë që herët në shkollë, duke u paraprirë nga investimi, shpërndarja e parave të shkencës që në bankat e shkollës.
“Atë natë të takimit, në lajmet e orës 19: 00, në TV shtetëror, u dha dhe një emision special mbi këtë takim. Ditën e nesërme, të gjitha gazetat në kryeartikull kishin lajmin e këtij takimi. Edhe taksisti që më shoqëroi në aeroport dinte gjithçka për takimin tim me kryeministrin”- thotë Marcia McNutt - e cila ka mbetur e impresionuar nga ky takim dhe nga lajmi i asaj nate që Kina, për herë të parë në historinë botërore, zinte vendin e parë si ekonomi botërore, duke spostuar në vendin e dytë superfuqinë amerikane. * FERA në Nefrologji