Stalini: Gëlltiteni Shqipërinë, sa më parë, aq më mirë

"Qëndrimi i Nako Spirut dhe e vërteta e vetëvrasjes"

Enver Hoxha dhe Nako Spiru net nuk ishin diskutuar në politbyro dhe as në rrethin e ngushtë të Titos ( që ishim unë, Rankoviçi e Kardeli). Megjithatë, Rankoviçi ishte njohur me të gjitha detajet e planit qysh nga çasti kur shumë detyra të lidhura me të gjitha këto rëndonin mbi shpatullat e tij ( spiunazhi, marrëdhëniet ndërpartiake, përzgjedhja e kuadrove, etj.). Edhe krerët e Ushtrisë - Goshnjak, Popoviç e Vukmanoviç Tempo - ishin vënë në dijeni, versioni zyrtar, edhe për drejtuesit kryesorë ishte se gjithçka po bëhej për "të shpëtuar" dhe "mbrojtur" Shqipërinë. Por unë nuk isha i bindur për një veprim të tillë; "të përvetësoje" Shqipërinë kësisoj ishte një veprim i papërshtatshëm me parimet dhe mëtimet e bashkimit vullnetar të popujve dhe të vetëvendosjes së tyre… Dukej që sovjetikët dhe një pjesë e udhëheqësve shqiptarë të drejtuar prej Hoxhës, ishin të paqartë plotësisht për atë se çka po ndodhte. Në numrin e parë të revistës "Shqipëria - Jugosllavia" ( 20 janar 1948), organ i Institutit për Bashkëpunimin Kulturor midis Jugosllavisë dhe Shqipërisë, Hoxha përshëndeti Titon dhe Jugosllavinë, por nënvizonte se vendi i tij e kishte fituar lirinë me forcat e tij. Natyrisht që ai kishte dyshime dhe donte të fitonte kohë, duke pritur garancinë e mbështetjes nga Moska".

Dhe kjo mbështetje për të cilën parashikonte Gjilas, ose urdhrat e reja moskovite për Shqipërinë, nuk do të vononin. Çka do të thoshte se deri në këtë çast, e gjitha ishte një bindje shqiptare e përulur ndaj Jugosllavisë së Titos, e cila megjithatë po "guxonte" pak si tepër… Duhej të shfaqej "i madhi" Stalin - shpëtimtari, siç e kanë përcaktuar "përjetësisht" Partia Komuniste apo e Punës së Shqipërisë. E kjo do të thotë që asgjë Shqipëria nuk mund të bënte pa të. DHE STALINI QË QORTON, NXIT DHE MIRATON…

Shkruan Milovan Gjilas: "Andej kah fundi i dhjetorit 1947, ne morëm një telegram të Stalinit përmes të cilit kërkohej që një anëtar i Komitetit Qendror jugosllav - mundësisht unë - të vinte në Moskë për stabilizuar një vijë politike të përbashkët të dy qeverive në lidhje me Shqipërinë. Kundërshtitë ishin shtuar ndërkaq, për shkak të vetëvrasjes së Nako Spirut dhe të makinacioneve të dukshme prej Hoxhës dhe funksionarëve të tjerë të lartë shqiptarë të organizuara në marrëveshje me përfaqësuesit sovjetikë. Ndërkaq, sovjetikët në Tiranë ishin pak a shumë kritikë ndaj politikës jugosllave në Shqipëri. Parashtrimet e tyre bazoheshin në argumente logjike dhe bindëse, çka politika me lehtësi të madhe ia arrin t'i gjejë kur futet në rastet konkrete. Dhe ja: Përse jugosllavët kanë formuar shoqëri të përbashkëta me shqiptarët dhe refuzojnë forma të tilla bashkëpunimi me BRSS- në? Përse Jugosllavia shton praninë e instruktorëve të saj ushtarakë në ushtrinë shqiptare, kur për vete kërkon instruktorë sovjetikë? Përse në Shqipëri punojnë specialistë civilë jugosllavë për të ndihmuar dhe zhvilluar ekonominë e tyre, kur për vete kërkonte specialistë nga jashtë? Dhe përse Jugosllavia e varfër dhe e pazhvilluar shqetësohej kaq shumë për zhvillimin e Shqipërisë? E të tjera në vazhdim. Nuk ishte ndërkohë krejt e qartë arsyeja përse Stalini ishte shprehur përjashtimisht që të shkoja unë. Në librin tim "Biseda me Stalinin" kam shtjelluar dy hipoteza. E para ishte se Stalini më njihte si një njeri të hapur dhe të sinqertë. E dyta ishte se ndoshta ai dëshironte që të më tërhiqte nga ana e tij. Dukej që në ndryshim nga Hebrangu dhe Zujoviçi - te të cilët më parë ai mbështetej - unë i përkisja rrethit të bashkëpunëtorëve më të ngushtë të Titos qysh nga viti 1937, kur Tito kishte marrë drejtimin e partisë. Ndërkaq, në Beograd nuk mora urdhra apo instruksione të veçanta, sepse përveç të tjerave, nuk ishin të nevojshëm, ngaqë isha krejtësisht i informuar mbi marrëdhëniet jugosllavo- shqiptare, si dhe për ndërhyrjen "e ashpër" dhe "të papërgjegjshme", siç ne i përcaktonim, të misionit sovjetik në Tiranë… Në Moskë disa orë mbas arritjes sonë, ndërkohë që merreshim vesh me ambasadorin tonë Vladimir Popoviç, duke u treguar lajmet e fundit nga Jugosllavia dhe duke na pyetur për perspektivat që hapnin për ne marrëdhëniet me BRSS, bie telefoni. Ishte ministri i Jashtëm sovjetik, i cili njoftonte se Stalini dëshironte të më priste nëse nuk isha shumë i lodhur… Nga ora nëntë e mbrëmjes më drejtuan për në Kremlin në zyrën e Stalinit. Së bashku me të ishin Molotovi e Zhdanovi, ky i fundit me cilësinë e përgjegjësit për marrëdhëniet me partitë komuniste të huaja. Mbas përshëndetjeve dhe riteve të takimit, Stalini u ul para tryezës dhe menjëherë shtroi problemin për Shqipërinë: "Kështu pra, në Komitetin Qendror shqiptar vriten për fajin tuaj! Keq, shumë keq!…". Unë pohova faktin se situata ishte e papëlqyeshme dhe nisa të shpjegoj se Nako Spiru me kundërshtimin e tij në riafrimin me Jugosllavinë, ishte vetizoluar brenda Komitetit Qendror të tij. Por, pa mbaruar unë, për befasinë time, Stalini ndërhyn duke thënë: "Shqipëria nuk na shqetëson aspak për këte. Nuk kemi asgjë kundër që Jugosllavia ta gëlltisë". Dhe çon gishtin në gojë, me gjestin e gëlltitjes. Duhej të stepesha keqas, por gjithsesi u sforcova për t'u bindur për kuptimësinë e këtyre fjalëve dhe këtë gjest apo shpirtin e humorit të tij sarkastik dhe piktoresk. Dhe përmblodha veten duke thënë: "Nuk është fjala për "të gëlltitur" diçka, por për të mbërritur te bashkimi... "Ah, po kjo do të thotë pikërisht "ta gëlltitësh", - ndërhyri Molotovi. Dhe Stalini që rithekson, duke e përsëritur gjestin: "Po, po, ta gëlltisësh. Jemi dakord që këtë ju ta bëni - madje sa më parë që të jetë e mundur, aq më mirë është".

Sigurisht përsiatja e "gëlltitjes" njihet ndër ne. Ndoshta ajo që duhet shkëputur prej këtyre kujtimeve të panjohura deri më sot në Shqipëri, janë edhe këto radhë të mëposhtme.

"Atmosfera ishte patjetër e përzemërt. Bile Molotovi kishte dhënë afirmimin e tij me një ton të një batute miqësore. Mirëpo, gjestet e Stalinit dhe miratimi prej tij i bashkimit tonë të mundshëm me Shqipërinë, përkundrazi, mua më bënte të dyshoja se diçka nuk shkonte në politikën tonë ndaj Shqipërisë. Bashkimi nuk procedonte me miratimin e vetë shqiptarëve, teksa ngjasonte në gjithçka me aneksimin e vendeve baltike që kishte realizuar BRSS. Por Stalini po më kthente në realitetin e atnatshëm, teksa më thotë: "Po Hoxha? Cili është mendimi yt për të?". U përpoqa të mos jepja një përgjigje të prerë dhe krejt të qartë, ndërsa Stalini shprehu saktësisht gjykimin që jepnin për Hoxhën udhëheqësit jugosllavë: "Është një borgjez i vogël që anonte nga nacionalizmi, apo jo"?. "Po, edhe ne mendojmë kështu", pohova. Dhe shtova: "Atje, me sa duket, njeriu më i fortë është Xoxe". Ndërkaq, Stalini po i jepte fund bisedimit rreth Shqipërisë, duke thënë: "Midis nesh nuk ka mospërputhje. Shkruaji ti vetë Titos një relacion në emër të qeverisë sovjetike dhe nesër ma dërgo që ta shoh". I shqetësuar, duke menduar se nuk e kisha kuptuar mirë këtë kërkesë të pazakonshme - pra që të shkruaja unë një relacion në emër të qeverisë sovjetike - e pyeta edhe një here, teksa ai pohoi pa asnjë mëdyshje. Për një çast u ndjeva i përkëdhelur prej besimit që Stalini po më blatonte, por kur të nesërmen përgatita tekstin, isha i vëmendshëm që në të të mos kishte asnjë lloj elementi që mund të përdorej kundër Titos e qeverisë sonë. Po atë ditë, ambasadori ynë ia dorëzoi këtë relacion qeverisë sovjetike. Relacionit nuk iu ndryshua asgjë, sepse ai nuk përmbante asgjë që dinakëria plot djallëzi e Stalinit mund ta merrte për interesin e vet. Unë shkrova thjesht se qeveria sovjetike e vlerësonte pozitivisht politikën tonë ndaj Shqipërisë", shkruan Gjilas.

Këtu përfundon ky cikël i shpejtë i yni nën temën e "dokumentit dhe historisë". Për të mos vazhduar për zhvillimet dramatike që asokohe do të pasonin midis Jugosllavisë, Shqipërisë e Bashkimit Sovjetik çka kanë të bëjnë me çarjen e madhe të të ashtuquajturit "kampi socialist". Dihet, ndër ne gjithçka do të përmbysej, do të ndërronte, do të mashtronte, do të mohonte pohime të pafund të mëparshme, do të ndryshonte pa mëshirë të vërteta të shumta, do të bënte sikur harronte, do të shtrembëronte e do të rikrijonte shumë rrena për të vërteta.