Quo vadis buxheti?

Ekziston një “gëzim” i madh në fund të vitit. Nuk janë festat dhe as dhuratat. Nuk është as fundi kalendarik i një viti megalomanisht të vështirë...

Në fakt, ngjarja e mirë që ndodh në fund të vitit është hartimi i dokumentit më të rëndësishëm financiar të shtetit, buxheti. Nuk duhet të jetë një moment i rëndësishëm vetëm për ekonomistët, gazetarë apo ekspertë qofshin, por një agora publike mbi shpërndarjen e taksave që do të heqim nga portofoli e do t’i presim nga qeveria. Jemi ende në grahmat e para të kohës së prezantimit dhe diskutimit të tij, por nga eksperienca e kaluar shumë pak ndryshime ndodhin në 30 ditët ligjërisht të certifikuara si periudhë konsultimi. Në këto kushte mbetet moralisht dhe profesionalisht legjitime tentativa për të zbardhur, kuptuar dhe këshilluar këto projektligje dhe relacione që përmblidhen në konceptet buxhet dhe paketë fiskale. Presidenti amerikan Calvin Coolidge, shprehej në fillimet e shekullit të kaluar se “... ekonomia është idealizmi në formën më praktike të saj”. Në këtë prizëm lypet të shpjegohet se me cilën frymë do të lëvizin paratë publike në vitin e ardhshëm. Për këtë duhet të analizohet se cilat janë prioritetet, mbi cilat taksa do të bazohen dhe ku shfaqen rreziqet. Koncepti udhëheqës i këtij buxheti është e qartë se mbart peshën e prioriteteve ekzistuese të kësaj qeverie. Cilat janë 5 shtyllat ku do të bazohet? Reforma në drejtësi, reforma e derregullimit, reforma e ujit, reforma territoriale dhe reforma e menaxhimit të financave publike. Edhe pse kanë emra të mëdhenj këto reforma mund të zbërthehen shumë shpejt. Amplifikimi institucional i drejtësisë kërkon në çdo hap mbështetje monetare; eksperienca ekonomike ka treguar se derregullimi në fazën e parë është procesi më i kushtueshëm përderisa bazohet në implementimin e teknologjisë; më pak se 30% e popullsisë paguan ujin dhe këtu ka pak vend për debat; reforma u arrit territorialisht, por ka mbetur në vend në aspektin administrativ; ndërsa mirëmenaxhimi i financave publike është një shtyllë 20- vjeçare e buxheteve vjetore dhe duket se do të jetë aty dhe më gjatë.

Cilat janë taksat që peshojnë më shumë në paketë fiskale?

Në lidhje me parimin e dytë të analizës, taksat, mund të përmend 4 drejtime kryesore. Për herë të parë, nën një amulli të madhe burokratike, do të tentohet të aplikohet taksa e pronës në bazë të vlerës dhe jo të kuotës fikse për metër katror. Kjo është një nismë e mirëpritur fiskalisht, por në kushtet e mungesës së kadastrës fiskale dhe varfërisë së ndjeshme pritet të kthehet në një dhimbje koke për dikasterin e financës. Përjashtimi i biznesit të vogël në regjimin e taksës së vlerës së shtuar është hapi i radhës, i nisur nga qeveria Berisha 2 dhe tashmë e vazhduar nga Rama 2 për të mbyllur zinxhirin e zhvendosjes së vlerës. Nisi nga tavani 8 milionë lekë xhiro, u ul në 5 milionë dhe në 2018 do të bëhet 2 milionë. Përjashtimi nga tatimfitimi i hoteleve me 4 dhe 5 yje në rastet kur përfitojnë statusin special, në kushtet e një mungese vlerësimi zyrtar të hoteleve në Shqipëri, edhe pse një nismë pozitive për të afruar kapital, mbetet një vendim personal i kësaj qeverie. Dhe në fund, aspak për nga rëndësia, është ulja e dividendit për bizneset IT, këto parë në aspektin prodhues, edhe pse në Shqipëri ende nuk është shpikur ndonjë software që të mbahet mend. Këtu mbaron shkrirja e informacionit me komentin dhe shfaqet parashikimi. Por cilat janë rreziqet që dallohen pa syze? Ekzistojnë dy rreziqe që shfaqen në këto orë të para të njohjes me buxhetin dhe paketën fiskale. Respektivisht tendenca e theksuar e fuqizimit të termit VKM edhe në shtrirje financiare, si dhe harresa e zbutjes fiskale për shtresën e profesionistëve. Për sa i përket të parës, është konstatuar mbi 13 herë mbështetja te diskrecioni qeveritar në projektbuxhetin e paraqitur në Kuvend. Është vënë re varësia nga vendimet e Këshillit të Ministrave për përjashtimin nga regjimi TVSH, fondet e regjimit spitalor, përdorimi i të ardhurave nga privatizimet, numrat rezervë të organikave të administratës apo dhe modelet e financimit të institucioneve të arsimit të lartë. Në këtë prizëm, eksperienca ndërkombëtare sugjeron varësi të ulët nga “humori” qeveritar dhe mbështetje në institucione strukturalisht legjislative. Së dyti, rrezik është dhe harresa e uljes së tavanit të tatimit të të ardhurave personale, i cili në program zbriste nga 23% në 18%, ndërsa në buxhet nuk lëviz asnjë pikë përqindje. Pavarësisht se vendimi i takon Ministrisë së Financave, duhet thënë se ata që tatohen në këtë fashë janë parimisht dhe njerëzit më të zotë të Shqipërisë. Mirë është të lehtësohen, keq është të emigrojnë.

Ky pritet të jetë një buxhet me rritje të justifikuar prej 4- 5% dhe me një nivel ndjeshmërie te qytetarët më të lartë se më parë, por këtu mbarojnë lajmet perceptuese. Në rastin e buxhetit, opozita duhet të marrë pjesë fuqimisht në debat, ndërsa grupet e interesit duhet të ofrojnë alternativa të realizueshme dhe jo kundërshti apriori. Në 30 ditët e ardhshme, qytetarët do të dëshmojnë nëse buxheti 2018 është një dokument si të tjerët me abuzimet e zakonshme klienteliste apo do të provojë të jetë shpërndarja më e suksesshme e parave nga taksat që kemi parë deri tani.