Mundësi dhe rrisqe të biznesit në proceset e integrimit
Procesii integrimit europi an është sfidë që përfshin...
gjithë shoqërinë shqiptare, e cila aspiron të europianizohet duke e perceptuar si një akt të kryer. Këto procese startuan me nënshkrimin e MSA- së, e cila shënoi fillimin e një epokë të re për zhvillimin e politikave institucionale, ligjore, ekonomike e sociale të Shqipërisë, me qëllim harmonizimin e tyre me standardet europiane, përveç detyrimeve në planin politik, ligjor, institucional dhe ekonomik.
Por, me gjithë frymën pozitive dhe perceptimin e drejtë që mbart dhe transmeton në vetvete ky proces ka munguar dhe vazhdon të mungojë edhe sot një analizë e mirëfilltë e mundësive dhe rrisqeve të procesit të integrimit, në ekonominë shqiptare dhe veçanërisht për biznesin.
Studime të kryera lidhur me praktikat e vendeve, që e kanë kapërcyer këtë proces, dëshmojnë për një përballje mes dy kategorive kryesore të kostove në fazën e statusit të vendit kandidat dhe të hapjes së negociatave: Kostot për adoptimin dhe zbatimin e reformave ekonomike dhe kostot për zbatimin e standardeve dhe që përcaktohen nga rregullat europiane.
Por cili është realiteti i sipërmarrjes shqiptare në këtë fazë?
Ka një përballje ndërmjet pamundësisë për të përmbushur nevojat e këtij procesi të domosdoshëm dhe kërkesave për të adaptuar politikat ekonomike europiane duke i thelluar problemet, veçanërisht në rastet kur kanë munguar burimet e informacionit dhe analizat e mirëfillta.
Ka një ambiguitet që haset në procesin e integrimit në këndvështrimin e biznesit që duhet të sqarohet dhe të marrin zgjidhje efektive dhe praktike, pasi i gjithë procesi përbën një sistem, i cili duhet të funksionojë përmes harmonizimit të reformave ekonomike dhe bashkëpunimit ndërqeveritar.
Cilat janë mundësitë dhe rreziqet e procesit të integrimit në BE në periudhën 2009- 2016, por edhe në vazhdim, për biznesin, për flukset tregtare dhe për Investimet e Huaja Direkt?
Kjo është pyetja kërkimore, që jemi përpjekur t’i japim një përgjigje të konsultuar edhe me literaturën zyrtare dhe ndihmëse.
Për të arritur në përfundime më të sakta është me rëndësi të analizohen: Flukset tregtare; Investimet e Huaja Direkt ( IHD); Lëvizjen e kapitalit dhe shërbimeve; Biznesi; Bujqësia dhe siguria ushqimore, etj., duke përpunuar të dhëna statistikore, sasiore dhe cilësore, të mundësive dhe rrisqeve të procesit të integrimit.
Është fakt se gjatë kësaj periudhe, politikat europiane dhe përafrimi i standardeve janë realizuar gradualisht për t’u dhënë kohë bizneseve dhe administratës publike të përshtaten në zbatimin me korrektësi të legjislacionit.
Nga disa studime të kryera është konkluduar se përfaqësuesit e sektorit privat në Shqipëri argumentojnë se përfitimet e deritanishme të procesit të integrimit europian kanë qenë kryesisht: Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe rregullator; Të mirat dhe shërbimet; Puna dhe kapitali; Eficenca e kompanive; Kërkimi dhe inovacioni.
Ndërkaq rezulton dhe mund të themi se është herët të shfaqen plotësisht rrisqet e procesit të integrimit europian lidhur me biznesin, të cilat sigurisht që do të ndihen më shumë me thellimin e procesit dhe me hapjen e negociatave për anëtarësim.
Megjithatë, për shumë kohë si prioritete dhe perspektiva për sektorin privat do të vazhdojnë të jenë: Përmirësimi i kuadrit ligjor dhe rregullator në vend, përmes përafrimit të legjislacionit dhe vendosjes së standardeve me ato të BE- së; Standardet e përbashkëta, të cilat nuk ofrojnë vetëm përfitime për funksionimin e biznesit dhe eficencën e kompanive, por nënkuptojnë edhe rrisqe të larta për t’u përballuar; Rregullimi i funksionimit të tregut, liberalizimi dhe përcaktimi i politikës së konkurrencës së lirë si dhe mbrojtja e saj përmes akteve ligjore dhe standardeve të BEsë.
Për të vlerësuar efektet preferenciale të MSA është me rëndësi të analizojmë efektet e flukseve tregtare të Shqipërisë të ndarë në dy nënperiudha: E para, që i korrespondon një integrimi më të ngadaltë dhe që fillon në janar të vitit 2009 dhe përfundon në vitin 2012; E dyta, që i korrespondon një integrimi më të shpejtë dhe që fillon në vitin 2013 dhe përfundon në vitin 2016.
Nga vlerësimi i të dhënave zyrtare të publikuara, nënperiudha e dytë kundrejt të parës ka rritje në vlerë të eksporteve dhe importeve, me të gjitha zonat e tjera. Referuar raportit të eksportit me importin krahasimisht me nënperiudhën e parë kemi një zbutje nga 1: 2.9 në 1: 2.2. Vlerësimi do ishte më i plotë nëse të dhënat do të trajtohen në nivel mikro, duke zbatuar të njëjtën metodologji për secilën kategori importesh dhe eksportesh.
Për të arritur në përfundime të sakta, ekspertët e ekonomisë dhe studiuesit, kur analizojnë efektet e MSA- së, duhet të marrin parasysh procese dhe ngjarje që kanë ndodhur njëkohësisht me integrimin dhe që kanë ndikuar në flukset tregtare, përfshirë dhe recesionin e theksuar të partnerëve kryesorë tregtarë, krizën e eurozonës dhe atë globale, si dhe hapjen e vazhdueshme të ekonomisë shqiptare.
Teorikisht dhe i perceptuar, integrimi ekonomik presupozon faktin se IHD duhet të pësojnë një rritje afatmesme relativisht më të lartë, sepse procesi i integrimit është argumentuar që sjell rritjen e eficencës së investimeve, por ajo që vëmë re është se flukset e investimeve të huaja, për dy nënperiudhat e trajtuara, kanë pësuar një rritje të lehtë, por jo atë të pritshme.
Nisur kjo dhe nga fakti se MSA- ja garanton lëvizjen e lirë të kapitalit dhe mallrave, duke përcaktuar detyrimin e palëve. Në këtë kuadër përfitimi kryesor ka qenë i lidhur me liberalizimin e tregut, rritjen e numrit të produkteve dhe shërbimeve në treg, si dhe në kushtet e konkurrencës së ofrimit të shërbimeve/ produkteve më të mira dhe më të lira për qytetarët shqiptarë. Në anën tjetër, kjo ka ndikuar që konkurrenca për kompanitë shqiptare në cilësi dhe shërbime të rritet, ndërkohë që aftësia e tyre për t’iu kundërpërgjigjur nevojave të tregut rezulton akoma e ulët.
Bujqësia dhe siguria ushqimore janë dy fusha të rëndësishme, që preken nga domosdoshmëria e plotësimit të standardeve dhe që kërkojnë shumë punë, por është qartësisht e verifikueshme se ashtu si në shumë fusha të tjera, edhe në këto dy sektorë, prodhuesit do të ndiejnë edhe për shumë kohë rritjen e trysnisë për zbatimin e mëtejshëm të këtyre standardeve dhe kryesisht të lidhura me: Konkurrueshmërinë dhe diversifikimin e prodhimit; Rritjen e përdorimit të teknikave të mekanizuara; Përmirësimin e standardeve të cilësisë; Përmirësimin e marketingut të produkteve; Zhvillimin e infrastrukturës.
Procesi i integrimit të Shqipërisë në BE, sikurse dihet, është ndërtuar mbi bazën e një marrëdhënie kontraktuale midis palëve dhe ecuria e këtij procesi matet me zbatimin korrekt të kësaj marrëveshjeje.
Nga ky integrim dhe nga kjo hapje e tregut, sigurisht që BE si partneri ynë kryesor tregtar, ka dalë shumë më e fituar se Shqipëria, e vërtetuar edhe nga deficiti tregtar i Shqipërisë me BE- në.
Në shumë raporte dhe vetë BE- ja e pranon që Shqipëria dhe bizneset shqiptare nuk kanë përfituar nga hapja e tregjeve edhe pse në analizën e fundit faji i vihet tërësisht Shqipërisë. Kjo e lidhur edhe me faktin se shumë nga standardet që kërkon BE- ja, janë ende të pakapshme për biznesin shqiptar.
Por, praktikisht, ajo që ka ndodhur është se tregu shqiptar është synuar nga biznesi europian, ndërsa biznesi shqiptar me shumë vështirësi ka konkurruar në tregun e brendshëm. Në kushte të tilla do ishte më e arsyeshme që biznesi shqiptar të konkurronte me atë europian, pasi të ishte i aftë për të zotëruar tregun lokal.
Praktikisht, përpara sesa të synonim integrim në tregun e përbashkët europian, do të duhej të synonim krijimin e tregut të përbashkët shqiptar. Përpjekjet e Dhomës së Tregtisë dhe Industrisë Tiranë dhe Shoqatës Kombëtare të Prodhuesve, janë të lavdërueshme në këtë drejtim, deri sa ato nuk bien ndesh me filozofinë e integrimit dhe dogmën e tregtisë së lirë.
Tkurrje të kërkesës së brendshme, rënia e reminitancave, ballafaqimi i biznesit me ulje të nivelit të kreditimeve nga bankat, si dhe ngushtimi i hapësirave për stimuj fiskal, janë fenomene që kanë dhënë një ndikim të ndjeshëm të biznesi vendas. Për të dalë nga kjo situatë është me rëndësi dhe e nevojshme një rregullim fiskal më i besueshëm dhe i konsultuar me biznesin. Kjo do të çonte në uljen e informalitetit dhe në nxitjen e besueshmërisë për investime private dhe IHD.
Mundësitë dhe rrisqet e procesit të integrimit, por edhe fenomenet e tjera që ka kaluar Shqipëria, duhen konsideruar si “një pikë refleksioni”, duke mos pritur që gjërat të ndryshojnë nëse vazhdohet për të bërë të njëjtat gjëra edhe në të ardhmen.
Por gjithashtu është thelbësore të themi se zhvillimet e deritanishme janë të lidhura jo vetëm me procesin e integrimit, por edhe me pozicionin dhe afërsinë gjeografike të Shqipërisë me Europën dhe emigracionin. E thënë më thjeshtë, zhvillimin e Shqipërisë duhet ta kërkojmë edhe tek rreth “një milion” ose më shumë shqiptarë që emigruan, punuan, jetuan, sollën para, energji dhe njohuri nga Europa dhe i zbatuan në Shqipëri.
Në terma të mundësive dhe rrisqeve, bizneset dhe prodhuesit shqiptarë duhet të jenë edhe për shumë kohë të ekspozuar ndaj rrezikut të një konkurrueshmërie të lartë nga mallrat europiane. Por, ky rrezik, duhet të kundërbalancohet nga rritja e eksporteve shqiptare si dhe nga hapja e bizneseve të reja me kapital shqiptar apo të huaj që shfrytëzojnë mundësitë e eksportit drejt tregut të BE- së dhe faktorët e tjerë pozitivë që ofron Shqipëria.
Në të ardhmen analiza e mundësive dhe rreziqeve të procesit të integrimit në Shqipëri duhet të përfshijë, në radhë të parë, kontrollin për rolin e aktorëve shtetërorë dhe jo shtetërorë, kontrollin për mekanizmat dhe instrumentet e BE- së në kontekstin ekonomik, politik dhe social.
Për këtë kërkohen studime të thelluara për procesin e integrimit dhe ristrukturimin industrial të Shqipërisë, për të matur efektet e këtij procesi në konkurrueshmërinë e sektorëve të ekonomisë shqiptare. Nga ana tjetër problematika e sektorëve, industrive dhe bizneseve që mbyllen për shkak të konkurrencës në treg, meritojnë trajtime të tjera të mëtejshme, pasi është një proces që sapo ka nisur dhe kërkon vëmendje të veçantë në nivel studiuesish dhe ekspertësh.
Në terma të mundësive dhe rrisqeve, bizneset dhe prodhuesit shqiptarë duhet të jenë edhe për shumë kohë të ekspozuar ndaj rrezikut të një konkurrueshmërie të lartë nga mallrat europiane. Por, ky rrezik, duhet të kundërbalancohet nga rritja e eksporteve shqiptare si dhe nga hapja e bizneseve të reja me kapital shqiptar apo të huaj që shfrytëzojnë mundësitë e eksportit drejt tregut të BE- së dhe faktorët e tjerë pozitivë që ofron Shqipëria