Fryma e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit

Me rastin e 140 vjetorit ( 1878- 2018)

Ivetmi mjet për ta çuar zërin e tyre në Konferencën e ...

... Berlinit qenë protestat dhe memorandumet. Për këtë qëllim, në të katër anët e vendit u organizuan përsëri nën drejtimin e organeve të Lidhjes së Prizrenit mbledhje të gjera popullore, në të cilat u shpreh edhe njëherë vendosmëria për të mos lejuar asnjë copëtim të trojeve shqiptare në favor të shteteve fqinje. Nga të katër anët e vendit u hartuan me një përmbajtje të tillë, një varg protestash, të cilat iu drejtuan telegrafisht Konferencës së Berlinit. Rëndësi të veçantë patën tri peticionet dërguar veç e veç në qershor ( 1878) nga Komitetet Ndërkrahinore të Lidhjes Shqiptare për vilajetin e Janinës, për atë të Kosovës ( i Prizrenit) dhe për vilajetin e Shkodrës ( 13 qershor 1878). Nënshkruesit e këtyre akteve kërkonin respektimin e të drejtave kombëtare të shqiptarëve në fushën e tërësisë territoriale, vinin në dukje padrejtësinë e pretendimeve territoriale greke dhe pasojat që do të kishin shqiptarët nëse ato nuk do të pranoheshin. Në peticione, me një ton diplomatik, shprehej besimi se Fuqitë e Mëdha do të merrnin në konsideratë të drejtat kombëtare të shqiptarëve, por theksohej njëkohësisht, se ata ishin të vendosur të kundërshtonin me armë copëtimin e trojeve të tyre amtare…” ( f. 193)

( ASHSH. Instituti i Historisë. Historia e Popullit Shqiptar, II,( Toena: Tiranë 2000)

***** 10 qershor 1978. - Kur flasim për frymën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit ( LPSH) kemi ndërmend esencën jetëdhanëse të kësaj lëvizje kombëtare shqiptare, fuqinë mendore të gjallënueme, nxitjen e mbrendëshme dinamike, vendosmeninë, kambënguljen, entuziazmin dhe guximin që treguen shqiptarët në Prizren e rreth e rrotull Shqipënisë gjatë viteve 1878- 1881, gjithçka që i mobilizoi ata dhe i përgatiti t’u përgjigjen kërkesave të imponueme nga nevojët e kohës. Evolucioni politik i mavonëshëm i Kosovës ashtë shpalosja e kësaj rryme gjatë këtyne njiqind viteve të fundit, influenca mbi popullsinë shqiptare të Kosovës dhe natyra e përgjegjes së dhanun nga ajo popullsi.

Dy veçori dalluese të përgjegjes së dhanun janë të nji randësie të veçantë;

E para, përpjekja dhe programi i LSHP karakterizohen nga besimi i shqiptarëve në aktet legjislative konstitucionale, nji besim që vazhdon edhe sot.

E dyta, forca ashtë përdorue vetëm “si mjeti i fundit” dhe ashtë imponue nga situata e krijueme nga arbitrariteti i anmikut, nji fenomen që vazhdon edhe sot.

Që nga fillimi, Lidhja ishte në favor të procedurave legale dhe mjeteve paqësore në raportet e saj me Portën e Naltë; ajo u tregue e predispozueme me interpretue në mënyrë të favorshme dispozitat e Traktatit të Berlinit ( korrik, 1878) që sugjerojshin nji trajtim autonomie për krahinat jo- turke të Imperatorisë Osmane. Abdyl Frashëri përgatiti programin e tij të autonomisë në bazë të rregulloreve organike të vitit 1868, të sugjerueme ma vonë nga ai Traktat, program i cili u pranue nga Lidhja në tetor 1879. Veprimtaria e shqiptarëve mori forma kërcënuese vetëm kur heshti zani i arsyes dhe rreziku i coptimit të tokëve shqiptare u tregue real dhe imediat. Mbas tregëtimit me tokat shqiptare të Shpuzës, Podgoricës, Medunit, Hotit, Grudës, Plavës, Gucisë e sidomos me dorëzimin e Ulqinit ( nandor 1880) mundësia e sigurimit të autonomisë nga Porta u pakësue shumë. Kundërreaksioni u zhvillue menjiherë në Prizren dhe Lidhja ra nën influencën e autonomistëve të vendosun për aksion.

E bindun në avantazhin e përdorimit të mjeteve paqësore, Lidhja bani përpjekje tue kërkue ndërmjetësinë e diplomacisë austriake pranë qeverisë turke në favor të autonomisë shqiptare. Turqia dyshoi për qëllimet e kësaj ndërhymje, kercënoi dërgimin e trupave dhe nën presionin e forcave centraliste të Qeverisë filloi ekspeditën ushtarake ndëshkimore kundër shqiptarëve. Lufta u ba e paevitueshme dhe nji akt vetëmbrojtje që forcoi edhe ma shumë ndërgjegjen kombëtare të nji popullsie të shtypun, aspiratat e tyne dhe peshën e tyne në arenën ndërkombëtare.

Njizetë e pesë vjet ma vonë, në fruer 1902, nji grup shqiptarësh kërkuen nga Fuqitë e Mëdha ndërhymjen pranë Turqisë me qëllim që të rivendosen parimet e Kushtetutës së vitit 1876 ( e njohun si Midat Constitution), e cila garantonte të drejtat kombëtare të kombeve jo turq. Insistimi i shqiptarëve në garancitë kushtetuese dhe në nevojën e normalitetit parlamentar, garanci që do të përfshijshin të gjitha kombësitë e perandorisë osmane, vazhdoi edhe mbrenda grupit shqiptar të Turqve të Ri, para revolucionit ( të vitit 1908).

Kur Kushtetuta u vendos ( korrik, 1908) shqiptarët u përgjigjen me hapjen e klubeve si mjet evolucioni demokratik drejt autonomisë. U mbajt Kongresi i Manastirit ( nandor 1908), i cili tregoi se tendenca separatiste, tashma, as mund të mohohej, as mund të pengohej përsëri. Në Parlamentin turk të dhetorit 1908, katër vilajetet kryesisht shqiptare, u përfaqesuen nga 26 deputetë: grupi i shqiptarëve u angazhue për ndryshime mbrenda kuadrit ligjor. Kur Turqit e Ri nuk mbajtën premtimet, shqiptarët refuzuen të nënshtrohen. Ballafaqimi u ba i paevitueshëm dhe solli kryengritjet e Kosovës të viteve 1909- 1912, çetat e Jugut dhe lëvizjet e malësive të Veriut, që përfunduen në pavarësinë e vitit 1912, me ngritjen e flamurit në Vlorë.

Ngjarjet që vijuen, krijuen nji situatë të re në Ballkan, e veçanërisht në Shqipëni; gjysma e saj fitoi pavarësinë shtetnore, ndërsa gjysma tjetër mbeti jashtë kufinjve të tanësisë territoriale shqiptare, viktimë e nji arbitrariteti diplomatik. Evolucioni i kësaj gjysme të aneksueme ushtarakisht, që kaloi nëpër fazat ma kritike, nuk ka gjetë solucionin e vet të natyrshëm as edhe në ditët tona dhe ashtë tema e studimit tonë.

Data 20 mars 1913, që shënon marrëveshjen e Fuqive të Mëdha në lidhje me kufijtë verilindorë të Shqipërisë, mund të konsiderohet si data e fillimit të problemit bashkëkohor kosovar, si nji kapitull më vete i historisë bashkëkohore të shqiptarëve. Me largimin definitiv të Turqisë nga Shqipëria ( qershor 1913), zhvillimi i ngjarjeve implikoi kryesisht dy elementë esencialë të dramës që vazhdon ende sot: agresorët ballkanikë dhe viktima shqiptare. Nji rol sekondar ashtë luejtë edhe nga Qeveria e Shqipërisë dhe emigracioni i jashtëm kosovar. Me nji fjalë, drama përfaqëson forcën brute që mohon organizimin e nji populli në nji institucion të aftë me mbrojtë interesat kolektive të bashkësisë, si dhe viktimën që lufton për identitetin e vet kombëtar në territore me bazë kombëtare ( shumicë dhe kompaktësi), si dhe të drejtën e njohjes nga bashkësia ndërkombëtare të këtij identiteti kombëtar shqiptar.

Lufta e parë dhe e dytë ballkanike kundër Turqisë sollën shkatërrimin e kësaj të fundit dhe fitoren ushtarake të aleatëve ballkanikë, në radhë të parë të Serbisë dhe Malit të Zi. Me Traktatin e Berlinit, Mali i Zi kishte okupue Tivarin, Medunin, Shpuzën, Podgoricën, rrethin e Zhabjakut dhe më 1880, edhe portin e Ulqinit. Më 8 tetor 1912, ai sulmoi përsëri Turqinë dhe mbasi aneksoi ushtarakisht Plavën e Gucinë, sulmoi Shkodrën të cilën e okupoi mbas shtatë muej rezistence ( prill 1913) dhe nga e cila u detyrue të largohet. Mbas luftës së dytë ballkanike, Mali i Zi aneksoi Pejën me rrethe dhe gjysmën e Sanxhakut të Novi Pazarit, tue përfshi nji popullsi prej afër 105.000 shqiptarësh. Serbia, nga ana tjetër, më 1878, aneksoi ushtarakisht krahinat kryesisht shqiptare të Prokupljes, politik Kurshumlisë, Medvegjës, Vranjës, Bujanovcit e Preshevës, me nji popullsi prej 200- 300.000 shqiptarë. Me luftërat ballkanike të viteve 1912-‘ 13, Serbia aneksoi ushtarakisht, në mes tjerash, të gjitha trojet e tjera shqiptare sot ( 1978) në Jugosllavi dhe gjysmën tjetër të Sanxhakut të Novi Pazarit. Ndamja e Sanxhakut në mes të dy mbretnive serbe e malazeze bashkoi kufijtë e dy shteteve sllave dhe hapi rrugën për bashkimin e tyne në nji shtet të vetëm ( dhetor 1918). Bashkimi i kufijve mbylli gjithashtu edhe popullsinë kompakte shqiptare në perëndim të Ballkanit mbrenda hallkave të nji rrethi shtetesh anmiqsorë e te frymëzuemë nga kujtimet e imperatorive të tyne mesjetare ( Car Dushani dhe Bizanci).

Okupacioni ushtarak i forcuem i trojeve shqiptare nga Serbia e Mali i Zi shkaktoi reaksionin e parë të Kosovës me rezistencën e armatosun të tetorit 1913, rezistencë e cila mori formën e nji kryengritjeje të përgjithshme që u shtyp me gjak. Masakrat sistematike dhe të pandërprere serbo- malazeze shkaktuen kryengritjen e dytë kosovare që shpërtheu në nandor 1915 dhe që u qetësue vetëm mbas hymjes së ushtrisë serbe dhe largimit të saj nga Kosova ( dhetor 1915).

Por Lufta e Parë Botërore gjeti Serbinë dhe Malin e Zi në kampin e fituesve. Kjo fitore e serbëve tërhoqi shumë sllavë të Jugut kah bashkimi i tyne; kërcënimi italian e shpejtoi këtë bashkim edhe ma shumë. Mali i Zi u inkorporue me forcë nga Serbia dhe më 1 dhetor 1918 u themelue Shteti Jugosllav i Mbretënisë së Serbisë, Kroacisë dhe Sllovenisë ( SHS). Konferenca e Paqes u tregue dorëgjanë me Serbinë, ndërsa Kushtetuta e parë e vitit 1921 konsolidoi frymën centraliste të serbëve. Nji projekt kushtetute që parashikonte ndamjen e shtetit në unitete administrative autonome nuk u muer në konsideracion. As njena, as tjetra “Kushtetutë” nuk premtuen vetëqeverisje për shqiptarët e Jugosllavisë…

Mbizotënimi i kësaj atmosfere në Jugosllavi përfundoi në diktaturën ushtarake të 9 janarit 1929 dhe ramjen e Jugosllavisë në prehnin e Italisë fashiste. Në vitin 1941, me shkatërrimin e Jugosllavisë nga forcat e Boshtit ( Itali e Gjermani) konfirmoi se asnji parti politike jugosllave nuk pati guximin me dalë në skenë me nji platformë politike të nji Jugosllavie si ajo e paraluftës…

( Pjesë nga studimi: Sami Repishti. “Fryma e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit dhe Evolucioni Politik i Kosovës: Njiqind vjet histori”, Njiqind vjetori i Lidhjes së Prizrenit, 1878- 1978 ( K. K. Shqipëria e Lirë: Romë, Chicago, 1978)

****** 10 qershor 2018. - Ky boshllëk politik u mbush nga Partia Komuniste Jugosllave, e cila u paraqit me alternativën e saj federative.

Që nga krijimi i saj deri në shkatërrimin e Luftës ( 1918- 1941) ekzistenca e nji Shqipërie si shtet i lirë ka qenë e papranueshme për Jugosllavinë. Serbët e kishin të qartë apelin e fortë të popullsive sllave në ish- perandorinë austro- hungareze dhe dëshirën e tyne për vetëvendosje. Nji fenomen natyral i këtillë do të ngjante edhe me marrëdhaniet në mes të Kosovës e Shqipërisë; si rrjedhim, nji ndër pikat kryesore të politikës jugosllave ka qenë dhe mbetet neutralizimi i plotë i Shqipërisë. Ky “fenomen” nuk i shpëtoi vëmendjes së komunistëve jugosllavë: Shqipëria duhej “eliminue”, praktikisht si rrezik, pa qenë nevoja për pushtimin e saj ushtarak.

Për këtë qëllim, udhëheqësi komunist jugosllav, J. B. Tito, filloi dërgimin e emisarëve politikë jugosllavë në Shqipërinë e okupueme me qëllim të dominohej veprimtaria politike në atë vend, ose të kontrollohej nga elementi jugosllav.

Kjo strategji u plotësue me taktikën e njohun komuniste: formimin e nji partie komuniste shqiptare të varun verbënisht nga strukturat partiake jugosllave. Më 8 nandor 1941, dy emisarë jugosllavë, organizatori Miladin Popoviq dhe “muzhiku” kriminel Dushan Mugosha, organizuen mbledhjen themeluese të Partisë Komuniste Shqiptare, përpunuen programin dhe në organizimin e saj vendosën si sekretar të përgjithshëm nji element politikisht të papjekun, ambiciozin Enver Hoxha, student universitar i falimentuem, i gatshëm për aventurë!

Nën maskën e rezistencës kundër okupatorit “fashist” Partia Komuniste Shqiptare – PKSH - filloi organizimin e luftës kundër të huejit me parulla nacionaliste tu i ba thirrje sentimentit të përgjithshëm antifashist të popullsisë shqiptare dhe pak nga pak tue dominue skenën politike të rezistencës me mashtrime propagandistike të shoqënueme me terror. Të udhëzuem nga J. B. Tito, ata njohën koalicionin antifashist anglo- sovjeto- amerikan dhe u deklaruen si pjesë e tij. Nji qëndrim i këtillë, politikisht korrekt, shërbeu shumë mirë me ngritë prestigjin e tyne në vend dhe në botën e jashtme. Kjo rritje prestigji u shoqënue me eliminimin e çdo lëvizjeje të rezistencës që nuk nënshtrohej ndaj PKSH.

Esenca e njimendtë e programit të PKSH u pa e qartë kur ata pranuen që lëvizja e rezistencës kundër okupacionit në Kosovë, e drejtuese nga komunistët, u lejue të mbetet pjesë e PK Jugosllave dhe pjesë e pandame e strukturave të saj. Kosova u sakrifikue me “bekimin” e komunistëve shqiptarë, me gjithë vendimet e Konferencës së Bujanit ( dhetor- janar 1943-‘ 44) ku u muar vendimi që Kosova dhe Metohia të ishin pjesë të pandame të Shqipërisë. Nji vendim i këtillë u kritikue randë, u dënue nga PKJ dhe Tito, dhe u kushtoi jetën shumë ish- komunistëve shqiptarë. E gjithë kjo n ´ emën të “vëllaznimit” dhe të inkuadrimit të Shqipërisë në suazën e Federatës Jugosllave. Kështu eliminohej “rreziku shqiptar” përfundimisht.

Në qershor 1945, nji Kongres i mbajtun në Prizren anuloi vendimin e Bujanit, nën kercënimin e mitralozave dhe i aneksoi Kosovën “Serbisë federale” si “pjesë përbërëse” e kësaj republike, me autonomi të kufizueme si “krahinë” e saj. Vitet që erdhën karakterizohen nga seri shtypjesh të vazhdueshme të popullsisë shqiptare në “Kosovë e Metohi” dhe largimin e detyrueshëm të shqiptarëve në Turqi.

Por fryma e krijueme nga LSHP në vitin 1878 nuk u shue! Demonstratat dhe protestat popullore u rritën, nji lëvizje paqësore, por aktive dhe e suksesshme u hap në të gjithë Kosovën dhe në vitin 1998 mori formën e rezistencës ushtarake. Nga ana e Shqipërisë komuniste, kjo periudhë, 1948- 1990, karakterizohet nga mbajtja e “relacioneve shtetnore normale me Jugosllavinë”, tue shfrytëzue armën ideologjike për sulme kundër “revizionizmit jugosllav”. Fjalimi i ish- Kryeministrit komunist Mehmet Shehu, në vitin 1958: “Na nuk kërkojmë sot bashkimin e Kosovës me Shqipërinë”, mbetet parimi bazë i politikës së komunistëve të Tiranës ndaj Jugosllavisë… dhe në kurriz të Kosovës.

Në qershor të vitit 1999, forcat aleate të Botës së Lirë dhe rezistenca e armatosun e shqiptarëve të Kosovës, detyruen Serbinë me lanë Kosovën mbas nji bombardimi ajror prej 78 ditësh. Me 17 shkurt 2007, Kosova shpalli pavarësinë e plotë të “Republikës së Kosovës”, sot e njohun ndërkombëtarisht prej 114 shteteve. Mbetet pranimi i Republikës së Kosovës si anëtare e Organizatës së Kombeve të Bashkueme, nji detyrë që kërkon përkrahjen tonë gjithëshqiptare.

Çdonjeni nga ne refuzon me kambëngulje përdorimin e forcës si mjet zgjidhjeje të problemeve tona kombëtare. Megjithatë, që nga zemrimi i Moisut e deri te demonstratat e Kosovës e Tetovës e marshimet e puntorëve të Trepçës, nji mësim na vjen i qartë, aq i qartë sa dhe vetë drejtësia e mesazhit te tij: ekziston nji e drejtë hyjnore për revoltim kurdoherë që e keqja kalon kufijtë e durimit.

Lidhja ishte në favor të procedurave legale dhe mjeteve paqësore në raportet e saj me Portën e Naltë; ajo u tregue e predispozueme me interpretue në mënyrë të favorshme dispozitat e Traktatit të Berlinit ( korrik, 1878) që sugjerojshin nji trajtim autonomie për krahinat jo- turke të Imperatorisë Osmane. Abdyl Frashëri përgatiti programin e tij të autonomisë në bazë të rregulloreve organike të vitit 1868, të sugjerueme ma vonë nga ai Traktat, program i cili u pranue nga Lidhja në tetor 1879