Inxhinierët e Zjarrfikësja “shembin” Teatrin, Mirush Kabashi: Ç’na tha Veliaj
“Është turp që politika, ne artistëve na ka imponuar një ligj që është më diktatorial se në kohën e diktaturës”
Aktori Mirush Kabashi ka zbardhur dje një takim prej më shumë se dy orësh, që ai dhe aktori Robert Ndrenika zhvilluan një ditë më parë me kryebashkiakun e Tiranës, Erion Veliaj.
Ndërsa kryebashkiaku u përpoq t’i bindte se në vend të godinës ekzistuese duhet ngritur një teatër i ri, dy aktorët shprehën bindjet e tyre. “Kishim një ftesë nga kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj, së bashku me Robert Ndrenikën, për të diskutuar. E gjykuam, natyrisht duke u konsultuar edhe me organizatorët e protestës, dhe shkuam. Kemi polemizuar dy orë e gjysmë. E dëgjuam kryetarin, edhe nënkryetarin Mazniku. Ai shpjegoi me shifra dhe me shembuj dëshirën e tij, që t’i shtonte vetes një plus, duke ndërtuar një teatër të ri, në shërbim të komunitetit artistik. Një teatër modern. Po këtu në gërmadhat e teatrit ekzistues. Njëkohësisht, premtoi se këtë gjë do ta bëjë në marrëveshje me komunitetin artistik. E kërkoi këtë takim për ta shpjeguar edhe për të dëgjuar nga ne se cili ishte gjykimi. Kam përshtypjen se ne qemë jo të ashpër, por u përpoqëm që problemin mos ta trajtojmë mbi baza shembujsh dhe mbi baza shifrash, ku edhe ne nuk ishim shumë kompetentë, por ta trajtojmë mbi baza parimesh. I kërkuam me forcë të madhe, se përpara se të merret, qoftë edhe vendimi më i vogël, ai duhet që të komunikojë me përfaqësuesit e komunitetit artistik, por edhe të shoqërisë civile, që përbëjnë atë pjesë shumë të rëndësishme të asaj që quhet teatër, sepse janë spektatorët. Dhe një shfaqje pa spektatorët nuk bëhet. Prandaj, së pari, duhet që diskutojë tre gjëra kryesore: Së pari nëse duhet që të rikonstruktohet ky teatër apo duhet të ndërtohet një teatër i ri modern? Së dyti, nëse duhet që të bëhet me fondet e një bashkëveprimi PPP apo me fondet e shtetit. Së treti, nëse do të bjerë dakord për këto dy përfaqësitë e para, atëherë duhet që të jetë në projektin, që do të bëhet e gjithë sipërfaqja ekzistuese e Teatrit Kombëtar, duke nisur nga fillimi dhe deri te magazinat atje poshtë”.
DEBATI Edhe pse Ndrenika është shprehur pro një teatri të ri, ai kurrsesi nuk pranon tjetërsimin e pronës publike, tokës së teatrit dhe ndërtimin e godinës së re, falë një partneriteti publik- privat. Sipas Kabashit, ai vetë i qëndroi mendimit të tij që teatri të rikonstruktohet, pasi është ‘ Meka’ e artit shqiptare sepse ajo godinë lidhet me “lindjen e Lidhjes së Shkrimtareve dhe Artistëve, për Filarmoninë Muzikore, Ansamblit të Këngëve dhe Valleve, shkollës së parë të aktorëve dhe me siguri do të kem harruar ndonjë institucion tjetër. Vjetërsia, si në gjithë botën, i jep vlerë dhe e bën faqe të ndritur të historisë së Shqipërisë”. Gjatë takimit të djeshëm në oborrin e Teatrit Kombëtar, në vijim të qëndresës për të ruajtur godinën e TK, Kabashi tregoi debatet me Veliajn. “Ndrenika, i cili ishte edhe që mund të bëhet teatër i ri, por nga shteti, jo me partneritet publik- privat, se është Teatri Kombëtar dhe ai duhet me patjetër të ndërtohet nga shteti, si e kanë bërë edhe vende fqinjë. Zoti Veliaj u përpoq të na kujtojë se është rritur buxheti për kulturën nga viti në vit dhe ne e kujtuam që Kosova e ka dy herë më të madh buxhetin, ndërsa Maqedonia 3- 4 herë më të madh dhe se kjo e fundit ka ndërtuar disa teatro edhe për përfaqësitë e popujve që përbëjnë atë shtet. Patëm një polemikë të gjatë. I kujtova kryetarit të bashkisë, madje edhe me ton, se është turp që politika, ne artistëve, na ka imponuar një ligj që është më diktatorial se në kohën e diktaturës. Nuk më del inati në këtë mes”, tha Kabashi.
KRAHASIMI ME DIKTATURËN Mirush Kabashi u kthye pas në kohë, kur politikat iu lanë në dorë këshillave artistike, që zgjidheshin nga komunitetet artistike, jo politika. “Në kohën tonë, para viteve ’ 90, ne artistët konsideroheshim ndihmës të partisë në edukimin komunist të masave dhe se partia ishte ‘ e gjithë popullit’. Ishte partia- shtet që bënte politikën për artin dhe artistët duhet të prodhonin një art të realizmit socialist. Socialist, jo realist, të ilustruar, të zbukuruar, të sheqerosur. Ndërsa në 1988, Ramiz Alia i bëri një modifikim këtij ligji dhe ia hoqi kompetencën e politikave të artit dhe repertorit, që ishte kryesori, komiteteve të partisë dhe ia delegoi këshillave artistike. Dhe këshillat artistike zgjidheshin nga komunitetet artistike, ndërsa sot, pas 30 vjetëve demokraci, a e dini kush përcakton politikat? I përcakton qeveria në mbledhje qeverie, që del nga një parti, pra i takon vetëm një pjese të popullit. Por edhe po t’i takonte një koalicioni, prapë do t’i përkiste një pjese të popullit. Ne duhet t’i shkojmë pas konceptit të qeverisë dhe ajo nuk mundet të aprovojë politika, që artit t’i japë dinjitetin e tij, dhe dinjiteti i tij është oponenca. Nuk mund të bësh art kur je lustraxhi, kur je konjuktural, artisti duhet të marrë përgjegjësi mbi vete dhe të ngrenë probleme, jo me syrin e opozitës që kërkon të marrë pushtetin, por me syrin e opinionit më të shëndoshë të shoqërisë dhe të vendit. Dhe nuk duhet të ketë politikë qeveritare apo partiake për artin. Duhet të varet vetëm nga Presidenca dhe t’u nën- shtrohet vetëm ligjeve që ka Kushtetuta. Tashmë ky është një fakt i ilustruar, që drejtorët e institucioneve artistike qendrore i cakton Kryeministri dhe bordet artistike i cakton ministri i Kulturës, pra, as më shumë as më pak që arti dhe artistët janë nën tutelën e politikës. Kjo është e turpshme. Këto janë deformime që e turpërojnë demokracinë dhe përpiqen t’u heqin dinjitetin artistëve dhe t’i kthejnë në nëpunës dhe këtë e bëjnë më mirë dhe më me zell këta drejtorë politikë”, tha Kabashi.
TRANSPARENCA Aktori u shpreh se në lidhje me atë çka do të ndodhë në lidhje me teatrin, kërkohet transparencë. “I kërkuam në mënyrë të veçantë, që gjithçka të jetë transparente, të mos jetë historia e 20 viteve, e mbushur me enigma, intriga, me thënie, kundërthënie nga nivelet më të larta të qeverisë, por vendimet të merren në harmoni të plotë me komunitetin artistik, i cili nuk duhet të përfaqësohet vetëm nga një person, që të jetë atje formalisht, që kur gjithçka të jetë vendosur dhe të ngrihen kartonët, fjala e tij të mos ketë asnjë peshë, por të jenë të përfaqësuar nga 2- 3, sepse ata janë të zotët e shtëpisë dhe të kenë të drejtën e vetos. Që pa një rakordim total midis vendimmarrësit me komunitetin artistik, të mos ketë një vendim. Ai të paktën na tha që unë do të përpiqem të lidhem, të komunikoj, të rakordoj dhe nëse nuk do të kem dakordësinë, atëherë do ta kaloj me një pezëm që na shpëtoi një rast i mirë, një rast që mund të kishim bërë diçka për komunitetin artistik dhe për të tjerë. Këto kanë qenë pak a shumë diskutimet”, tregoi Mirush Kabashi, që më tej recitoi një pjesë nga poema “Gjermania, një përrallë dimri” e Hajnrih Hajne. Pas duartrokitjeve nga të pranishmit, Kabashi bëri thirrje për “këmbëngulje, se kam bindje që vetëm falë protestës dhe solidaritetit tuaj, ata po lëvizin dhe po përpiqen që të ndërrojnë dhe të bëjnë gjëra si duhen bërë”.
Ndrenika, i cili ishte edhe që mund të bëhet teatër i ri, por nga shteti, jo me partneritet publikprivat, se është Teatri Kombëtar dhe ai duhet me patjetër të ndërtohet nga shteti, si e kanë bërë edhe vende fqinjë. Zoti Veliaj u përpoq të na kujtojë se është rritur buxheti për kulturën nga viti në vit dhe ne e kujtuam që Kosova e ka dy herë më të madh buxhetin, ndërsa Maqedonia 3- 4 herë më të madh