Pensionet, si vërtetohen vitet me dosjet para ‘ 94
Nga dosjet e humbura te vitet e punës pa dokumente, kreu i ISSH flet për sfidat në lidhje me pensionet: Problem, periudhat para 1994
Një ndër problematikat më të mëdha për të lidhur pensionin, është ajo e vërtetimit të viteve të punës. Janë dy periudha, për të cilat po hasen probleme. Periudhat para vitit 1994 dhe ato pas këtij viti.
Dosjet e punës, apo siç njihen borderotë, së ndërmarrjeve shtetërore të viteve para demokracisë, shpesh janë të dëmtuara, të shënuara me laps apo edhe të humbura. Ndërsa për periudhën pas vitit 1994, problem mbetet puna e pasiguruar. Pra, puna në të zezë ose rastet kur biznesi nuk i ka derdhur sigurimet në Tatime. Në një intervistë për “SCAN Magazine”, Hado njeh këto dy probleme dhe tregon si ndikojnë ato në lidhje me pensionin. Ai sqaron se pjesa më e madhe e ankimeve të qytetarëve vjen për këto çështje.
Cilat janë sfidat kryesore, me të cilat përballet aktualisht Instituti i Sigurimeve Shoqërore?
Sfidat kryesore, me të cilat përballet sot Instituti i Sigurimeve Shoqërore është mbulimi i të gjithë popullatës me elemente të sigurimeve shoqërore dhe, kryesisht zona rurale, që është edhe detyrim i ISSH- së; caktimi dhe llogaritja e saktë dhe në kohë e pensioneve, si dhe saktësimi i periudhave të sigurimit ose vjetërsisë në punë, kryesisht para 1994- s.
Problematikat më të mëdha, me të cilat ISSH- ja po ndeshet, lidhen me saktësimin e periudhave të punës të realizuara para vitit 1994, për shkak të humbjes së dokumentacionit, djegies së tij, mosruajtjes në kushte normale, mungesës së evidentimit të saktë, gabimeve në gjeneralitete dhe natyrës së punës – ga- bime të kryera nga ish- shefat e kuadrit të kohës etj. Kjo problematikë me dokumentacionin e vjetërsisë në punë përbën edhe pjesën kryesore të ankimeve, pakënaqësive dhe proceseve gjyqësore që po zhvillohen. Ndërsa sfidat kryesore të sistemit të sigurimeve shoqërore janë të karakterit demografik, që detyrimisht të çojnë në sfida financiare dhe të qëndrueshmërisë gjithashtu financiare. Rritja e jetëgjatësisë, rënia e lindshmërisë, lëvizja e lirë e krahut të punës drejt tregjeve dhe vendeve më të zhvilluara krijojnë probleme të mëdha, që lidhen me numrin e kontribuuesve dhe të pensionistëve.
A ka probleme me kontributet e pas viteve ’ 90? Ku konsistojnë ato më së shumti dhe si mund të zgjidhen?
Skemat e pensionit, si në funksionim, si në administrim, varen nga ngjarje dhe faktorë që kanë ndodhur më herët dhe jashtë ndikimit të sigurimeve shoqërore, pra sigurimet shoqërore janë pasojë dhe jo shkak i ndodhive dhe faktorëve. Gjithë problematika e shoqërisë automatikisht reflektohet edhe në funksionimin e sigurimeve shoqërore; p. sh. trazirat e vitit 1997, megjithëse nuk kishin të bënin me sigurimet shoqërore, kanë ndikim shumë të madh, pasi gjatë asaj periudhe u dogjën mjaft dokumente, që vërtetonin periudhat e punës apo të sigurimit. Po kështu, problematikat që kanë shoqëruar ekonominë ndër vite, si informaliteti, mospagimi i detyrimeve, borxhet, falimentimet etj., janë shkak për vështirësitë dhe problemet që ne sot hasim. Për të ardhur direkt te pyetja juaj, problemet që hasim për periudhat e sigurimit pas viteve ‘ 90, konsistojnë në mosdeklarim të të punësuarve dhe që qytetarët e konstatojnë kur dalin në pension – deklarimi i tyre, por mospagimi i detyrimeve nga ana e subjekteve dhe, për rrjedhojë, nuk njihen si periudha sigurimi; sigurimi me paga minimale dhe mbi pagat reale që realisht janë paguar. Një problem tjetër është edhe mungesa e listëpagesave nga subjekte të caktuara, ose muaj të veçantë. Për entet shtetërore kemi kërkuar dorëzimin e kopjeve që ata kanë dhe parashikojmë që këtë proces ta vazhdojmë dhe me kompanitë private që janë në aktivitet, por duke i kontrolluar nëse janë apo jo debitorë, i kanë paguar apo jo.