“Tregti me SHBA, si u shmang Mehmet Shehu nga gjyqi i Këllezit e Ngjelës”
“Hetuesit ishin kujdesur ta shmangnin emrin e tij, pavarësisht rolit si Kryeministër për krizën në ekonomi”
Me sa më kujtohet, në një rast emri i Mehmet Shehut është përmendur nga Kiço Ngjela, i cili pretendonte se për çështjen e marrëdhënieve tregtare me Jugosllavinë dhe biznesin amerikan kishte dijeni edhe Kryeministri, madje edhe organet e larta të Partisë. U vlerësua kjo atëherë si një përpjekje për justifikim, prandaj dhe nuk iu kushtua vëmendje. Historia e Mehmet Shehut është zbuluar më vonë në procesin pas vetëvrasjes së tij
Në procesin e Abdyl Këllezit dhe Koço Theodhosit, dy krerët e “grupit armiqësor për sabotim në ekonomi”, nuk është përmendur emri i Mehmet Shehut, ish- Kryeministrit të kohës që mbante përgjegjësinë kryesore për zhvillimin ekonomik të vendit.
I shpëton si padashur ky detaj në bisedë Rrapi Minos, zyrtarit që përfaqësoi akuzën në atë proces të frikshëm, por ndihet disi ngushtë kur i kërkojmë të shpjegojë si mbeti dorëjashtë kreu i qeverisë, kur gjysma e kabinetit penalizohej për krimin e sabotimit me pasoja të jashtëzakonshme në ekonomi. “Në dosjet e grupeve të hetimit, që drejtoheshin nga Kadri Hazbiu dhe Feçorr Shehu, justifikohet ai, nuk figuronte asnjë rresht për Mehmet Shehun. Ndoshta ngaqë atëherë ai ishte figura numër dy e shtetit pas Enverit. Ndoshta për ndonjë arsye tjetër. Gjithsesi, historia e tij do zbulohej më vonë në procesin pas vetëvrasjes në ‘ 81- shin”. Përtej këtij episodi, në vijim të rrëfimit për gazetën “Panorama”, ish- kreu i Prokurorisë së Përgjithshme risjell të tjera aspekte nga procesi gjyqësor i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë për dënimin e grupit “armik e antiparti të sabotatorëve në ekonomi”, Abdyl Këllezi, Koço Theodhosi, Kiço Ngjela e Vasil Kati, i zhvilluar me dyer të mbyllura nga data 3 deri më 17 maj 1977. Nga tërësia e akuzave pafund që janë konsumuar në atë përballje të pazakontë, Rrapi Mino kujton provat e pakontestueshme, sipas tij, për përpjekjet e Abdyl Këllezit e Koço Theodhosit për decentralizimin e sektorit ekonomik dhe praktikat “antishtetërore” të Kiço Ngjelës e Vasil Katit për zhvillimin e marrëdhënieve tregtare me vendet borgjeze dhe SHBA- në. E teksa u rikthehet këtyre momenteve, ai ndihet në paqe me veten, pasi siç tregon, të dënuarit VIP i kanë pranuar haptazi akuzat e adresuara prej tij. Po çfarë kujton tjetër nga ai proces ish- kreu i akuzës dhe si e argumenton faktin që aktakuza e firmosur prej tij në fund të procesit ishte një “copy- past” e denoncimit që kishte bërë për ta Plenumi i Shtatë dhe i Tetë i KQsë së Partisë, vetëm pak ditë para se t’i arrestonin…
Për çfarë akuzoheshin Abdyl Këllezi e Koço Theodhosi ?
Abdyl Këllezi, Koço Theodhosi, Kiço Ngjela e Vasil Kati akuzoheshin për veprimtari armiqësore në lidhje me agjenturat e huaja për sabotim në fushën e ekonomisë dhe të vijës së Partisë në marrëdhëniet me Jugosllavinë, me vendet perëndimore, me firmat e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, për futjen e metodave decentralizuese- vetadministruese në ekonomi etj. Pak a shumë, këto ishin drejtimet kryesore të akuzës ndaj tyre.
Këtë akuzë ua kishte bërë Plenumi i Shtatë dhe i Tetë i KQ- së, pse duhej t’ua komunikonit ju ?
Vërtet që akuza e Komitetit Qendror që kishte mbajtur qëndrim të rreptë ndaj tyre fokusohej rreth këtyre argumenteve, por ne detyroheshim ligjërisht për ta vërtetuar në pikëpamje juridike me materiale, me dokumente, me të dhëna nga shpjegimet e vetë të pandehurve, dëshmitarëve, me prova komprometuese të siguruara në rrugë operative nga organet e Sigurimit etj.
Në çfarë faktesh e provash vërtetohej fajësia e tyre për sabotim të vijës së Partisë në ekonomi dhe për aplikimin e administrimit jugosllav?
Pa dyshim që provat dhe argumentet ishin të shumta e të gjithanshme, por më kryesorja ishte orientimi i Abdyl Këllezit dhe Koço Theodhosit për decentralizimin nga qendra të ndërmarrjeve të mëdha dhe me karakter kombëtar. Kjo praktikë fillimisht ishte aplikuar me Drejtorinë e Përgjithshme të Naftës dhe të Gazit, e cila ishte kthyer në një organizëm të decentralizuar, që ushtronte kompetenca të pakufizuara, duke u kthyer në një lloj “ministrie” brenda Ministrisë së Industrisë dhe Minierave. Në vijim, me ndikimin e të pandehurve, në shembullin e Drejtorisë së Naftës, ata krijuan Drejtorinë e Kromit në Burrel dhe Bakrit në Rrëshen, Drejtorinë Qendrore të Uzinave Mekanike të Bujqësisë në Durrës, Drejtorinë e Përgjithshme të Peshkut etj., duke futur në to metodat e vetadministrimit, shkëputjen e tyre nga drejtimi i centralizuar, shmangien e kontrollit nga ministritë përkatëse dhe kontrollit bankar etj. Nxjerrja jashtë sistemit, pra nga varësia e dikastereve qendrore dhe dhënia e të drejtave dhe kompetencave të plota, kishin krijuar kushte që këto drejtori dhe degë të krijonin instrumente ekonomike, financiare, teknike, teknologjike dhe operative, secila për llogari të vetën jashtë kontekstit të ekonomisë kombëtare dhe legjislacionit, që e rregullonte atë me akte normative, duke u bërë një lloj shteti brenda shtetit. Po kështu, ata akuzoheshin se në bashkëpunim me agjenturat e huaja kishin shkelur politikën shtetërore në marrëdhëniet tregtare me vendet perëndimore, kjo sidomos me firmat e Shteteve të Bashkuara të Amerikës…
Tregti me SHBA në atë kohë?!...
Me sa më kujtohet, materiali i paraqitur nga grupi i hetimit, që mbështetej në përfundimet e Kontrollit të Shtetit në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, i penalizonte të pandehurit për tregti me Jugosllavinë në kundërshtim me orientimet e qeverisë, por edhe me disa firma perëndimore, ku përmendej edhe biznesi amerikan. Mbaj mend se bëhej fjalë për eksportim të sherbelës në SHBA, që më vonë rieksportohej në shtetin e Izraelit.
Çfarë përgjegjësie kishte për këtë Abdyl Këllezi, që ishte zëvendëskryeministër dhe Koço Theodhosi, që drejtonte Ministrinë e Energjetikës ?
Në këtë rast, pra në çështjen e marrëdhënieve tregtare me Jugosllavinë dhe kompanitë amerikane, Abdyli dhe Koçoja nuk kishin përgjegjësi të drejtpërdrejtë, por si pjesë e “grupit sabotues në ekonomi”. Përgjegjësia kryesore binte mbi Kiço Ngjelën dhe Vasil Katin, i pari ministër i Tregtisë dhe i dyti zëvendës i tij. Gjithçka që ishte realizuar në tregtinë me vendet perëndimore, ishte orientuar nga këta të fundit. Në proces, ky aspekt u analizua me hollësi, me shumë prova, dokumente autentike dhe dëshmi të patjetërsueshme.
Si reagoi Kiço Ngjela dhe Vasil Kati përballë këtyre akuzave ?
Me sa më kujtohet, materiali i paraqitur nga grupi i hetimit, që mbështetej në përfundimet e Kontrollit të Shtetit në ndërmarrjet e Tregtisë së Jashtme, i penalizonte të pandehurit për tregti me Jugosllavinë në kundërshtim me orientimet e qeverisë, por edhe me disa firma perëndimore, ku përmendej edhe biznesi amerikan. Mbaj mend se bëhej fjalë për eksportim të sherbelës në SHBA, që më vonë rieksportohej në shtetin e Izraelit. Ata e pranuan në thelb akuzën, por u shprehën se ishin veçoritë e zhvillimit ekonomik të vendit që i kishin detyruar për të zhvilluar këto marrëdhënie, që binin ndesh me politikën zyrtare të shtetit. Nuk pati asnjë tentativë prej tyre për t’iu shmangur përgjegjësisë. Veçanërisht Kiço Ngjela u ndal gjatë në justifikimin e zgjerimit të tregtisë me Jugosllavinë
Ata e pranuan në thelb akuzën, por u shprehën se ishin veçoritë e zhvillimit ekonomik të vendit që i kishin detyruar për të zhvilluar këto marrëdhënie, që binin ndesh me politikën zyrtare të shtetit. Nuk pati asnjë tentativë prej tyre për t’iu shmangur përgjegjësisë. Veçanërisht Kiço Ngjela u ndal gjatë në justifikimin e zgjerimit të tregtisë me Jugosllavinë. Në shpjegimet e tij, rritja e eksporteve me Jugosllavinë, kishte të bënte me leverdinë ekonomike, sidomos përsa i përkiste eksportit të kromit të zonës së Tropojës, për të cilin në atë kohë nuk kishte treg. Një tjetër argument për këtë servirej prej ish- ministrit përfitimi që kishte Kosova nga shkëmbimi i mallrave midis dy vendeve. Po ashtu, Kiçoja këmbëngulte se jo vetëm kemi eksportuar, por edhe kemi importuar nga Jugosllavia mallra që gjetkë mund t’i merrnim me çmime të larta dhe me valutë në dorë.
Po për tregtinë me kompanitë amerikane, çfarë tha Kiço Ngjela?
Ai pranoi se ishte në dijeni për disa marrëveshje treg- tare për blerje mallrash me disa nga këto firma. Po, tha haptas ai, kam dijeni për shitjen e sherbelës një firme amerikane, e cila e rieksporton në shtetin e Izraelit, por këtë e dinë të gjitha instancat e shtetit. Po ashtu, ai përmendi edhe disa veprime të tjera tregtare me firma amerikane për blerjen e disa pajisjeve të domosdoshme për ekonominë e vendit, të cilat nuk gjendeshin në tregun tjetër. Mbaj mend që në këto shpjegime Kiçoja pranoi se nga një firmë amerikane në Zvicër ishin blerë aparatura e pajisje për televizorin shqiptar, që në atë kohë duheshin ngutësisht.
A e dinte këtë aktivitet të paligjshëm Mehmet Shehu, që kryesonte qeverinë ?
E dinte apo jo Kryeministri këtë tregti të paligjshme, kjo ishte jashtë formatit të procesit. Ne shqyrtuam një për një provat që përmbante dosja në ngarkim të të pandehurve, e përgatitur nga hetuesit e Ministrisë së Brendshme. Përtej tyre nuk mund të hamendësonim për fajtorë të tjerë. Ca më tepër, kur bëhej fjalë për një personazh shumë të rëndësishëm si Mehmet Shehu.
Nuk u përmend fare emri i Mehmet Shehut në atë proces?
Nuk e di a është përmendur apo jo emri i tij gjatë hetimeve, por në procesin gjyqësor që drejtoja unë, me sa më kujtohet, është prekur shkarazi në një apo dy episode. Çfarë lidhjeje kishin me çështjen ato raste? Me sa më kujtohet, në një rast emri i Mehmet Shehut është përmendur nga Kiço Ngjela, i cili pretendonte se për çështjen e marrëdhënieve tregtare me Jugosllavinë dhe biznesin amerikan kishte dijeni edhe Kryeministri, madje edhe organet e larta të Partisë. U vlerësua kjo atëherë si një përpjekje për justifikim, prandaj dhe nuk iu kushtua vëmendje. Historia e Mehmet Shehut është zbuluar më vonë në procesin pas vetëvrasjes së tij.
Si mund të mbetej jashtë përgjegjësisë Kryeministri i kohës, kur gjysma e kabinetit penalizohej për krimin e sabotimit me pasoja të jashtëzakonshme në ekonomi?
Në dosjet e siguruara nga grupet e hetimit, që drejtoheshin nga Kadri Hazbiu dhe Feçorr Shehu, nuk përmendej asgjëkund emri i Mehmet Shehut. Mehmet Shehu në atë kohë ishte figura numër dy e regjimit pas Enverit.
Gjatë procesit gjyqësor, “grupi i ekonomisë” është akuzuar edhe për lidhje me agjenturat e huaja. Për çfarë agjenturash bëhej fjalë dhe cilat ishin provat që komprometonin të pandehurit?
Bëhej fjalë për agjentura të vendeve borgjeze e revizioniste, që nuk ia donin të mirën Shqipërisë. Kjo lidhje kishte sjellë një bllokadë të jashtëzakonshme, që ndihej kudo në atë kohë…
Si ishin siguruar të dhënat, që vërtetonin përfshirjen e të pandehurve në veprimtari agjenturore me të huajt?
Unë jam njohur me to nga dosjet e hetimit. Me zbulimin e këtij aktiviteti nuk merrej organi i Prokurorisë, por Sigurimi i Shtetit, që i kishte të gjitha mekanizmat për këto lloj verifikimesh. Ishte kjo arsyeja që grupet e hetimit drejtoheshin nga oficerët e lartë të Ministrisë së Brendshme… Dhe ju i merrnit të mirëqena gjetjet e tyre… Patjetër, ndryshe procesi nuk mund të vijonte normalisht. Nuk kishte të drejtë prokurori të dyshonte për prova që nuk ishin bindëse?
Të thashë, problem i lidhjeve agjenturore, i përfshirjes në aktivitetin e tyre, ishte kompetencë eksplicite e Ministrisë së Brendshme. Prokurorit s’i lejohej të vinte në dyshim provat e ekspertëve të saj.