“Kamarja e turpit” në anglisht, NYT vlerëson romanin e Kadaresë

“Një legjendë e turbullt e Shqipërisë osmane. Si u bë një shtet vetmitar e i kontrolluar”

Romani “Kamarja e turpit” i autorit Ismail Kadare, është përkthyer së fundmi në Amerikë. “The New York Times” ka bërë një përmbledhje të kësaj vepre, duke folur vetë përkthyesi. John Hodgson shkruan për këtë vepër se është një legjendë alegorike dhe personazhet fluturojnë padobishëm për faktin e vështirë dhe të pashlyeshëm të shtetit: të organeve dhe të diskutimeve të tij.

Një legjendë e turbullt e Shqipërisë osmane pas Luftës së Dytë Botërore, e vogël Shqipëria u bë një shtet vetmitar, i kontrolluar rreptësisht nga një diktator stalinist, Enver Hoxha, i cili bashkëpunoi me Bashkimin Sovjetik dhe Kinën Maoiste dhe përdhosi xhamitë dhe kishat e vendit dhe i mbushi plazhet përballë ishullit grek të Korfuzit me bunkerë përpara se regjimi i tij të shembet në vitin 1990, pesë vjet pas vdekjes së tij. Por romani i vitit 1978 i shkrimtarit shqiptar Ismail Kadare, “Kamarja e turpit”, është një legjendë alegorike, përfundimisht ( dhe shumë elegante) përkthyer në an- glisht nga John Hodgson, për një Shqipëri të mëparshme, e cila për shekuj me radhë ishte pjesë e Perandorisë Osmane. Romani fillon me një kokë të prerë që ulet në një pjatë me mjaltë. Ajo zë një vend të veçantë në një shesh të kryeqytetit perandorak, Stamboll, ku ajo tejkalon turmën e bluarjes. Kreu i përkiste një pashai të pafat, që nuk arriti të shtypte një rebelim në krahinën e largët të Shqipërisë; është e prirur nga Abdulla, kujdestari i krerëve dhe kontrollohet rregullisht për shenja të prishjes nga një mjek i mirë, i cili gjithashtu këshillon Abdulla se si të kapërcehet impotenca e tij.

Presioni popullor është që kreu i Ali Pashë Tepelenës, pasha rebel i Shqipërisë, së shpejti do të vijë për ta zëvendësuar atë, tani që kryengritja e tij është e lëkundur dhe ai është rrethuar në kështjellën e tij nga Hurshid Pasha i ri dhe i fu- qishëm. Ndërlidhësi perandorak Tundj Hata pret për kokë. Nëse Hurshid Pasha do të ketë sukses, Tundj Hata do ta paketojë kokën e rebelëve në kripë dhe akull, sipas rregullave që gjenden në manualin shtetëror dhe e transportojnë atë në vendkalimin në kryeqytet; nëse jo, do të marrë kreun e Hurshidit. Është e gjitha e njëjtë me atë – me përjashtim se kreu i Aliut do të bëjë një shfaqje më të mirë kur fshatarët do të vijnë për të zbuluar atë në shfaqjet e pakta, që ai gjithmonë i jep në rrugën e tij drejt kryeqytetit. Shfaqja e krerëve ngjall interesin e ngadaltë të fshatarëve: Për ta kjo është “letërsi, teatër, art, filozofi dhe ndoshta dashuri”. Ata jetojnë në tokat e tmerrshme të perandorisë, diku midis Shqipërisë dhe Stambollit, ku gjithçka që është e tyre, deri në gjuhën dhe legjendat e tyre, është fshirë. Ata flasin me një patos të papërpunuar, të kënaqur për të parë heshtjen në një nga krerët e vlerave të shtetit aq shumë, banorët e një rajoni ku një njeri u gjet gjysmë i mbytur dhe gërvishtur nga duart e veta, duke u munduar të shkruante një baladë në gjuhën e tij . Ndërsa ky roman riveting shpaloset – në mënyrë të shkëlqyeshme, lakonike, të zymtë komik – bëhet e qartë se shteti është, në mënyrën e vet, një kokë e frikshme. Një Medusa, ndoshta, me aftësinë për të shkatërruar. Ose, siç mendon ndërlidhësi, një oktapod, krijesa e vetme që mund të mendojë, koka e të cilit është në mes të trupit të saj. Mendimet dhe impulset e shkurajuara të personazheve të Kadaresë fluturojnë padobishëm për faktin e vështirë dhe të pashlyeshëm të shtetit: të organeve dhe të diskutimeve të tij. Gjithkush është pak i hutuar, i tronditur dhe i vetmuar nga madhësia e perandorisë. Nuk ka besim, thjesht llogaritje. Edhe Abdulla, duke ruajtur vendndodhjen e tij, ëndërron të jetë vetëm një kokë. Kreu është ai që tërheq të gjithë ndërtesën së bashku: kreu në kamaren e tij, guri i parandalimit. “Kryeqyteti kishte qenë duke pritur për atë pak pako të mbushur me borë dhe kripë për një kohë të gjatë. … Më shumë se çdo gjë, ajo duhet të kishte atë kokë”. Ali Tepelena, dikur apostrofizuar nga Bajroni, ishte real; Shqipëria me siguri ekziston. Por sulltani është i padukshëm, i paidentifikuar, pothuajse i parëndësishëm – ndoshta një tjetër krye titullari, funksionet e të cilit kryhen nga ministritë e tmerrshme të shtetit. Në Stamboll të Kadaresë ekzistojnë tituj gazetash dhe turistësh, një teatër mbretëror, korrierë që udhëtojnë me karrocë, të cilët nuk i përkasin periudhës historike. A janë ato anakronizmi apo elementë të kapëseve sureale apo të vendosura pa dyshim që lidhin tregimin në një periudhë tjetër, ndoshta vetën tonë? ( Marrë nga “New York Times”)