Sikur Teatri të mos prishej!

Debati publik i deritan ishëm mbi Teatrin është zhvilluar mbi dy kundërshti të vazhdueshme. E para, përfshin të gjithë zërat kundër prishjes së tij, duke argumentuar në detaje vlerat arkitekturore dhe...

historike te monumentit. Në një shkrim të disa javëve më parë, arkitekti Artan Raça nxirrte në pah vlerat e veçanta të ndërtesës, harmoninë që krijon zonën monumentale në raport me të tjera ndërtesa përreth dhe mbi të gjitha faktin se ruajtja e integritetit të saj me anë të restaurimit mbetet një skenar mëse i realizueshëm. Aurel Plasari shtoi në këtë debat gjithësinë e aktiviteteve kulturore, politike, kërkimore dhe artistike që kanë jetësuar godinën e Teatrit qysh nga themelimi i saj. Një ndër zërat më të ndjeshëm të kësaj pjese të debatit lidhet me kundërshtinë për mënyrën sesi Qeveria, Bashkia dhe Parlamenti po menaxhojnë dhe justifikojnë prishjen e ndërtesës ekzistuese të Teatrit. Fatos Lubonja dhe Andi Bushati kanë folur gjerësisht rreth gjithë problemeve dhe precedentëve që krijon një vendimmarrje e tillë. E dyta mbetet qeverisja ose vendimmarrja dhe e gjithë ajo pjesë e aktorëve, të cilët e mbrojnë strategjinë e ngritjes së një godine të re të Teatrit në vendin e këtij ekzistues me arsyetimin se ndërtesa aktuale është në degradim e sipër dhe nuk ka as kushtet minimale për të punuar. Vendimmarrja nga ana tjetër e justifikon prishjen e ndërtesës si të vetmen rrugë efektive, duke qenë se asnjë përpjekje për restaurim nuk do të mund të siguronte ruajtje të integritetit të saj. Me këtë arsyetim vetë ndërtesa e Teatrit dhe hapësira përreth, një vit më parë u përjashtua nga zona e mbrojtur monumentale dhe historike e qytetit.

Me gjithë intensitetin që përcjell sidomos konfrontimi mediatik mes këtyre dy grupeve, ka një aspekt tejet të rëndësishëm që nuk është diskutuar aspak e që lidhet me gjetjen e një strategjie të mirëfilltë menaxhimi dhe ruajtje të ndërtesës ekzistuese në mënyrë që i gjithë integriteti i saj arkitektonik dhe historik të mbetej i pacenuar. Plan menaxhimi dhe ruajtje në fushën e Trashëgimisë Kulturore nënkupton gjithë strategjitë që grupet e interesit ndërmarrin në mënyrë që in- tegriteti i një objekti arkeologjik ose historik të ruhet, funksioni i tij të mos cenojë origjinalitetin dhe gjithashtu promovimi i tij të ndikojë në evidentimin e vlerave.

Në asnjë moment nuk është shtjelluar në asnjë lloj arsyetimi se çfarë impakti do të kishte ruajtja e integritetit të ndërtesës së Teatrit në lehtësirat që krijojnë hapësira të tilla publike në qytet, çfarë potenciali ekonomik dhe kulturor ka shndërrimi i funksionit të godinës pa cenuar tërësinë e saj? Nga organet e vendimmarrjes, ne jemi njohur vetëm me vendimin përfundimtar që është prishja e Teatrit me justifikimin e degradimit të ndërtesës. Në asnjë rast nuk është as konsideruar dhe analizuar nga zëra specialistësh një plan i menaxhimit, që, të paktën, do të duhej t’i paraprinte një vendimmarrjeje të pakthyeshme dhe kaq kategorike.

Me kolegë në fushën e Trashëgimisë Kulturore, por gjithashtu edhe zëra në debatin publik ngrita një pyetje të vetme që lidhet pikërisht me mohimin e vendimmarrjes për të konsideruar ruajtjen e ndërtesës; nëse Teatri i ri Kombëtar ( duke besuar se ndërtesa e Teatrit aktual nuk mbështet më një funksion të tillë) do të ndërtohej diku tjetër, çfarë strategjie ruajtjeje dhe menaxhimi do të sugjeronit për godinën aktuale? Me secilin diskutuam disa variante, të cilat po i radhis më poshtë.

Vasilika Laçi, aktiviste për të drejtat e njeriut, sugjeron se do të ishte me vend ruajtja dhe shndërrimi i funksionit të kompleksit të ndërtesës në një qendër artistike dhe kulturore për publikun apo veçanërisht për rininë. Ky kompleks mund të pajiset me mjetet dhe lehtësirat e duhura për shfaqje të ndryshme dhe gjithashtu të ketë një sallë publike, e cila i mungon kaq shumë Tiranës. Rastet e hapësirave të ngjashme në Sarajevë dhe Beograd apo salla “Boro Ramiz”, që ia kemi zili Prishtinës, kanë funksione të shumëfishta, duke funksionuar si salla takimesh apo konferencash publike. Jo vetëm kryeqytetet, por çdo qytet që respektohet e ka një ndërtesë të tillë në një vend qendror ( Qendra Rinore e krijuar nga Bashkia Tiranë është shumë e vogël dhe e papërshtatur, po ashtu Qendra TEN nuk i plotëson nevojat e një qyteti si Tirana).

Sipas restauratores Edlira Çaushi, godina mund të ruajë funksionin e saj fillestar si Teatër historik i qytetit dhe gjithashtu një pjesë e saj shumë mirë mund të rezervohej për një ekspozim muzeal, që lidhet me historikun e ndërtesës dhe zhvillimin e artit skenik në Shqipëri. Ku më mirë sesa te kjo ndërtesë mund të kuptohej veprimtaria kulturore, politike dhe ushtarake e kryeqytetit gjatë Luftës së Dytë Botërore. Çaushi thekson se restaurimi i ndërtesës do të ishte një ndërmarrje e suksesshme dhe gjithashtu godina ka në brendinë e saj të gjitha objektet dhe dokumentacionin e nevojshëm që do të duhej për ta kthyer një pjesë të saj në hapësirë muzeale.

Fatos Lubonja pati një sugjerim tejet eksplicit. Sipas tij, kjo ndërtesë thjesht dhe vetëm duhet të ruajë funksionin e saj fillestar e të funksionojë si teatër. Tirana nuk ka pse të ketë vetëm një teatër, ndërkohë që kryeqytete të tjera në rajon ( Beograd, Zagreb, Shkup, Sarajevë) numërojnë të paktën katër të tillë. Rast edhe më kumbues është ai i qytetit të Firences, i cili në një popullsi prej 500 mijë banorë ka jo më pak se 33 teatro.

Një tjetër ide mund të ishte shndërrimi i godinës në muzeun e qytetit të Tiranës. Kryeqyteti ynë mund të jetë ndër të vetmit në botë që ende nuk ka muzeun e tij. Nga ana tjetër, vlen të përmendet se të pakta janë ndërtesat ( për të mos thënë se kjo mbetet ndër të vetmet) në Tiranë që kanë përjetuar këtë numër funksionesh dhe gjallërie në kohë si kjo e Teatrit. Vendndodhja e saj në hapësirën monumentale të qytetit, por gjithashtu edhe fakti se brenda kanë ndodhur disa prej momenteve kyçe të historisë kryeqytetase mund ta justifikonin tërësisht këtë funksion të ri. Përveç pavioneve dhe ekspozitave lidhur me historinë e qytetit si qendër urbane, ky kompleks mund të strehonte në mënyrë krejt efektive, hapësirë për bibliotekë, laboratorë konservimi, sallë performancash, librari dhe të tjera lehtësira.

Jam e bindur se nëse do ta vazhdoja këtë diskutim me kolegë të tjerë do të dëgjoja alternativa edhe më cilësore për menaxhimin dhe ruajtjen e kompleksit të ndërtesave të Teatrit pa kompromentuar ndërtimin e teatrit të ri. Problemi qëndron te mungesa e theksuar e vendimmarrjes për të injoruar të gjithë potencialin e kësaj ndërtese. Teatri është ngërthyer në batakun e një strategjie, që nuk konsideroi në asnjë rast jo vetëm vlerat historike të saj, por sesa mund të fitojë publiku dhe qyteti në drejtimin ekonomik, kulturor dhe artistik nëse synim kryesor kemi ruajtjen dhe promovimin e një pasurie, e cila, për hir të së vërtetës, sa vjen e humbet.