Refleksion për Çmimin Nobel në Ekonomi 2018
INTEGRIMI I NDRYSHIMEVE KLIMATERIKE DHE I INOVACIONIT TEKNOLOGJIK NE ANALIZEN MAKROEKONOMIKE ( Fitues, Prof. William D. Nordhaus dhe Prof. Paul M. Romer)
Ditën e hënë, 8 tetor, Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave shpalli dhënien e Çmimit Nobel në Ekonomi. Nobeli në Ekonomi pasoi dhënien e pervitshme të çmimit prestigjioz në fushat e tjera, të mjekësisë, fizikës, kimisë, dhe Çmimit Nobel për Paqen.
Nobeli në Ekonomi konsiderohet si një prej vlerësimeve më të mëdha që mund t’i bëhet një studiuesi për kontributin e tij në këtë shkencë. Ashtu siç ndodh edhe me Çmimet Nobel në fushat e tjera, edhe ai i ekonomisë paraprihet nga parashikime të shumta, por edhe pasohet nga debate dhe diskutime të shumta. Për këtë vit, Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave vendosi që Çmimi Nobel në Ekonomi t’u jepet Profesorëve nga SHBA, William D. Nordhaus dhe Paul. M. Romer, duke vlerësuar kontributin e tyre për “integrimin e ndryshimeve klimaterike dhe inovacionit teknologjik në analizën makroekonomike”. William Nordhaus ka lindur në Albuquerque në vitin 1941 dhe është diplomuar në Massachusetts Institute of Technology. Është Profesor i Ekonomisë në Universitetin e Yale- it në SHBA. Paul M. Romer ka lindur në 1945 në Denver dhe është diplomuar në Universitetin e Çikagos. Është profesor në Universitetin e New Yorkut.
Nuk është e rastësishme që këtë vit, Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave, duke vlerësuar maksimalisht këta dy shkencëtare, vendosi të fokusohet në disa komponentë aq të rëndësishëm siç janë inovacioni teknologjik dhe ndryshimet klimaterike dhe implikimet dhe integrimin e tyre në analizën makroekonomike. Janë pikërisht këto fusha, të cilat janë aq të ndërvarura më njëratjetrën, në periudhën në të cilën jetojmë. Periudhë, e cila karakterizohet nga zhvillime të vrullshme dhe të shpejta dhe veçori e fenomene që përpara 10 apo 20 vitesh mendoheshin shumë të largëta për t’u marrë në konsideratë. Inovacioni teknologjik dhe çështjet që lidhen me ndryshimet klimaterike lidhen drejtpërdrejt jo vetëm me zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik të vendeve, por në një formë apo tjetër edhe me jetën e qytetarëve anembanë botës së sotme, botë e cila gjendet në një fazë të re ( pse jo dhe kritike të procesit të globalizimit). Njëherësh, këto procese lidhen ngushtë me zhvillimet e ardhshme dhe në veçanti me gjeneratat e reja dhe me të ardhmen që fëmijët tanë do të kenë.
Inovacioni teknologjik konsiderohet si një prej faktorëve që sjellin zhvillim të qëndrueshëm dhe afatgjatë. Kjo është edhe arsyeja që përbën njërën prej shtyllave të çdo platforme idesh, çdo vizioni për të ardhmen dhe çdo iniciative të ndërmarrë në nivel kombëtar, rajonal apo global. Vlen të përmendet këtu se edhe Akademia Europiane e Shkencave dhe e Arteve, në Manifestin për Europën, diskutuar dhe miratuar javën e shkuar në Venecia, e konsideron inovacionin si një prej 4 kolonave kryesore, mbi të cilën duhet të mbështetet Europa e së ardhmes. Siç përmend edhe Akademia Mbretërore e Shkencave të Suedisë, në përshkrimin dhe vlerësimin e kontributit shkencor të prof. Paul. M. Romer, ai fokusohet në mënyrat që ekonomitë e tregut mund të zhvillojnë teknologji të reja nëpërmjet kërkimeve të orientuara drejt fitimit dhe përpjekjeve për zhvillim. Romer vendos theksin pikërisht te nevoja për iniciativa më të mëdha nga ana e qeverive në lidhje me promovimin e zhvillimit teknologjik, inovacionit dhe kërkimit shkencor. Kjo, sepse ndonëse është e vërtetë që tregjet e lira prodhojnë ndryshime teknologjike, kjo gjë nuk ndodh në mënyrën më efektive të mundshme, pasi tregjet hasin vështirësi në ofrimin e kërkimit dhe zhvillimit dhe të produkteve që krijohen nga to. Politika të tilla në ndihmë të zhvillimit teknologjik janë shumë të rëndësishme për zhvillimin e qëndrueshëm dhe afatgjatë jo vetëm në nivel kombëtar, por edhe në atë mbikombëtar.
Studimet e William D. Nordhaus mundësojnë analizimin e modeleve ekonomike dhe e pasojave që ato kanë në ndryshimet klimaterike dhe në mirëqe- nien e brezave të ardhshëm. Në mënyrë të ngjashme me Romer- in, Nordhaus, nëpërmjet punës së tij hulumtuese mbi marrëdhënien e ndërvarësisë ndërmjet zhvillimit ekonomik dhe ndryshimeve klimaterike, vendos theksin te nevoja e politikave të përbashkëta globale për të përballuar problemet që shkaktohen nga emetimet e gazit. Një nga masat që propozon është një skemë globale për vendosjen e taksave mbi emetimet, taksa që duhet të vendosen të gjitha shteteve.
Dhënia e çmimit Nobel në ekonomi diskutohet gjerësisht jo vetëm nga studiuesit e shkencës ekonomike, por edhe nga institucionet politikëbërëse. Komentet dhe debatet në lidhje me arsyet që Akademia u akordon këtë çmim studiuesve të caktuar janë të shumta. Kjo, sepse Çmimi Nobel shërben jo vetëm si një kurorëzim i punës kërkimore shkencore të studiuesve të caktuar, por edhe si një nevojë jo vetëm e shkencës, por edhe e politikëbërjes për t’u fokusuar në tematika të caktuara të rëndësishme për mirëfunksionimin e sistemit ekonomik. Në një periudhë të tillë si kjo e sotmja, kur bota po përballet me probleme, që përpara 10- 2 vitesh ngjanin me skenarë të fantashkencës, është gjithmonë e më shumë e dukshme se zgjidhjet nuk mund të jenë veçse të përbashkëta. Pavarësisht specifikave të problematikave të çdo shteti, një çështje si zhvillimi afatgjatë dhe i qëndrueshëm me respekt ndaj ambientit dhe duke përqafuar zhvillimet inovative dhe teknologjike, është diçka që i tejkalon kufijtë kombëtare. Është një çështje globale dhe si e tillë duhet të përballohet. Studimet e rëndësishme të dy nobelistëve të sivjetshëm na ofrojnë modele dhe teori që na ndihmojnë të hedhim dritë mbi këto çështje kaq jetësore jo vetëm për sot, por edhe brezat që do vijnë. Pa dyshim, le ta shikojmë edhe në këtë përvojë, si një mundësi mësimi dhe përfitimi..