Ish- kreu i Hetuesisë: Kadare ndiqej nga Sigurimi, si e provokoi një artiste këngëtare
INTERVISTE/ FLET QEMAL LAME: FORMAT SI ESHTE NDJEKUR SHKRIMTARI, JANE SURVEJUAR EDHE PERSONALITETE SHTETERORE
Enver Hoxha po thurte komplotin e komploteve bashkë me Kryeministrin e vendit, Mehmet Shehu, i cili me gjasë do ta zëvendësonte shumë shpejt, pasi shëndeti i tij po rëndohej. Duhej të eliminohej dhe një grup sa më i madh drejtuesish, njerëzish të politikës, por edhe kulturës. Një ndër ta duhej të ishte edhe Ismail Kadare. Ish- kreu i Hetuesisë së Përgjithshme Shqiptare, në një moment kyç të historisë së diktaturës, gjatë viteve 1981- 1992, Qemal Lame, tregon për këtë komplot. Sipas tij, vetë Enver Hoxha kishte dhënë urdhër me gojë që të arrestohej dhe dënohej shkrimtari Ismail Kadare. Por sërish,
Kjo ngjarje e shkruar kaq thjesht, ka qenë një nga tronditjet e forta mendore e ndërgjegjësore, si dhe përjetimet më të rrezikshme në jetën time. Ngjarja ishte dhe mbetet e perceptuar dhe rikrijuese si një film me një dramë të asaj kohe, me emocione të forta. Sa herë e kujtoj, ajo rikrijon menjëherë tablonë e tensionuar me ndjenjat e dhimbshme, që nuk harrohen. Ka rëndësi të kuptohet, interpretohet dhe të vlerësohet me objektivitet fakti se: Dokumentet me rëndësi ligjore si prova procedurale ndaj Ismail Kadaresë janë konkrete dhe të verifikueshme. Ato gjenden në dosjet operative, hetimore dhe gjyqësore të komplotit. Dokumentet gjenden të arkivuara. Në to ka dokumente konkrete, me gjithë spastrimet e qëllimshme të bëra në arkivin e Ministrisë së Punëve të Brendshme, të Komitetit Qendror etj.. Për dokumentet e zhdukura me qëllim që të fshihet e vërteta, studiuesit dhe të interesuarit mund të marrin të dhëna konkrete plotësuese edhe nga punëtorët operativë, hetuesit, gjyqtarët e ndihmës, gjyqtarët e çështjes, të cilët realizuan këto procese që përfunduan me arrestimin, dënimin, ekzekutimin e vuajtjen e dënimit nga komplotistët.
PANORAMA: Pas këtij anulimi, a ndryshoi qëndrimi ndaj Kadaresë nga Sigurimi i Shtetit? Vazhdoi të ndiqej ai me të njëjtin intensitet dhe cilat ishin format që përdoreshin për ndjekjen e tij?
QEMAL LAME: Qëndrimi ndaj Ismail Kadaresë nuk ndryshoi. Sigurimi i Shtetit ka vazhduar ndjekjen e tij me të gjitha format e ligjshme dhe të paligjshme të agjenturës e të teknikës së kohës që ishte në përdorim: vëzhgimin, kontrollin, përpunimin me bashkëpunëtorë, evidentimin e të dhënave, kontrollin e letrave e komunikimeve brenda dhe jashtë shtetit, organizimin e masave operative para se ai të shkonte jashtë shtetit etj.. Në një rast, ai është provokuar konkretisht nga një artiste këngëtare.
Ismail Kadare vazhdoi të ndiqej pa u klasifikuar me dosje 2A, sipas Platformës së Sigurimit të Shtetit. Në realitet, vazhdonte ndjekja e tij me intensitet edhe më të madh se personat e dyshuar që klasifikoheshin me rrezikshmëri të lartë dhe përpunoheshin aktivisht për përgatitjen e dokumenteve kallëzuese, për arrestimin dhe dënimin si armiq. Ndjekja ekstraprocedurale bazohej në qëndrimet e pandryshuara të udhëheqësit dhe të drejtuesve të Sigurimit të Shtetit. Për personat, që kanë pasur këtë detyrë konkrete, është e domosdoshme në përgjegjësinë dhe në nderin e tyre, të shpjegojnë me sinqeritet dhe objektivitet veprimtarinë e kryer për këtë çështje.
A do të mjaftonte “Dimri i vetmisë së madhe” për të shpëtuar Kadarenë nga një arrestim e dënim i mundshëm?
Vepra madhore “Dimri i vetmisë së madhe” ishte një nga argumentet kryesore që shpëtoi Ismail Kadarenë. Kjo vepër materializonte konkretisht kontributin e Shqipërisë dhe të Enver Hoxhës për shkëputjen nga kampi socialist i kryesuar nga Bashkimi Sovjetik. Vepra madhore dhe shpëtimi i autorit të saj kushtëzohen bashkërisht për këto vetë Enver Hoxha do ta anulonte urdhrin e dhënë më parë. Kadare kishte shkruar romanin epope “Dimri i vetmisë së madhe”, ku spikat figura e Enver Hoxhës. Me dënimin e Kadaresë, ai do të “dënonte” edhe veten. Në një intervistë të gjatë dhënë për “Panoramën”, Lame tregon gjithë këtë proces. Në numrin e mëparshëm ai tregoi se si u dha urdhri dhe përse u anulua, ndërsa në këtë pjesë të dytë të intervistës tregon se si Kadare ka vazhduar të ndiqej nga Sigurimi i Shtetit edhe pas anulimit të urdhrit për dënim, por edhe për largimin e tij nga Shqipëria dhe rrezikun që ndiente për jetën e tij dhe të familjes. arsye:
Së pari, “Dimri i vetmisë së madhe” mbetet kryevepra e njohur ndërkombëtarisht. Enver Hoxha lartësoi figurën e tij historike me këtë vepër. Arti i të shkruarit të Kadaresë përjetësoi një moment historik me rëndësi kombëtare e ndërkombëtare për kontributin e popullit shqiptar në atë periudhë. Në asnjë krijim të deritanishëm për figurat e mëdha të njohu- ra në historinë e shoqërisë njerëzore nuk ka formulime si në qëndrimet e fjalën e personazhit të Enver Hoxhës, që u ndesh me Hrushovin e udhëheqësit e shteteve të tjera socialiste. Fakti historik dhe kontributi kombëtar, të materializuara me artin e të shkruarit, kanë personazhin kryesor. Këto kërkohet të vlerësohen me objektivitet. Ato nuk mund të vihen në dyshim nga disa kritikë, që pretendojnë se i bëhen elozhe udhëheqësit. Për këto arsye, në interesin personal të Enverit, mbetej qëllimi për t’u përjetësuar në histori.
Së dyti, dënimi i veprës do të ishte edhe dënimi më i rëndë që ai do t’i bënte vetes së tij. Kjo mbetet arsyeja kryesore, që libri u mbrojt. Njëkohësisht, u manovrua me kujdes me anë të propagandës zyrtare për të zbutur kritikat e akuzat e rrepta të bëra në organizatat e partisë dhe publikisht në shtypin e përditshëm u pranuan disa gabime, që kishte vepra dhe u mjaftua me “tërheqjen e vëmendjes” ndaj shkrimtarit.
Së treti, njohja dhe mbështetja e gjerë ndërkombëtare që kishte Ismail Kadare ishte një arsye tjetër e rëndësishme, që ndikoi në anulimin e urdhrit për arrestimin e shkrimtarit. Presidenti i Francës, Fransua Mitteran, ka kërkuar konkretisht që shkrimtari të mos dënohej.
Me këtë klasifikim është e nevojshme të theksohet fakti, se: “Dimri i vetmisë së madhe”, ka në qendër rolin e udhëheqësit që ai vetë e përdori direkt edhe për propagandën e hyjnizimit të figurës së tij si “udhëheqës i dashur i Partisë e popullit”, “heroi më i madh i popullit e kombit shqiptar”, etj.. Enver Hoxha u dënua pas ndryshimeve demokratike për kultin e tij dhe pasojat e rënda të luftës së klasave. Nuk u vlerësua dhe u la në heshtje kontributi në Luftën Nacionalçlirimtare dhe transformimi rrënjësor i shtetit, ekonomisë, kulturës e jetesës së popullit në periudhën e socializmit. Në socializëm u vlerësua si “udhëheqës i madh” dhe në demokraci si “diktatori i madh”.
Vetë Kadare e ka shprehur se e ka menduar më herët largimin nga Shqipëria, a ka pasur sinjalizime se Kadare dëshironte të kërkonte azil politik jashtë vendit, më konkretisht në Francë?
Ismail Kadare ka ndjerë e përjetuar ndjekjen e fshehtë e të hapur agjenturore. Ai ndiqej me të gjitha mundësitë në jetën e përditshme në Shqipëri dhe aq më intensivisht kur shkonte me shërbime jashtë shtetit. Dyshimet, ku bazohej ndjekja agjenturore për mundësinë e kërkesës për azil në Francë, kanë qenë kryesisht të bazuara në faktet e ftesave, udhëtimeve të shpeshta, takimeve me personalitete të njohura, vlerësimeve të veçanta për kontributet e dhëna dhe dekorimeve nga Presidenti i Francës. Zyrtarisht, nuk ka pasur të dhëna konkrete agjenturore dhe ligjore se Kadare do të largohej dhe do të kërkonte strehim politik në Francë. Është me rëndësi të theksohet se Ismail Kadare me veprën e tij ka dëshmuar se është atdhetar dhe i përkushtuar në
Ismail Kadare vazhdoi të ndiqej pa u klasifikuar me dosje 2A, sipas Platformës së Sigurimit të Shtetit. Në realitet, vazhdonte ndjekja e tij me intensitet edhe më të madh se personat e dyshuar që klasifikoheshin me rrezikshmëri të lartë dhe përpunoheshin aktivisht për përgatitjen e dokumenteve kallëzuese, për arrestimin dhe dënimin si armiq. Ndjekja ekstraprocedurale bazohej në qëndrimet e pandryshuara të udhëheqësit dhe të drejtuesve të Sigurimit të Shtetit