“Kadare kërkoi azil se ndihej i rrezikuar për jetën”
“Sigurimi i Shtetit ka pasur në ndjekje operative edhe personalitetet e larta shtetërore, për të cilët ka pasur dyshime”
mbrojtjen e interesave kombëtare. Këto janë të mjaftueshme për të vlerësuar nga cilido, faktin se shkrimtari nuk ka pasur dëshirë dhe nuk ka kryer veprime aktive për t’u larguar jashtë shtetit. Si personalitet me kontribute, shkrimtari nuk mbrohej, por ndiqej dhe rrezikohej potencialisht të dënohej nga shteti i diktaturës se proletariatit. Përse u largua Kadare, ishte jeta e tij në rrezik? Vendimi i Kadaresë për të kërkuar azil në Francë shpjegohet me rrethanat politike të reformave për ndryshime demokratike. Vendimi i tij ishte dëshmi e zhgënjimit për politikën zyrtare, protestë për gjendjen e rëndë, të masave represive të dhunës shtetërore dhe demaskim në politikën ndërkombëtare të falsitetit të reformave të Ramiz Alisë. Socializmi kishte dështuar dhe ishte krijuar gjendja e rëndë politike e sociale. Kadare si edhe personalitetet e tjera të kohës e gjithë populli që kërkonin e prisnin ndryshime, shpresonin se reformat e propaganduara e të premtuara do të realizonin transformimin politik e shoqëror. Por Ramiz Alia vazhdoi të ruante me të gjitha mjetet pushtetin e tij dhe të bënte disa lëshime formale jo për ta ndryshuar, por për ta përjetësuar socializmin në kushtet e reja. Ai propagandonte reforma për të krijuar mbështetje nga shtetet perëndimore. Ndërsa në praktikën e përditshme të partisë dhe të shtetit vazhdonte politika e mëparshme e Enver Hoxhës, ruhej pushteti personal, zbatohej me rreptësi diktatura e proletariatit ndaj çdo mendimi në kundërshtim me politikën zyrtare. Shkak tjetër kuptimplotë në marrjen e vendimit të dhimbshëm për azil ishin edhe rrethanat që ai ndjente realisht me shqetësimin për jetën e tij dhe të familjes. Kushtet e tensioneve dhe pasigurisë për jetën dhe familjen e tij janë një arsye domethënëse, që ka ndikuar për realizimin e kërkesës për azil politik. Edhe Helena Kadare ka shpjeguar me përgjegjësi dhe qartë këto fakte, në librin “Kohë e pamjaftueshme”, Shtëpia Botuese Onufri, viti 2011.
Z. Lame, në shkrimet tuaja, ju përmendni faktin se me urdhër të Ramiz Alisë, në vitet ’ 90-‘ 91 janë zhdukur dokumente dhe dosje të personaliteteve të njohur. A ka emra konkrete dhe çfarë përmbanin ato dosje?
Zhdukja e dokumenteve është veprimtari kriminale dhe mbetet një faj i rëndë ndaj historisë, shtetit, popullit dhe gjithë kombit shqiptar. Pothuajse të gjithë personalitet e rëndësishme, përfshirë edhe anëtarët e Byrosë Politike, ushtarakë madhore, si dhe intelektualë të njohur kanë qenë në periudha të ndryshme objekt i vëzhgimit, kontrollit apo ndjekjes së fshehtë agjenturore. Emrat konkretë gjenden në dokumentet e kohës. Personat, që kanë realizuar këto detyra, janë një mundësi tjetër për të thelluar këto njohuri për veprimet tepër sekrete të kontrollit e të verifikimit të çdo të dhëne, dyshimi apo shqetësimi të udhëheqësit. Në media janë publikuar edhe mendime të disa personave, që kanë qenë tipikë besnikë të verbër, ndërsa në kushtet e tanishme pretendojnë se kanë qenë të dyshuar e të përndjekur! Dihet se Sigurimi i Shtetit ka pasur në ndjekje operative edhe personalitet e larta shtetërore, për të cilët ka pasur dyshime dhe janë dhënë urdhra e porosi nga vetë Enver Hoxha e më pas nga Ramiz Alia. Për spastrimin dhe zhdukjen e dosjeve, kam marrë dijeni më vonë, nga një bisedë intime me ish- ministrin e Brendshëm. Nuk kam pasur të dhëna konkrete kur isha në detyrë. Po të kisha të dhëna dhe prova konkrete ligjore, me siguri, do të kisha urdhëruar fillimin e hetimeve dhe vënien para përgjegjësisë penale të fajtorëve. Për dosjet e seleksionuara, të asgjësuara, sipas rregullave dhe në fund në mënyre të kundërligjshme, kriminale, me anë të djegies për të fshehur provat dhe shmangur përgjegjësinë ligjore të udhëheqësit, Enverit e më pas Ramizit, është folur publikisht, vetëm pas kushteve të krijuara me reformat për demokratizim, pranimin e pluralizmit politik, ndryshimit të sistemit politik dhe më konkretisht gjatë këtyre 28 viteve të demokracisë. Për këtë krim të rëndë, kanë për detyrë të japin sqarime publikisht drejtuesit e asaj kohe të Ministrisë së Punëve të Brendshme, të Sigurimit të Shtetit, punëtorët operativë dhe punonjësit e Arkivit të Ministrisë së Punëve të Brendshme që kanë seleksionuar e djegur dokumentet.
Ju, personalisht, a besoni në procesin e hapjes së dosjeve dhe a mendoni se ka mbetur ndonjë gjë me vlerë ndër to?
Dosjet e Sigurimit të Shtetit dhe ato hetimore e gjyqësore janë dëshmi të historisë së shtetit e të së drejtës. Ato tregojnë e mësojnë se si imponohet e ndryshon historia për shkak të udhëheqësve, të pushtetit të tyre absolut në rendet e ndry- shme shoqërore. Është me vend të vlerësohet se hapja e dosjeve të periudhës së socializmit, të luftës së klasave, të zhvilluar me gjykim të hekurt nga shteti i diktaturës së proletariatit, është një arritje për historinë, shtetin e së drejtës, viktimat e diktaturës të përndjekurit politikë e të dënuarit e të internuarit padrejtësisht. Rregullat e miratuara për njohjen e dosjeve do të ndihmojnë në sqarimin e shumë dyshimeve të mistershme. Me gjithë seleksionimet dhe asgjësimet e bëra, dosjet e mbetura kanë materiale me vlerë. Ato ndihmojnë të përndjekurit dhe studiuesit për t’u njohur konkretisht me dokumentet origjinale. Sipas kritereve ligjore, personat e autorizuar kanë të drejtë për t’u njohur me të vërtetën objektive apo falsifikimet e bëra me qëllim dhe në mënyrë të organizuar nga Sigurimi i Shtetit të mbështetur edhe nga hetuesia, Prokuroria e Gjykata. Opinioni publik dhe sidomos viktimat, personat e ndjekur, hetuar, gjykuar e dënuar padrejtësisht, sipas kritereve të ligjit, kanë mundësinë për të njohur paligjshmërinë e veprimtarisë agjenturore dhe të organeve të drejtësisë, në legjendat e krijuara e falsifikimet për ndjekjen, arrestimin dhe dënimin e personave të dyshuar me prova të manipuluara.
Në këto procese të kundërligjshme ka gjurmë, që ndihmojnë të kuptohet e të zbulohet e vërteta për komplotet dhe proceset politike të bujshme në ngarkim të personaliteteve të njohura, të personave e grupeve të deklaruara si armiqësor, për të cilët është urdhëruar direkt nga udhëheqja, direkt nga udhëheqësi kryesor për t’u eliminuar e dënuar politikisht dhe penalisht, deri edhe me vdekje.
Vendimi i Kadaresë për të kërkuar azil në Francë shpjegohet me rrethanat politike të reformave për ndryshime demokratike. Vendimi i tij ishte dëshmi e zhgënjimit për politikën zyrtare, protestë për gjendjen e rëndë, të masave represive të dhunës shtetërore dhe demaskim në politikën ndërkombëtare të falsitetit të reformave të Ramiz Alisë. Socializmi kishte dështuar dhe ishte krijuar gjendja e rëndë politike e sociale. Kadare si edhe personalitetet e tjera të kohës e gjithë populli që kërkonin e prisnin ndryshime, shpresonin se reformat e propaganduara e të premtuara do të realizonin transformimin politik