Zbulohet letërkëmbimi i aktorit që luajti Skënderbeun, ç’thoshte për Shqipërinë

Akaki Horava: Marrëdhëniet me aktorët dhe njerëzit ishin të mrekullueshme, komb i vogël me pasuri të madhe kulturore

Pasioni që Akaki Horava kishte për teatrin dhe filmin e bëri atë, që në vitin 1939, së bashku me një kolegun e tij, të themelonte Institutin e Shtetit Popullor të Teatrit “Shota Rustaveli,” ku u bë dhe drejtori i saj dhe jepte leksion si pedagog i Regjisurës deri ne vitet e fundit të jetës së tij. Po ashtu, midis viteve 1949 e 1955 – në vitin 1953, ai ndodhej në Shqipëri për xhirimin e filmit – ai u bë drejtor i Teatrit Rustaveli ( ku bëri dhe karrierën e tij), themeloi Shoqërinë e Teatrit të Gjeorgjisë dhe ishte president i saj për disa vite. Po ashtu, që nga viti 1950 ishte anëtar i Komitetit Sovjetik të Mbrojtjes së Paqes; një organizatë shtetërore përgjegjëse për bashkërendimin e lëvizjeve aktive të paqes në Bashkimin Sovjetik, me mision kundërshtimin e luftërave dhe militarizimin në vendet antikomuniste, por që nuk e ngrinin zërin kundër proceseve të tilla në vendet komuniste, në fakt iu kundërvunë kritikave nga jashtë, kur sovjetikët filluan testimin atomik në fillim të viteve 1960.

Në intervistën me një nga ish- studentët e tij në Tbilisi, në mes të korrikut 2018, aktorin dhe “Artistin e Popullit”, Zhanri Lolashvili, ky i fundit shprehej me superlativa për Horavën si profesor, ku ai i dha mësim në Institutin e Teatrit, midis vitit 1963 e 1968, si gjeni- aktor dhe si një njeri “guliskuri” ( me zemër të madhe). Duke filluar dhe me një përshkrim të fizikut të tij, “me trup të madh e impozant dhe një formë koke, të cilat duken bukur jo vetëm në filmin E Skënderbeut, por dhe në statujën [ që ndodhet diku në qendër të Tbilisit], që i bëri skulptori i famshëm gjeorgjian, Nikoloz Kandelaki”, ai shtoi se Horava ishte një “njeri i periudhës sovjetike, me humor të veçantë… po të merret parasysh që ishte periudha represive e Stalinit dhe Beries së vitit 1937, e cila i bëri artistët të ishin të frikësuar dhe të mos flisnin”.

Por, gjithsesi, ai e kujton atë si një “gjeni, i cili edhe pse t’i shpjegonte gjërat mirë, përsëri nuk ia arrije t’i bëje si ai, sepse jo vetëm me stilin e aktrimit, me një zë fantastik dhe të jashtëzakonshëm – sepse në atë kohë për aktorët ishte i rëndësishëm zëri – por dhe nga ana fizike, ai ishte një atlet i vërtetë”. Sipas Lolashvilit, Horava kishte një dhunti të lindur e jo të studiuar; me mbitone të zërit, me të cilat nëse qëndroje pranë, “të bënte hipnozë”, me qartësinë dhe fuqinë e artikulimit të fjalës. “Ai,- tregonte Lolashvili,- të dëgjonte shumë mirë dhe kishte një muzikalitet të madh”.

Njëherë rreth mespranverës së vitit 1967, kujtonte Lolashvili, kur kishte dalë fjala se Teatri shtetëror në Samegrelo do të mbyllej, Lolashvili së bashku me studentët e tjerë shkuan atje për ta ndaluar këtë gjë. Ndërkohë, Horava, i cili kishte ditëlindjen në ato ditë, kishte plan për shkuar në fshatin e tij. U ftua nga ata në një banket për ditëlindjen në qytetin e Zugditit ( kryeqendra e Samegrelos) dhe i sollën atje një kalë të mrekullueshëm të racës arabe. “As nuk u mendua shumë dhe u bë gati t’i ngjitej kalit, por nuk e lanë për shkak të moshës. Iu kujtua Skanderbegoba (- oba, një formë gjuhësore në gjeorgjisht që të jep sensin e një kohe të veçantë, të diçkaje të veçantë; në këtë rast koha e xhirimit të filmit të Skënderbeut)”, rrëfente me të qeshur Lolashvili. FILMI, FIGURA E SKËNDERBEUT, SHQIPTARËT DHE HISTORIA E TYRE NËN VËSHTRIMIN E HORAVËS Si ndodhi që Horava u bë protagonisti i filmit dhe çfarë mendonte ai për të, për shqiptarët dhe historinë gjatë asaj kohe? “Për mendimin tim,- shtoi Lolashvili, i cili edhe vetë e konsideronte Skënderbeun si një “njeri fantastik”, edhe pse nuk ishte i sigurt pse kishte këtë titull ushtarak osman, Horava nuk do ta kishte pranuar rolin nëse nuk do të ishte impresionuar nga personaliteti i Skënderbeut dhe nga historia e popullit shqiptar”.

Xhirimet e filmit nisën në fillim të 1953- shit. Dhe filmi ishte gati për t’u shfaqur në Ditën e Pavarësisë ( dhe të Çlirimit) të Shqipërisë të po atij viti. Filmi ishte një bashkëpunim midis “Mosfilmit” ( kinostudio sovjetike) dhe Kinostudios “Shqipëria e Re” – për këtë të fundit, e themeluar në të njëjtin vit me xhirimin e filmit, ky ishte projekti i parë pilot me një film artistik të një zhanri të tillë.

Nga këndvështrimi politik i kohës, kur Shqipëria komuniste e Enver Hoxhës ishte në kulmin e marrëdhënieve të mira me Bashkim Sovjetik të Stalinit, rëndësia e suksesit të këtij filmi ishte e jashtëzakonshme edhe për faktin po aq të rëndësishëm, që siç dhe Lenini ishte shprehur kohë më parë, me metaforë ushtarake për rëndësinë e artit të filmit, “kinemaja është artileria e rëndë e artit”. Dhe në Shqipërinë komuniste, përgjithësisht, kjo ide u përcoll edhe në këtë film dhe në të gjithë të tjerët që ndoqën pas”.

Regjisori i filmit ishte rusi Sergej Jutkeviçi, skenaristi ishte gjeorgjiani Mihail Papava. Ky i fundit, përpara se të fillonte xhirimi i filmit, kishte qenë në Shqipëri për disa muaj, për të vizituar vendet e duhura, për të mbledhur dokumentet dhe materialet e nevojshme dhe për t’u konsultuar me historianët shqiptarë ( historiani Xhufi ne atë programin televiziv përmendi profesorin Aleks Buda, në rolin e konsulentit historik). Jutkeviçi shprehej në vitin 1954, se skenari i Papavës krijoi “imazhe të qarta vizuale”, kështu që i mbetej – shkruhej në një artikull të botuar në Tbilisi po atë vit – atij t’ia shtonte interpretimin dhe “Horavës t’i jepte tonin”. Aktorë të tjerë gjeorgjianë, përveç Horavës, ishin, siç u përmend dhe më lart, aktorja po aq me famë në Gjeorgji, Veriko Anjaparixe, Sergo Zakariaxe si dhe një aktore ruse e një armen. Ndërsa disa nga aktorët shqiptarë më të njohur të kohës, me të cilët Horava krijoi mbresa shumë të ngrohta, ishin: Besa Imami, Adivie Alibali, Naim Frashëri e kështu me radhë.

Filmi garoi në Festivalin e 1954- s në Kanë të Francës, ku dhe mori Çmimin Ndërkombëtar. Në një pjesë të mirë të kujtesës personale të Horavës, të cilin një studenti im gjeorgjian, David Gurgenixe, e pa këtë fillim vjeshte – të ruajtur në shtëpinë e bashkëshortes së nipit të gruas së Horavës ( Horavës i lindi një djalë, por i vdiq në moshë të njomë), zonja Nina Çankvetaxe, e cila ka krijuar një dhomë memoriali për Horavën, ku gjenden në mes të shumë kornizave fotografike edhe një portret i tij gjatë xhirimit të filmit të Skënderbeut – gjendeshin dhe ditarë e shënime në gjuhën frënge dhe ruse. Këto shënime e ditarë regjistrojnë jehonën e tij, që filmi dhe prestigji e fama, të cilën ai gjeti jo vetëm në Bashkimin Sovjetik, por dhe në Francë e Gjermani, ku u bënë shfaqje të veçanta gjatë muajve nëntor e dhjetor të vitit