Flet mjeku pneumolog: Pacientët më në rrezik nga kanceri i mushkërive
FLET MJEKU PNEUMOLOG, JUL BUSHATI
DDuhanpirja konsiderohet si një prej shkaktarëve kryesorë për shfaqjen e sëmundjes pulmonare obstruktive kronike ( SPOK), ku përfshihen emfizema, bronkiti kronik dhe astma refraktare kronike. Ndaj edhe këshilla e parë që japin mjekët për një trajtim efektiv, është lënia e duhanit. "Ndërsa jo të gjithë që pinë duhan sëmuren me SPOK, shumica e individëve që kanë SPOK ( rreth 90% e tyre) kanë pirë duhan. Sipas statistikave, një në pesë duhanpirës zhvillon SPOK sinjifikant. Është shumë e rëndësishme të mos pihet duhan! Në ata me SPOK, ndalimi i duhanit ndihmon në ngadalësimin e sëmundjes dhe e bën trajtimin më efektiv", pohon mjeku pneumolog, Jul Bushati. Të tjerë faktorë që ndikojnë, veç duhanpirjes, janë edhe ndotësit ambientalë si edhe faktori gjenetik. Në një intervistë dhënë për gazetën, doktori na njeh edhe shenjat që shfaq sëmundja si edhe metodat e trajtimit të saj. Bushati e vë theksin në trajtimin e hershëm si një mënyrë për të mbajtur nën kontroll sëmundjen dhe parandaluar komplikacionet që ajo mund të japë. "Mungesa e diagnostikimit dhe e trajtimit ose trajtimi i pamjaftueshëm mund të shkaktojnë një përkeqësim të SPOK më të shpejtë sesa nëse kryhet trajtim me medikamente dhe terapitë e duhura. Përcaktimi i diagnozës së saktë do të thotë që pacientët do të marrin trajtimet e duhura dhe të monitorohen", shton mjeku pneumolog. Doktor, çfarë është SPOK- u?
Sëmundja pulmonare obstruktive kronike ( SPOK) është një sëmundje e prevenueshme dhe e trajtueshme me disa efekte sinjifikante jashtë mushkërisë që, në disa pacientë individualë, mund të kontribuojnë në gravitetin. Karakterizohet nga kufizimi kronik i fluksit të ajrit, që nuk është plotësisht reversibil dhe zakonisht është progresiv. Në SPOK ka reagim inflamator jonormal i pulmonit ndaj partikulave apo gazrave të dëmshëm. Sëmundja pulmonare obstruktive kronike ( SPOK) është një term që përdoret për të përshkruar sëmundjet progresive të mushkërive, përfshirë emfizemën, bronkitin kronik dhe astmën refraktare kronike ( jo reversibil). Kjo sëmundje karakterizohet nga vështirësia në frymëmarrje që theksohet me kalimin e kohës. SPOK është një sëmundje progresive, por me përcaktimin e saktë të diagnozës dhe trajtimin e duhur, mund të arrihet menaxhimi dhe të lehtësohet vështirësia e frymëmarrjes. Kështu, të sëmurët me SPOK mund të jetojnë për shumë vite dhe të gëzojnë jetën. Mund të ndalemi në secilën prej tyre, konkretisht çfarë është emfizema?
Emfizema është një zgjerim anormal i hapësirave ajrore distalisht bronkioleve terminale me shkatërrimin të pareteve të tyre. Ajri i vjetër grackohet në mushkëri dhe kështu zvogëlohet hapësira për futjen e ajrit të freskët të pasur me oksigjen dhe kështu është më e vështirë marrja e oksigjenit dhe nxjerrja jashtë e gazit karbonik. Po bronkiti kronik?
Bronkiti kronik karakterizohet me kollë dhe gëlbaze për të paktën 3 muaj në vit për 2 vjet rresht. Bronkiti kronik është inflamacion i rrugëve bronkiale. Si pasojë e inflamacionit në bronke, prodhohet sasi e shtuar e sekrecioneve dhe me karakteristika jonormale, më viskoze, gjë që vështirëson eliminimin e tyre. Bronket janë të veshura me shtresë qelizash me cilie, të cilat bëjnë të mundur nxjerrjen jashtë të sekrecioneve bronkiale dhe në këtë mënyrë mbajtjen pastër të rrugëve të frymëmarrjes. Kur ciliet janë dëmtuar, nuk mund ta kryejnë pastrimin e sekrecioneve dhe bëhet më i vështirë eliminimi me anë të kollës i sekrecioneve. Inflamacioni i mukozës bronkiale ( si pasojë edemë) dhe sekrecionet e shtuara, zvogëlojnë apo bllokojnë lumenin e rrugëve të frymëmarrjes. Këto ndryshime kufizojnë qarkullimin e ajrit brenda dhe jashtë mushkërive, duke e bërë të vështirë frymëmarrjen dhe shkëmbimin gazor. Për astmën çfarë mund të themi?
Astma kronike refraktare ( joreversibile) është një lloj astme që nuk u përgjigjet medikamenteve të zakonshme të astmës. Në një krizë astme, rrugët bronkiale kontraktohen dhe paretet bëhen edematoze. Medikamentet zakonisht mund ta ndryshojnë këtë, duke hapur rrugët e frymëmarrjes dhe duke i kthyer ato siç ishin përpara krizës të astmës. Në astmën refraktare, medikamentet nuk mund të ndryshojnë ngushtimin dhe edemën e rrugëve të frymëmarrjes. Sa i takon përhapjes, sa e shpeshtë është sëmundja pulmonare obstruktive kronike?
Prevalenca në popullatën e përgjithshme vlerësohet të jetë rreth 1% në totalin e të gjitha moshave dhe gjer mbi 10% në ata të moshës ? 40 vjeç. Sipas të dhënave të "Librit të bardhë europian për pulmonet", rezulton se 4- 6% e popullatës adulte vuan nga SPOK klinik. Prevalenca rritet dukshëm me moshën. Parashikimet 30- vjeçare për rritjen globale te SPOK- ut janë befasuese. SPOK është parashikuar të lëvizë nga vendi i gjashtë në të tretin të shkaqeve të vdekjeve në botë, ndërsa rritje nga i katërti në të tretin në morbozitet. Organizata Botërore e Shëndetësisë ka vlerësuar 210 milionë individë në mbarë botën që kanë SPOK dhe vdekjet totale pritet të rriten më shumë se 30% në dhjetë vitet e ardhshme. Cilat janë shenjat dhe simptomat e SPOK? Është e lehtë të mendohet për vështirësinë në frymëmarrje
dhe kollitjen si një pjesë normale e plakjes, por këto mund të jenë shenjat e SPOK. Kjo është arsyeja përse është i rëndësishëm konsultimi te mjeku sa më shpejt që të vihet re ndonjë nga këto simptoma. SPOK mund të përparojë për vite me radhë pa vështirësi të dukshme në frymëmarrje. Simptomat e SPOK- ut mund të jenë të ndryshme për çdo person, por simptomat e zakonshme janë: Rritja e vështirësisë së frymëmarrjes, kollë ( me dhe pa mukus), fishkëllima gjatë frymëmarrjes dhe ndjenjë shtrëngimi në gjoks.
Cilët janë shkaqet më të zakonshëm të ' wheezing' ( fishkëllima në mushkëri)?
Shkaqet më të zakonshme janë: astma, SPOK, insuficience kardiake kongjestive dhe sindroma e rrjedhjes postnazale. ' Wheezing' ka mungesë sensibiliteti dhe specificiteti për diagnozën e astmës. Astma mund të paraqitet pa ' wheezing' dhe ' wheezing' mund të konstatohet në gjendje të tjera që imitojnë astmën. A është i njëjtë SPOK- u në të gjithë pacientët?
Ka tipe të ndryshme të SPOK. Secili tip mund të ndikojë në mënyrën sesi veprojnë trajtime të ndryshme, si ndikojnë simptomat në jetën e përditshme dhe sesi ato progredojnë. Nëse ka gjendje tjetër shëndetësore përveç SPOK ( bashkësëmundje), si presioni i lartë i gjakut, sëmundje e zemrës, urthi, depresioni ose diabeti, këto gjithashtu mund të ndikojnë në SPOK dhe mënyrën sesi menaxhohet. Ka disa karakteristika, që mund të ndihmojnë në përcaktimin e llojit të veçantë të SPOK. Marrja parasysh e këtyre karakteristikave mund të jetë e dobishme, përveç rezultatit të provave të funksionit të mushkërive dhe faktorëve të tjerë:
• A është e pranishme kolla? Nëse po, a ka kollë me mukus në shumicën e ditëve për të paktën tre muaj në një periudhë prej së paku dy vjetësh në vazhdimësi? Nëse po, mund të jetë tipi bronkitit i SPOK.
• A janë të mbiajrosura mushkëritë? Nëse është kështu, mund të jetë më shumë tipi emfizematoz i SPOK. Cilat janë sëmundjet shoqëruese që hasen shpesh në pacientët me SPOK? Shfaqjet më të shpeshta jashtë mushkërisë në të sëmurët me SPOK janë humbje peshe, anomalitë ushqyese dhe çr- regullimi i funksionit të muskujve skeletikë. Pacientët me SPOK gjithashtu kanë një risk të rritur për sëmundje koronare akute, osteoporozë, infeksione respiratore, kancer të mushkërive, diabeti, depresion, çrregullime të gjumit, glaukomë dhe anemi. Çfarë e shkakton SPOK- un?
Shumica e rasteve të SPOK janë shkaktuar nga thithja e ndotësve ajrorë, që përfshijnë pirjen e duhanit dhe nga tymi i duhanit ambiental. Gazrat, kimikatet dhe pluhurat që gjenden në shumë ambiente të punës janë faktorë që kontribuojnë për shumë individë që zhvillojnë SPOK. Predispozicioni gjenetik gjithashtu mund të luajë një rol në zhvillimin e SPOK në një individ, edhe nëse personi nuk ka pirë kurrë duhan ose nuk është ekspozuar ndaj irrituesve të theksuar të mushkërive në vendin e punës. Duhanpirja
SPOK më së shpeshti ndodh te njerëzit 40 vjeç dhe më të moshuar që kanë një histori të pirjes së duhanit. Këta mund të jenë individë që janë duhanpirës të tanishëm ose të mëparshëm. Ndërsa jo të gjithë që pinë duhan sëmuren me SPOK, shumica e individëve që kanë SPOK ( rreth 90% e tyre) kanë pirë duhan. Sipas statistikave, një në pesë duhanpirës zhvillon SPOK sinjifikant. Është shumë e rëndësishme të mos pihet duhani! Në ata me SPOK, ndalimi i duhanit ndihmon në ngadalësimin e sëmundjes dhe e bën trajtimin më efektiv. Faktorët e mjedisit
SPOK gjithashtu mund të ndodhë në ata që kanë pasur ekspozim afatgjatë dhe kontakt me ndotës të dëmshëm në vendin e punës. Disa nga këto irritues të dëmshëm të mushkërive përfshijnë disa kimikate, pluhura ose tymra. Kontakti i theksuar ose afatgjatë me tym duhani ambiental ose irritues të tjerë të mushkërive në shtëpi, siç është karburanti organik për gatim, mundet gjithashtu të shkaktojë SPOK. Individët që kanë punuar për shumë vite në ambiente me irrituese të tillë, janë në rrezik për zhvillimin e SPOK të lehtë. Faktorët gjenetikë
Edhe nëse një individ nuk ka pirë kurrë duhan ose nuk është ekspozuar ndaj ndotësve për një periudhë të zgjatur kohe, mund të zhvillojë SPOK. Mungesa e Antitrypsinës Alpha- 1 ( AATD) është faktori më i njohur gjenetik i rrezikut për emfizemë. Si diagnostikohet SPOK- u?
Prova e spirometrisë përcakton funksionin e mushkërive. Është një test i thjeshtë dhe i lehtë që mund të ndihmojë në diagnostikimin e SPOK. Një person mund të ketë sëmundje kronike obstruktive pulmonare ( SPOK), por nuk vërehen simptoma përderisa të jetë në fazë të moderuar të sëmundjes. Kjo është arsyeja përse është e rëndësishme që të kryhet një provë spirometrie në duhanpirës të tanishëm ose të mëparshëm, të ekspozuar ndaj irrituesve të dëmshëm të mushkërive për një periudhë të gjatë kohe ose me të dhëna të sëmurë me SPOK në familje, siç është SPOK lidhur me deficitin e alfa1- antitripsines.
Mjeku mund të kërkojë teste shtesë për të parë nëse simptomat janë shkaktuar nga çrregullime të tjera të mushkërive, përveç SPOK. Ndër këto ekzaminime është testi i reversibilitetit nga bronkodilatatorët, që përcakton nëse funksioni i mushkërive përmirësohet ndjeshëm me ilaçe. Kryhet dhe ekzaminimi radiografik i kraharorit ( ose në disa raste CT) për të shqyrtuar mushkëritë në detaje më të imta, për të parë nëse simptomat shfaqen nga probleme të tjera se SPOK. Kush duhet të testohet për SPOK?
Personat që kanë ndonjë nga këto simptoma, janë në rrezik për zhvillimin e SPOK dhe duhet të testohen: histori të pirjes së duhanit; ekspozim afatgjatë ndaj ndotësve të ajrit ( përfshirë ndotjen dhe duhanin ambiental); kollë kronike me ose pa sputum; fishkëllima në mushkëri gjatë frymëmarrjes; vështirësi në frymëmarrje, që është keqësuar me kalimin e kohës; nuk mund të ndjekë gjatë ecjes njerëzit e moshës së vet. Mungesa e diagnostikimit dhe e trajtimit ose trajtimi i pamjaftueshëm mund të shkaktojnë që përkeqësimi i SPOK të jetë më shpejt sesa nëse kryhet trajtim me medikamente dhe terapitë e duhura. Përcaktimi i diagnozës së saktë do të thotë që pacientët do të marrin trajtimet e duhura dhe të monitorohen. Cilat janë hapat për menaxhimin SPOK?
Në radhë të parë duhet bërë vlerësim dhe monitorim i sëmundjes: Konsiderohet SPOK çdo pacient me dispne, kollë kronike ose prodhim sputumi ose anamnezë e ekspozimit ndaj faktorëve të riskut për SPOK, në të cilët diagnoza konfirmohet me spirometri. Kryhet analiza e gazrave të gjakut arterial në pacientët me FEV1 ( volumi ekspirator i sforcuar në sekondën e parë) < 50% të teorikut ose shenjat klinike sugjestive e insuficiencës respiratore ose të zemrës së djathtë. Duhet të kihet në konsiderate emfizema hereditare në pacientët, të cilët zhvillojnë SPOK në moshën < 50 vjeç ose kanë një histori të fortë familjare për SPOK. Gjithashtu, duhet të identifikohen në mënyrë aktive sëmundjet shoqëruese, reduktimi i faktorëve të riskut dhe veçanërisht këshillim në lidhje me ndërprerjen e duhanit. Kur përdoret mjekimi me antibiotikë?
Antibiotikët janë të efektshëm kur pacientët pësojnë acarim të SPOK, pra, me përkeqësim të dispnesë dhe kollës, kanë gjithashtu rritje të volumit të sputumit dhe purulencës. Bakteret konsiderohen zakonisht si shkak i acarimeve akute të SPOK në rreth gjysmën e rasteve dhe në pak raste acarimet duket se kanë origjinë virale. Sa më i rëndë acarimi, aq më tepër përdorimi i antibiotikut duket të jetë i dobishëm. Fakti që rastet e acarimeve si bakteriale apo jo nuk kanë manifestime të ndryshme është një sfidë në lidhje me terapinë antibiotike empirike.
"Shumica e individëve që kanë SPOK, rreth 90% e tyre kanë pirë duhan" SPOK më së shpeshti ndodh te njerëzit 40 vjeç dhe më të moshuar që kanë një histori të pirjes së duhanit. Këta mund të jenë individë që janë duhanpirës të tanishëm ose të mëparshëm. Ndërsa jo të gjithë që pinë duhan sëmuren me SPOK, shumica e individëve që kanë SPOK ( rreth 90% e tyre) kanë pirë duhan. Sipas statistikave, një në pesë duhanpirës zhvillon SPOK sinjifikant. Është shumë e rëndësishme të mos pihet duhani!