Gjovalin Gruda: Gabimet flagrante me tekstin e Gjeografisë IX
“Papërgjegjshmëri profesionale e varfëri e theksuar mendimi. Ministria e Arsimit të mos lejojë qarkullimin e këtij teksti”
Teksti i Gjeografisë që mësojnë sot nxënësit e klasës së nëntë është plot me gabime, mangësi e pasaktësi shkencore. Këtë e denoncon profesori i Gjeografisë, Gjovalin Gruda. Në një analizë të detajuar kritike të tekstit, gabimet nisin që në hyrje: me ndarjen e kapitujve, duke i dhënë shumë pak peshë rajoneve shqiptare në dallim me ato më gjerë si dhe raporte të padrejta ndërmjet Rajoneve, në përmbajtjen e secilit prej tyre e deri te pasaktësitë e shumta në emërtime, sipas këndvështrimit të profesorit. Gruda fakton gabime të rëndomta në përbërje të tekstit, të cilat kanë pasoja fatale për brezin e ri, që do të duhet t'i mësojë gjërat ashtu siç i serviren. Për të mos folur pastaj për njohuritë e dhëna në formë të cunguar, fjalitë pa kuptim dhe varfërinë gjuhësore ( vetëm në katër mësime, termi rajon përsëritet 71 herë). Për të gjitha këto, profesor Gruda kërkon që Ministria e Arsimit të heqë këtë tekst nga qarkullimi dhe të ribëjë një të ri.
Me kënaqësinë e kolegut lexova librin "Gjeografia 9" të autorëve Perikli Qiriazi e Dhimitër Doka, i cili i shërben mësuesve dhe nxënësve në procesin e edukimit të tyre mbi njohuritë natyrore dhe ato social- ekonomike të Shqipërisë dhe trevave shqiptare jashtë vendit në kuadrin ballkanik dhe atë europian. Nga njohja me përmbajtjen e këtij libri të befasojnë mangësitë e pasaktësitë shkencore të shumta, veçanërisht në trajtimin e elementëve fiziko- gjeografik. Drejtimi fiziko- gjeografik si një nga më të rëndësishmit e Gjeografisë, formon te nxënësit njohuritë bazë të pasurive natyrore dhe rëndësinë e tyre në zhvillimin social- ekonomik të vendit sot dhe në perspektivë. Konfuzioni i këtij libri fillon menjëherë te përmbajtja e tij ( Pasqyra e Lëndës), e cila është renditur në numra ( në kapitullin e parë) dhe më pas vijon me shkronja. Natyrisht, gjatë një teksti mësimor renditja e përmbajtjes duhet të jetë e njësuar pra me vlera numerike, ose me germa për të mënjanuar konfuzionin te nxënësit. Vazhdon me titujt e dyzuar si: klima dhe pasuritë klimatike, zonat klimatike dhe pasuritë klimatike, larmia dhe pasuria e madhe hidrografike, larmi dhe pasuri hidrografike, larmi e madhe e florës dhe faunës, pasuritë floristike dhe faunistike. Gjithashtu nga kapitulli I, me përjashtim të pozitës gjeografike dhe hartës politike të trevave shqiptare, të gjitha të tjerat e kanë vendin në fund të kapitullit të III. Në gabimet e këtij libri spikat menjëherë raporti i papranueshëm midis kap. II, në të cilin trajtohet "Vështrimi i Përgjithshëm Gjeografik" dhe kap. III, ku analizohen rajonet e Shqipërisë dhe trevat jashtë vendit. Vëllimi i secilit prej tyre zë përkatësisht rreth 65% dhe 35% të vëllimit të përgjithshëm të këtyre kapitujve, ndërsa duhet të ishte e kundërta. Literatura gjeografike e sotme, këtë raport në përgjithësi e jep së paku 1: 2 për llogari të Gjeografisë Rajonale. Raporte të tilla të papranueshme janë të pranishme gjithashtu brenda të njëjtit kapitull gjatë trajtimit të përbërësve natyrorë, duke filluar nga ndërtimi gjeologjik deri te flora dhe fauna. Raporte të padrejta në këtë kapitull karakterizojnë njëkohësisht pjesën humane midis vendbanimeve dhe popullimit ( duhet popullsia dhe vendbanimet- shënimi ynë) me 13 faqe dhe ekonomisë me 8 faqe. Në kapitullin e III analizohen Rajonet e Shqipërisë dhe të trojeve jashtë vendit, takohen gjithashtu raporte të padrejta jo vetëm ndërmjet Rajoneve, por edhe në përmbajtjen e secilit prej tyre. Kështu Rajoni Perëndimor trajtohet me të njëjtin vëllim ( me 8 faqe) si ai i Rajonit Verior e VL, pavarësisht se është më i madhi i vendit tonë. Në vazhdimësinë e këtyre gabimeve spikat menjëherë emërtimi i pjesës më të madhe të titujve të mësimeve, sidomos për elementët natyrorë, të cilët nuk kanë lidhje me përmbajtjen ose ngjasojnë me ato të botimeve publicistike, duke mënjanuar tërësisht ato gjeografike të mirëfillta.
Midis këtyre titujve të çuditshëm spikat "Natyrë e larmishme- muze i madh në natyrë" ( pra, natyra si muze i vetvetes- shënimi ynë). Larmi dhe rezerva shumë të mëdha të pasurive nëntokësore ( duhej pasuritë minerale - shënimi ynë), pozicioni gjeologjik, evolucioni dhe ndërtimi gjeologjik ( duhej të ishte ndërtimi gjeologjik - shënimi ynë) etj..
Në përgjithësi, teksti është i mbushur me abuzimet e termit larmi, peizazh, rajon, mjedis etj., tepër të përgjithshme dhe të vështira për konceptimin e tyre nga nxënësit, ku vetëm emërtimi rajon te "Rajoni Perëndimor" me katër mësime përmendet 71 herë, pra, mesatarisht 18 herë për çdo mësim. Mendojmë se përsëritje të tilla janë tregues i një varfërie të theksuar mendimi e të përgjegjësisë profesionale, duke krijuar konfuzion te mësuesit dhe nxënësit.
Midis gabimeve shkencore më befasuese të këtij teksti veçohen ato te ndërtimi gjeologjik me moshën e truallit të trojeve shqiptare, për të cilën autorët shprehen se: Trualli i Shqipërisë bën pjesë në territoret më të reja të Europës, kurse në vazhdim del nga më të vjetrat. Kështu, "Gjendja e sotme e natyrës ( duhet e truallit- shënimi ynë) shqiptare është rezultat i proceseve gjeologjike të zhvilluara gjatë evolucionit ( sinonim i zhvillimit- shënimi ynë) gjeologjik të gjatë ( rreth 600 milionë vjet)". Nga të dhënat shkencore të sotme të gjeologjisë del se 250 milionë vjet më parë është formuar megakontinenti ( një kontinent i vetëm) me emrin Pangea. Gjatë periudhës së copëtimit të Pangeas deri në Miocen, pra, rreth 10 milionë vjet më parë u krijuan kontinentet dhe oqeanet e ngjashme me ato të sotmet. Kështu, gabimi i autorëve të tekstit është rreth 60 herë, i cili po të krahasohet me jetën e njeriut për të krijuar një ide të këtij gabimi, do të thotë se një fëmijë 1- vjeçar të konsiderohet si një 60- vjeçar. Në këtë kapitull, mangësitë dhe paktësitë shkencore gjatë trajtimit të relievit nisin me konceptimin e pasaktë të faktorëve të formimit të tij. Autorët veçojnë gabimisht lëvizjet e formimit të maleve nga lëvizjet diferencuese tektonike. Shkenca e gjeologjisë provon se lëvizja është unike, por ajo ndryshon drejtimin dhe intensitetin ( shpejtësinë) në periudha dhe zona të ndryshme të deformimit të litosferës, duke marrë gjithashtu një karakter diferencues. Relievi këtu është dhënë si një inventar tejet i varfër me emra formash si: male, kodra, fusha, lugina, pllaja, malësi, gropa, fushëgropa ( emërtim i gabuar ku përfshin dy forma krejt të ndryshme- shënimi ynë), kurse emra konkretë të këtyre formave janë tepër të rrallë. Trajtimi i klimës është bërë gjithashtu me mangësi dhe pasaktësi të shumta, të cilat shprehen te renditja e gabuar, ku faktorët e formimit të klimës duhen trajtuar para tipareve të përgjithshme të saj. Këtu gjenden fjali pa kuptim dhe njëherazi të gabuara si: dëbora e shumtë në male e në lindje (?!) ose në brendësi dhe në lindje shfaqen dukuri kontinentale të klimës. Vlen për t'u theksuar se dukuria konti-
Njohuri në formë të cunguar jepen gjithashtu te tokat, flora dhe fauna. Natyrisht një nga gabimet flagrante në këtë organizim gjatë Mesjetës së hershme ( shek. XII- XIII), pra, në periudhën e principatave të Arbrit, Topiajve, Muzakajve etj., është se përfshihen edhe Bushatllinjtë (?!), të cilët i përkasin Pashallëkut të Shkodrës në shek. XVIII ( 1769- 1771). paradoksi më i madh është kur autorët i drejtohen nxënësit me pyetjen se "pse Shqipëria ndahet në katër rajone?". Kështu, autorët kërkojnë nga nxënësit njohuri, të cilat vetë ato nuk i kanë dhënë gjëkundi.