Ministri i Kulturës: Do çlirojmë Shkupin nga përmendoret
Rezervat, dyshimet dhe kundërshtimet e gjithanshme kundër koncesioneve në ngarkim të buxhetit të shtetit vazhdojnë të bien në vesh të shurdhër në Tiranë. Kanë folur me shqetësim Banka Botërore, FMN- ja, SHBA- ja, Kontrolli i Lartë i Shtetit, opozita, shumë ekspertë vendës. FMN- ja foli përsëri para pak ditësh. Gjykata Europiane e Audituesve ( ECA), institucioni suprem i auditimit i Bashkimit Europian, ka dhënë këtë verdikt në përfundim të një raporti të hollësishëm rreth “shpenzimeve joeficiente dhe joefektive” të projekteve të Partneritetit Publik- Privat: “PPP- të e bashkëfinancuara nga BE- ja në vendet anëtare, nuk mund të konsiderohen si një opsion ekonomikisht i mundshëm për ndërtimin ose dhënien në përdorim të infrastrukturës publike”. Në kohën kur Europa po u kthen kurrizin këtyre skemave, qeveria “Rama” dy- trefishon në zellin për t’i vënë në zbatim pa marrë parasysh pasojat e tyre- hapësirën e abuzimit të madh me kostot dhe cilësinë e ndërtimit apo thellimin e borxhit të fshehtë publik që është një tokë e minuar për ekonominë, pra edhe më i rrezikshëm se borxhi i shpallur. Numri dhe vlera financiare e koncesioneve me PPP vjen në rritje në vitin 2019 me tri rrugët e reja Thumanë- Kashar, Milot- Balldren dhe OrikumDukat, plus disa koncesione të tjera më të vogla. Të rejat u shtohen koncesioneve ekzistuese, dy prej të cilëve, ai i skanimit të automjeteve në dogana dhe ai i markimit të karburanteve datojnë periudhën para vitit 2013 të qeverisë “Berisha 2”. Pjesa tjetër janë koncesione të qeverisë “Rama”, përkatësisht katër koncesione shërbimesh në shëndetësi, katër koncesione për ndërtimi inceneratorësh dhe trajtim mbetjesh në Fier, Elbasan, Tiranë e Kavajë, koncesioni për ndërtimin e Rrugës së Arbrit e tjerë. Kontratat e rrugëve kanë “pjesën e luanit” në shumat që buxheti i shtetit paguan e do të paguajë për PPP- të.
Shumica e ekspertëve të fushës llogarisin se vlera e kontratave në fuqi arrin në 12,7 për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto ( PBB). Me kontratat e reja, kjo vlerë për vitin 2019 do të shkojë në 21, 8 për qind të PBP- së. Mbi këtë bazë, ekspertët llogarisin se borxhi real për këtë vit nuk është rreth 70 për qind sa thotë qeveria, por mbi 82 për qind. Për më tej niveli i borxhit do të varet nga ulja në një krah e borxheve të mbartura dhe rritja në krahun tjetër e borxheve për koncesionet. Qeveria e replikon borxhin real jo si aritmetikë, por duke mos i konsideruar borxhe paratë që u paguan firmave fituese të koncesioneve. Pra, meqenëse nuk e quajmë nuk e kemi. Debati në këtë pikë bëhet fare qesharak. Tri gjërat më absurde që të dëgjojnë veshët kur flitet për këtë temë janë:
E para, që paratë e koncesioneve me PPP nuk qenkan borxhe. Në një kohë kur qeveria ka llogaritur natyrshëm si pjesë të kostos së tyre edhe interesin bankar të kredive që marrin firmat fituese për t’i realizuar. Pra, është njëlloj sikur qeveria të kishte marrë vetë kredi nga banka, me ndryshimin se po e merr me duart e një kompanie private dhe nuk po e tenderon me garë të rregullt siç do të duhej të tenderonte kredinë që merr vetë, por ia lë atij që e ka marrë për t’ia shlyer vit pas viti bashkë me interesat. Ky është borxh tipik me interesa bankare, por është sakaq borxh shumë më vulnerabël sesa po ta kishte marrë vete qeveria sepse lë hapur me pash mundësinë e abuzimeve. Më fjalë të tjera, është edhe borxh i keq. As xhongleri më sharlatan nuk mund të lozë si struci me të.
E dyta, janë deklaratat e përsëritura të ministrit të Financave, zotit Arben Ahmetaj, që fut në një thes ndërtimet me koncesion që firmat i paguajnë me paratë e tyre, siç janë hidrocentralet për shembull, me koncesionet si PPP- të. Në të parat, qeveria jep vetëm lejen dhe ku ta gjesh të kemi sa më shumë të tilla. Në të dytën, qeveria jep lejen dhe paratë. Pa garë. Me interesa bankare. Ndryshimi këtu është si nata me ditën. Qeveria e di mirë dallimin, por e bën për të relativizuar fenomenin.
E treta, janë ca shpjegime të shpëlara të tipit “pse të presin dhjetë vjet dibranët për të ardhur në Tiranë” apo “pse të mos ketë edhe Lezha autostradën e saj”, e tjerë e tjerë. Ky nuk është diskutim. Të gjithë duam që dibranët, beratasit, gramshiotët e dukagjinasit të kenë autostradë. T’i kenë të gjitha, pse jo. Nevojat dhe dëshirat ndjekin logjikën e përparësive dhe mundësive. Kur mundësitë janë, del në plan të parë administrimi i mirë i parave. Retorika e nevojave nuk mund të justifikojë abuzimet. As dibranët, as beratasit, as dukagjinasit dhe askush me dy para mend në kokë nuk do të ishte dakord që të rrezikohen ekuilibrat ekonomikë, t’i binte flaka ekonomisë apo të vidhet pa hesap.
Qeveria e mirë është ajo që shpenzon mirë, me transparencë dhe ndershmëri. Të tjerat janë propagandë. Por debati nuk mund të mbahet në nivel propagandistik. Te paratë nuk ka vend për piruete të tilla. Qeveria duhet të shpjegohet me përgjegjësi ku po e çon ekonominë me skemat e PPPve, pse këto kosto, ku bazohen, kush janë autorët, kush janë oponentët e projekteve dhe kostove të tyre. Vitin e ardhshëm, këstet e pagesave për koncesionet do të jenë sa 3 për qind e PBB- së. Një vit më vonë, kur hyjnë në fuqi pagesat e koncesioneve të reja, shuma e kësteve pritet të shkojë 5 për qind e PBB- së. Ekspertë me përvojë në qeverisje shohin këtu zerimin e rritjes ekonomike 4,7 për qind dhe më tej rrezikun real të rënies në recesion apo të fazës kur modeli piramidal i ekonomisë fillon e ha vetveten. Qeveria duhet të shpjegohet me përgjegjësi, në terma ekonomikë për këto risqe.
Askush nuk është kundër koncesioneve në parim. Edhe PPP- të mund të përdoren me masë, me transparencë dhe korrektësi maksimale për vepra të domosdoshme, që nuk mund të presin. Por nuk mund të bëhen rrugë. Përveç efekteve negative që kanë dhënë e japin si skema të shkëshillueshme tashmë në rrafsh europian, në rastin e Shqipërisë bërtet edhe problemi i kostove shumë të larta për këdo që është marrë sadopak me temën e rrugëve. Dokumenti i strategjisë sektoriale të transportit për periudhën 2016- 2020, miratuar nga qeveria Rama, parashikonte një kosto 92 milionë euro për 20 kilometra të rrugës Thumanë- Kashar. Dy vite më vonë, qeveria shqiptare e kontraktoi ndërtimin e këtij segmenti nëpërmjet koncesionit me PPP në vlerën 225 milionë euro. Kostoja me të cilën do të ndërtohet rruga është 2.5 herë më e lartë se parashikimi i qeverisë në dokumentin që vetë miratoi vitin e kaluar. Çfarë ndodhi brenda dy viteve? Vlera 92 milionë e vitit 2016 do të rritej pasi të llogariten interesat e kredisë eventuale dhe kostoja e mirëmbajtjes. Kaq. Por është e pamundur që interesat e shumës për ndërtimin e rrugës dhe vlera e mirëmbajtjes për 13 vjet të kushtojë më shumë se vlera e ndërtimit të saj. E njëjta gjë edhe për rrugën MilotBalldren. Nuk mund të ndodhë kurrë, në asnjë lloj skeme dhe skenari, që kostot e këtyre rrugëve fushore që janë 40 për qind të ndërtuara, të dalin me shtrenjtë se kostoja e rrugës Thirrë- Kalimash, që është ndërtuar në zhbërje të maleve shkëmbore. E kam trajtuar me shifra këtë kontrast absurd në dy shkrime të mëparshme në gazetën “Panorama”. Sillemi dhe nga sillemi dhe kthehemi të një përfundim:
Qeveria e mirë është ajo që shpenzon mirë, me transparencë dhe ndershmëri. Të tjerat janë propagandë. Por debati nuk mund të mbahet në nivel propagandistik. Te paratë nuk ka vend për pirueta të tilla. Qeveria duhet të shpjegohet me përgjegjësi ku po e çon ekonominë me skemat e PPP- ve, pse këto kosto, ku bazohen, kush janë autorët, kush janë oponentët e projekteve dhe kostove të tyre. Vitin e ardhshëm, këstet e pagesave për koncesionet do të jenë sa 3 për qind e PBB. Një vit më vonë kur hyjnë në fuqi pagesat e koncesioneve të reja, shuma e kësteve pritet të shkojë 5 për qind e PBB. Ekspertë me përvojë në qeverisje shohin këtu zerimin e rritjes ekonomike 4,7 për qind dhe më tej rrezikun real të rënies në recesion apo të fazës kur modeli piramidal i ekonomisë fillon e ha vetveten. Qeveria duhet të shpjegohet me përgjegjësi, në terma ekonomikë për këto rrisqe.
Askush nuk është kundër koncesioneve në parim. Edhe PPP mund të përdoren me masë, me transparencë dhe korrektësi maksimale për vepra të domosdoshme, që nuk mund të presin. Por nuk mund të bëhen rrugë. Përveç efekteve negative që kanë dhënë e japin si skema të shkëshillueshme tashmë në rrafsh europian, në rastin e Shqipërisë bërtet edhe problemi i kostove shumë të larta për këdo që është marrë sadopak me temën e rrugëve. Dokumenti i strategjisë sektoriale të transportit për periudhën 2016- 2020, miratuar nga qeveria Rama, parashikonte një kosto 92 milionë euro për 20 kilometra të rrugës Thumanë- Kashar. Dy vite më vonë, qeveria shqiptare e kontraktoi ndërtimin e këtij segmenti nëpërmjet koncesionit me PPP në vlerën 225 milionë eurove. Kostoja, me të cilën do të ndërtohet rruga është 2.5 herë më e lartë se parashikimi i qeverisë në dokumentin që vetë miratoi vitin e kaluar. Çfarë ndodhi brenda dy viteve? Vlera 92 milionë e vitit 2016 do të rritej pasi të llogariten interesat e kredisë eventuale dhe kostoja e mirëmbajtjes. Kaq. Por është e pamundur që interesat e shumës për ndërtimin e rrugës dhe vlera e mirëmbajtjes për 13 vjet të kushtojë më shumë se vlera e ndërtimit të saj. E njëjta gjë edhe për rrugën Milot- Balldre. Nuk mund të ndodhë kurrë, në asnjë lloj skeme dhe skenari, që kostot e këtyre rrugëve fushore që janë 40 për qind të ndërtuara, të dalin me shtrenjtë se kostoja e rrugës Thirrë- Kalimash, që është ndërtuar në zhbërje të maleve shkëmbore. E kam trajtuar me shifra këtë kontrast absurd në dy shkrime të mëparshme në gazetën “Panorama”. Sillemi dhe nga sillemi dhe kthehemi në një përfundim: Qeveria “Rama” ndërton me dorë të rëndë. Për rrjedhim, ndërton më pak sesa duhej të ndërtonte dhe ushqen me paratë e taksapaguesve mostrat e korrupsionit të lartë e shumë të lartë që kanë qenë dhe janë armiqtë me të mëdhenj të demokracisë dhe mirëqenies së shqiptarëve.
Kambanat kundër PPP- ve dhe kostove stratosferike të rrugëve po bien gjithnjë e më fort. Po flasin me shqetësim e sens kritik edhe intelektualë e ekspertë afër qeverisë. Rama nuk po reagon, nuk po shpjegohet me publikun, kush i harton dhe kush e nxjerr koston e këtyre projekteve, kush e bën oponencën e tyre e plot pyetje të tjera jopolitike që i janë drejtuar nga njerëz kompetentë. Ai e ka ndarë mendjen. “Turk e trim”, siç thotë një shprehje e njohur. Dhe mund të ketë vendosur të mos dëgjojë asnjë kambanë, nami u bëftë. Në këto kushte, opozita do të bënte mirë të vinte në punë ekspertë me integritet, vendës e të huaj, dhe të thërrasë pastaj një tryezë të gjerë ku të demonstrohet shkencërisht kostoja për një kilometër plus veprat e artit për të gjitha rrugët që po ndërtohen me PPP dhe për Unazën e Madhe. Shifrat e sakta që dalin në këtë mënyrë flasim me mirë se asgjë dhe zgjojnë vetëdijen e njerëzve. Në librin e tij të njohur me titullin “Për kë bien kambanat”, shkrimtari amerikan Ernest Heminguej thotë “ato bien për ty”, duke iu drejtuar njeriut të thjeshtë. Për analogji, kambanat për koncesionet bien për çdo njeri që paguan taksa në Shqipëri, qoftë edhe njëzet qindarka.
Opozita do të bënte mirë të vinte në punë ekspertë me integritet, vendës e të huaj, dhe të thërrasë pastaj një tryezë të gjerë ku të demonstrohet shkencërisht kostoja për një kilometër plus veprat e artit për të gjitha rrugët që po ndërtohen me PPP dhe për Unazën e Madhe. Shifrat e sakta që dalin në këtë mënyrë flasim me mirë se asgjë dhe zgjojnë vetëdijen e njerëzve. Në librin e tij të njohur me titullin “Për kë bien kambanat”, shkrimtari amerikan Ernest Heminguej thotë “ato bien për ty”, duke iu drejtuar njeriut të thjeshtë. Për analogji, kambanat për koncesionet bien për çdo njeri që paguan taksa në Shqipëri, qoftë edhe njëzet qindarka