Bushati: Aksi mes Tiranës e Beogradit u ndryshua në Sofje- Shkup
"Samiti i Berlinit lindi si proces me dy akse kryesore, Tiranën dhe Beogradin. Të analizojmë pse u zhvendos drejt Shkupit e Sofjes"
Ish- ministri i Jashtëm, Ditmir Bushati, e cilëson si një skenar ogurzi, që do çonte marrëveshjen me Greqinë drejt pikës zero, nëse qeveria e re në vendin fqinj do të ratifikonte në Parlament marrëveshjen e nënshkruar në vitin 2009.
Në një intervistë për RTSH- në, Bushati flet edhe për Samitin e Berlinit dhe atë që ndodhi nga krijimi i tij, si dhe zhvendosjen e vëmendjes nga Tirana e Beogradi drejt Shkupit e Sofjes.
Çfarë ndodhi me bisedimet me ish- ministrin e Jashtëm, Nikos Kotzias. Fakti që nuk u përmbyll asgjë, kur dukej se ju ishit shumë pranë një marrëveshjeje. Çfarë ndodhi që nuk ka asnjë përparim të dukshëm?
Në fakt, ne kemi diskutuar për të gjithë çështjet që përfshijnë raportet mes Shqipërisë dhe Greqisë në një paketë, duke i grupuar, qoftë çështjet e karakterit historik që origjinën e problematikës e gjejmë të Lufta e Dytë Botërore, çështje të aktualitetit dhe çështje të perspektivës që ne gjejmë në këto marrëdhënie. Besoj se qasja në paketë ka qenë një qasje që ka ndihmuar të dyja palët për të ardhur sa më pranë për zgjidhjen e këtyre problematikave. Për shkak të situatës së brendshme në Greqi, firmosjes dhe kalimit të marrëveshjes së Prespës dhe turbulencës politike që e pasoi atë në Greqi, por ndoshta edhe për shkak të situatës politike në Shqipëri, ku siç dihet, kishte një lloj hezitimi nga ana e Presidentit të Republikës për të vijuar me tej me procesin e delimitimit të hapësirës detare, një proces të cilin Presidenti i Republikës e lidhi me funksionalitetin e Gjykatës Kushtetuese, gjërat nuk arritën dot të shkonin drejt përfundimit. Ka qenë një shans i humbur, por, nga ana tjetër, është bërë një punë voluminoze dhe shpresoj që me qeverinë e re në Greqi në fitohet koha e humbur dhe të shkojmë drejt mbylljes së problematikave dypalëshe.
Pika më delikate dhe ajo që ka shfaqur më shumë diskutim në të dy anët e kufirit ka qenë Marrëveshje e Detit. A është ajo në pikën 0 apo ka një bazë të ngritur nga paraardhësit e dy vendeve? A mund të konsiderohet e vdekur si marrëveshje?
Natyrisht që për ne është një marrëveshje e vdekur, përsa kohë ka një vendim të qartë të Gjykatës Kushtetuese. Fakti që jemi ulur në tryezë me palën greke, që ka pasur një plotfuqishmëri të lëshuar nga institucionet shtetërore për të rifilluar procesin e negociatave me Greqinë, do të thotë që është e vdekur dhe për Greqinë. Ne kemi synuar që të ndërtojmë një proces të ri, që do të na çonte eventualisht drejt një marrëveshjeje më të drejtë për të dyja palët. Marrëveshje më të drejtë, që do të bazohej mbi legjislacionin ndërkombëtar, mbi konventën e detit dhe do të respektonte detyrimet kushtetuese dhe ekzigjencat, që kanë palët në këtë proces. Kur nisëm për të diskutuar dhe për të eksploruar mundësinë e një marrëveshjeje, përsa i përket hapësirave detare, shelfit kontinental dhe zonës ekskluzive ekonomike, palët nuk kanë parasysh vetëm arritjen e një marrëveshjeje të drejtë, por edhe vendosjen e një precedenti, që mund t'i shërbejë në negocime të mëvonshme. Mendoj, që edhe në këtë pikë është bërë një punë goxha voluminoze nga të dyja palët dhe nuk shoh arsye për t'u kthyer mbrapsht, përveçse për të konkretizuar këtë proces që ka nisur.
Dua të insistoj një moment te Marrëveshje e Detit sepse ka një gjë interesante, sesi koha dhe historia vendosen në Ballkan. 10 vjet më parë, ishte motra e KM aktual të Greqisë që vendosi marrëveshjen me Tiranën zyrtare, një marrëveshje e cila u çua në Gjykatën Kushtetuese nga pala jonë dhe u rrëzua. Ndërkohë, ju patët përpjekje për të arritur një marrëveshje të re me ish- ministrin e Jashtëm grek, Kotzias. Po çfarë do të ndodhte nëse qeveria aktuale greke do ta çonte për ratifikim marrëveshjen ndërmjet Greqisë dhe Shqipërisë në Parlamentin grek?
Ky do të ishte një skenar ogurzi, që do ta çonte procesin në pikën e vdekjes. Mendoj që për dy fqinj, për dy aktorë rajonalë, siç janë Shqipëria dhe Greqia, është e rëndësishme që të identifikojnë instrumentet e duhura të praktikës ndërkombëtare dhe praktikat më të mira europiane për të shkuar drejt një zgjidhjeje. Ose do duhet të ketë një zgjidhje, ku palët bien dakord dhe ky proces mbyllet, ose do duhet që në mungesë të kësaj zgjidhjeje t'i referohen një tribunali ndërkombëtar. Besoj, se dhe praktika europiane në këtë drejtim është e qartë dhe nuk ka arsye që nga një proces i nisur tanimë për mundësinë e pasjes së një marrëveshjeje të re, pala greke ta çonte procesin në një pikë të vdekur, në një drejtim krejt të kundërt. Është e vërtetë që është nënshkruar në 2009- n kjo marrëveshje, por deri në 2013- 2014 në Greqi ka qenë në krye të punëve të vendit e njëjta forcë politike, që sapo ka marrë besimin e qytetarëve grek këto ditë. Pra, në kushtet kur kjo forcë politike nuk bëri një veprim të tillë në ato vite, do të ishte e dëmshme, e padrejtë dhe nuk do ti shërbente klimës së procesit që ka vite që ka nisur mes dy vendeve tona.
Nuk e di sa reflekton serioziteti i politikës së jashtme në raport me fqinjët, por dhe me komunitetin ndërkombëtar. I referohem këtu samitit të Sarajevës, dy ditë më parë. Ministria e Jashtme shqiptare deklaroi bojkotimin në respekt të qëndrimit që mbajti Kosova, ndërkohë kishim një pjesëmarrje të Presidentit Ilir Meta. Duket si një politikë e jashtme me dy koka.
Kushtetuta e Shqipërisë, legjislacioni shqiptar janë të qartë në këtë pikë. Natyrisht që Presidenti ka një rol në politikën e jashtme, rolin kryesor e ka qeveria. Por ka fusha ku Presidenti dhe qeveria duhet të bashkëpunojnë. Në përfaqësimin që bëhet në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, delegacioni shqiptar një vit kryesohet nga Presidenti dhe një vit tjetër nga Kryeministri. Pra, në fillimet e tranzicionit, edhe për këtë çështje, ka pasur divergjenca dhe më pas është gjetur gjuha e mirëkuptimit. E njëjta gjë edhe në procesin e emërimit të ambasadorëve, ku falë dekretit të Presidentit emërohet një përfaqësues i lartë i Shqipërisë në një vend apo organizatë të caktuar. Po kështu, në disa organizata kemi një përfaqësim në nivelin e qeverisë, në disa të tjera në nivelin e Presidentit. Ligji për nënshkrimin e marrëveshjeve ndërkombëtare është gjithashtu i qartë se ku kemi një përfaqësim të Republikës së Shqipërisë, fjala e Presidentit të Republikës është përcaktuese. Ku kemi një përcaktim të Këshillit të Ministrave apo qeverisë shqiptare, fjala e qeverisë është përcaktuese. Gjithmonë ka nevojë për një sinkronizim më të mirë. Në fund të ditës, jemi vetëm në 3 dekadat e para të ndërtimit të sistemit demokratik dhe shpresoj që pas çdo dështimi ne të kemi mundësi për të nxjerrë mësimet tona. Por nuk jemi as vendi i parë, as i fundit. Më kujtohet një histori e famshme e një vendi anëtar të BE- së, ku kishte një rivalitet të fortë mes Presidentit dhe Kryeministrit dhe në disa raste kjo transferohej dhe në përfaqësimin ndërkombëtar. Besoj, se është momenti për të nxjerrë gjithë mësimet e duhura dhe për të kuptuar që problemet tona të brendshme nuk kemi pse t'i transferojmë jashtë Shqipërisë.
Mbetemi të paaftë për të tërhequr fonde kur vjen fjala për samite si ai i Poznanit në lidhje me Procesin e Berlinit? A dështuam ne kësaj radhe në Poznan të merrnim mbështetje dhe fonde? Duket se ky nuk ishte rasti i Serbisë apo vendeve të rajonit që janë ndër përfituesit më të mëdhenj të fondeve të BE- së.
Ka dy dimensione, përsa i përket procesit të Berlinit. I pari, është dimensioni politik. Është një proces, i cili lindi për t'i ofruar një mundësi vendeve të Ballkanit Perëndimor për të bashkëpunuar me njëra- tjetrën, për të ndërtuar një proces më të strukturuar bashkëpunimi me vetë BE- në në kushtet kur vetë presidenti i Komisionit Europian, Juncker, e kishte shpallur publikisht që gjatë mandatit 5- vjeçar të komisionit të tij nuk do të kishte një proces të zgjerimit të Bashkimit Europian. Jemi në një periudhë, në 2014- n kujtoj, kur Kancelarja Merkel dhe Gjermania patën aftësinë dhe vizionin strategjik për të kuptuar që kyçja, sidomos e Beogradit dhe Tiranës apo Tiranës dhe Beogradit, si dy pole të ndryshme stabiliteti, në një proces afrimi do të ndihmonte të gjithë rajonin e Ballkanit Perëndimor për të reduktuar diferencat dhe për të bashkuar forcat drejt projekteve të përbashkëta të karakterit ekonomik, infrastrukturor e kështu me radhë. Pra, lindi si një proces që në mënyrë të pashkruar kishte si dy akse kryesore, Tiranën dhe Beogradin. Mendoj që duhet të analizojmë që pse samiti i radhës do të drejtohet nga Shkupi dhe Sofja dhe pse kemi këtë lloj zhvendosjeje, 4- 5 vjet pas nisjes së këtij Samiti. Sepse mendoj që simbolika politike është më e rëndësishme se çdo gjë tjetër. Më pas, mund të vijmë te çështje të natyrës ekonomike apo projekte të përbashkëta. Nuk mund dhe nuk do të ishte e drejtë që të analizohej thjesht Samiti i Poznanit si i veçuar përkarshi samiteve të tjera që janë zhvilluar më përpara. Ne dimë që kemi zyrën e Bashkëpunimit Rinor me qendër në Tiranë dhe është krejt normale që i njëjti diskutim ka qenë në Serbi që pse u vendos Tirana që të jetë vendi ku do ketë selinë kjo nismë e rëndësishme rajonale dhe jo Beogradi, Sarajeva, Shkupi, apo Prishtina.
Do të ishte një skenar ogurzi, që do ta çonte procesin në pikën e vdekjes. Mendoj që për dy fqinj, për dy aktorë rajonalë, siç janë Shqipëria dhe Greqia, është e rëndësishme që të identifikojnë instrumentet e duhura të praktikës ndërkombëtare