Kadare flet për “Le Monde”: Shkrova nën diktaturën më gjakatare të Europës
"Shumë më thonë: Ah sikur të kishe jetuar në një vend të lirë. Kush mund ta dijë nëse gjithçka mund të kish qenë ndryshe?"
Për mua të jetosh, do të thotë të bësh letërsi. Të mos e bëja dot këtë detyrë, do të ishte njësoj sikur të mos jetoja. Unë arrita ta bëj dhe nuk u ndalova nga asgjë. Atëherë po, unë kam qenë me fat. Disa herë më thonë në Shqipëri: "Ah sikur të kishe jetuar në një vend të lirë". Po kush e di? Kush mund ta dijë nëse gjithçka mund të kish qenë ndryshe?
"Të jetoje në diktaturë, për mua do të thoshte të bëje letërsi", kështu titullohet artikulli i "Le Monde", që gazetarja Florence Noiville i dedikon Kadaresë.
Autori shqiptar është përzgjedhur si shkrimtari i katërt i një cikli me pesë intervista me emra të njohur të letërsisë . "Le monde" i ka kushtuar shkrimtarit faqen e parë dhe një intervistë dyfaqëshe, të realizuar gjatë muajit maj në shtëpinë e tij në Tiranë. Gazetarja ka ndarë me lexuesit francez përshtypjet e saj edhe për apartamentin në rrugën e Dibrës, tanimë të transformuar në një shtëpi- muze. Ndërsa shkruan për vendlindjen e tij, Gjirokastrën, jetën e shkrimtarit gjatë diktaturës dhe sot, Noiville ndalet edhe tek impakti i këtij personaliteti, si brenda ashtu edhe jashtë vendit. "Portreti i tij nuk figuron ende në kartëmonedhat shqiptare, por ai mishëron i vetëm kulturën e këtij vendi", shkruan Noiville duke theksuar se në Shqipëri Kadare njihet nga të gjithë, "nga shoferi i taksisë e deri te kamerieri i thjeshtë". Në shtëpinë e Kadaresë, në Tiranë, tregon se kafen turke ka mundur ta shijojë të përgatitur nga bashkëshortja e tij, shkrimtare, Helena. Një pjesë të intervistës e ka sjellë në shqip "Lapsi. al" ku shkrimtari flet për disa nga veprat e tij të hershme, të cilat nga kritika ndërkombëtare janë cilësuar si aktuale.
Çfarë ndjetë kur u inaugurua shtëpia juaj studio në Tiranë?
E shoh veten përballë oxhakut. Çuditërisht me ndjenjën se jam një "shkrimtar i lirë". Gruaja ime, Helena, punonte në një shtëpi botuese. Çdo mëngjes unë rrija vetëm dhe shkruaja, a ka gjë më të mrekullueshme? Disa nga librat e mi ishin të ndaluar, por unë shkruaja pak a shumë atë që doja. Disa herë e ndjeja që një frazë ishte e mirë. Ndonëse mund të dukej pa logjikë, unë e ndjeja bukurinë e saj të fshehur. E provoja fizikisht. Për mua çdo lloj ngushëllimi ka qenë brenda letërsisë. Dhe në misterin e të qenit i kuptuar, ndonëse vetëm prej pak vetëve.
Mendoni se keni pasur fat?
E njihni ju proverbin latin "Vivere militare est"? Eh... dhe nëse të jetosh është si të luftosh, duhet të jesh i lumtur nëse nuk je vrarë ( qesh). Për mua të jetosh do të thotë të bësh letërsi. Të mos e bëja dot këtë detyrë do të ishte njësoj sikur të mos jetoja. Unë arrita ta bëj dhe nuk u ndalova nga asgjë. Atëherë po unë kam qenë me fat. Disa herë më thonë në Shqipëri: "Ah sikur të kishe jetuar në një vend të lirë". Po kush e di? Kush mund ta dijë nëse gjithçka mund të kish qenë ndryshe?
Sot, kur i ktheheni veprës suaj, cila është krenaria më e madhe?
Unë shkrova për dhjetëvjeçarë të tërë nën diktaturën më gjakatare të Europës së pasluftës. Sot, vite më pas, letërsia ime është e njëjtë. Ajo nuk ka ndryshuar. Nëse ju nuk e shikoni datën në fund të një vepre, ju nuk e kuptoni kur është shkruar ajo. Në 2017, për shembull, unë u nominova në Britaninë e madhe për çmimin "Man Booker Interntaional" me "Kamarja e turpit", një tekst i shkruar në 1978 dhe dyzet vite më pas, për lumturinë time, juria gjykoi se leximi i saj është aktual dhe i natyrshëm. Për këtë jam i lumtur. Kam krijuar letërsi normale në një vend anormal.