“Shënime për muzikantin”, sekretet e xhazit nga Kapidani: Pa rregulla, por me principe
Në diktaturë xhazi i ndaluar, por Gjon Kapidani kishte ruajtur partitura, i biri Markeliani: "U ndesha me to krejt rastësisht"
Në gjurmët e të atit, kompozitorit shkodran Gjon Kapidani, që siç thotë, "i mësoi t'i kuptojë thellësisht notat muzikore e mandej e la të lirë t'i përdorë sipas mënyrës së tij...", i biri muzikant, Markeliani, promovoi dje në ambientet e Akademisë së Shkencave vëllimin "Shënime për muzikantin", që shpalos te muzikantët e rinj sekretet e muzikës së improvizuar.
Kompozitori kujdeset që edhe në këtë vëllim ta ruaj xhazin nga akademizmi i tepruar, pasi siç tregon, "kjo muzikë nuk lind në ambiente konservatore, por në klube, e më pas zhvillohet duke u sofistikuar". Për Kapidanin, xhazi është një muzikë progresiste dhe e hapur, që siç thekson, "edhe pse nuk ka rregulla, ka principe". Mekanizmat e xhazit, sipas kompozitorit, të mundësojnë të lundrosh me lehtësi në të tjera rryma e etni të ndryshme muzikore. "Pasi i përvetëson, mund të luash muzikën greke, atë shqiptare etj.", tregon Kapidani. Për t'ua bërë të lehtë muzikantëve të rinj zbërthimin e këtyre mekanizmave, ai sjell "Shënime për muzikën". E quan Shënime dhe jo Manual, librin e tij, për të shmangur grackën e akademizmit, që nuk i shkon për shtat zanafillës e zhvillimit të kësaj rryme. "Është një libër i shkruar nga një muzikant për muzikantët", shprehet Markeliani, ku ai i lehtëson kuptimin e shembujve që shtjellohen edhe përmes shkrimit muzikor. Për shpjegimin e temave të trajtuara, siç thotë, i vjen në ndihmë rrugëtimi i gjatë artistik, që nis me studimin 12vjeçar të pianos, vijon me studimet e larta për kompozicion e mandej lidhja me xhazin, fillimisht si autodidakt, e që do përfundonte në një angazhim serioz. Koncerte brenda dhe jashtë vendit, që konkretizohen me disqet: Balkan Piano, Balkan Bop, Chimera Project etj. Mes këtyre eksperiencave, një nga më ta lakurat në vendin tonë është "Shkodra Jazz Festival". Ëndrra e një tjetër studenti të mjeshtrit Gjon, që u nis drejt Italisë më këshillat e partiturat e kompozitorit, çohet para nga i vëllai, Florian Jaku, e kolegë të tij. "Është një Festival që lindi si ide e Rrokut, një tjetër muzikanti shqiptar shkodran që pati dëshirë ta realizonte këtë eveniment për qytetin e tij dhe Shqipërinë, por që për fat të keq u nda nga jeta në 2004- ën. Të gjithë miqtë e tij shprehën gatishmërinë për ta përmbushur vullnetin e tij", u shpreh Floriani, i pranishëm në promovim. Kompozitori shkodran Gjon Kapidani, i ndarë nga jeta një dekadë më parë, ka lënë te studentët shenja të pashlyeshme, sekrete për të kuptuar thelbin e muzikës e për të shpënë te publiku më të mirën. Ndodhi kështu me Rrokun, që ishte duke krijuar një karrierë ndërkombëtare kur shumë pak e shkonin në mend se një shqiptar mund të çante jashtë përmes muzikës, me Markelianin të birin, që lakohet si "magjistari" i xhazit, e të tjerë studentë të tij. Mes tyre, etno/ muzikologjia, Mikaela Minga, e kujtoi dje edhe për kontributin e tij njerëzor, pasi përçoi tek ta vlera humane, që i japin edhe më shumë shpirt muzikës. "Ka qenë pikërisht profesori im, Gjoni, që më lidhi me Markon. Edhe pse këtë vit mbushen 10 vjet nga ndarja e tij fizike, unë ruaj të gjallë kujtimin e tij si pedagog, muzikant e mbi të gjitha njeri i mrekullueshëm. Në njëfarë mënyre, ka qenë nga ata njerëz që e shikonin punën me studentit si një lloj bashkëpunimi mes brezave, ku secili përpiqej të zbulonte atë që ishte e pandryshueshme e çka mund të evoluonte", u shpreh Minga.
GJON KAPIDANI DHE PARTITURAT E FSHEHURA TË XHAZIT
Ndërsa kompozitori Kapidani rrëfen të atin që ëndërronte të bënte xhaz, në një kohë që kjo ishte totalisht e ndaluar. Po ashtu, ai tregon se si një ditë zbuloi partiturat e fshehura të babait, ndërsa rrëmonte për të tjera. "Im atë ka pasur gjithmonë këtë dëshirë të fshehur përbrenda. Me kalimin e kohës, mblodhi partitura. Unë për herë të parë në jetën time mësova siglat e akordeve të muzikës xhaz përmes tyre. U ndesha me to krejt rastësisht, ndërsa po kërkoja të tjera partitura të muzikës klasike. Qenë ato që e prinë rrugën time drejt kësaj rryme".
Markeliani asokohe ishte vetëm 14 vjeç, por gëzimi i këtij zbulimi klandestin ishte aq i madh, saqë s'mund të mos e ndante me miqtë e tij muzikantë të ardhshëm. "Shokët e mi ishin ndër të tjerë Rrok Jaku dhe Shpëtim Saraçi. Unë ua kaloja atyre në mënyrë të fshehtë, dhe kur takoheshim, përfitonim edhe i luanim. Janë po ato partitura që Rroku mori me vete e që tani i ka vëllai Floriani. Ato, si të thuash, më dhanë shkarkimin e parë elektrik, që vazhdon më ndjek edhe sot në muzikën që bëj.
DEMOKRACIA DHE XHAZI: TË RINJTË KU JANË?
Kur sipari u ul dhe "shfaqja" e diktaturës mbaroi, efektet që "drama" la pas, ndiheshin ende. Vijojnë të ndihen edhe sot, aq sa shumëkush që ka mundur të njoh vlerat e vërteta të lirisë e ka të vështirë t'i gjejë në atë që mund të quhet demokraci e improvizuar. E pohon këtë edhe kompozitori Markelian Kapidani, teksa rrëfen se edhe pse pas diktaturës nuk i duhej të luante më fshehtazi, vështirësitë për të çarë rrugën nuk qenë të lehta për të. "Liria, demokracia e vërtetë, e cila ekziston në vendet perëndimore, bën të mundur çlirimin e mendjes nga mbeturinat, qe e pengojnë njeriun të ecë përpara. Kur unë u përpoqa të arrija një gjendje të tillë, mora së brendshmi shtysën për të aplikuar këtë lloj muzike, e cila ka principe, por jo rregulla strikte. Është e lirë, ka kushtetutën e vet, e mandej gjithsekush gjen lirinë e fjalës e të veprimit brenda kanuneve kryesore. E kam mësuar këtë kur kam dalë jashtë Shqipërisë. Por, nuk është se pas largimit shpëtova nga problemet. Vështirësitë qenë aty, pasi m'u desh ta nisja nga zeroja".
Kapidani tregon se tanimë xhazi është pjesë e pandarë e ekzistencës së tij, siç thotë, "nuk mund ta mendoj jetën pa këto akorde që çdo ditë i ngjyrosin jetën". Ngarkesa që kjo muzikë i jep, e ndihmon të përballojë vështirësitë dhe të shijojë siç duhet gëzimet dhe të bukurat e jetës.
"Im atë ka pasur gjithmonë këtë dëshirë të fshehur përbrenda. Me kalimin e kohës, mblodhi partitura. Unë për herë të parë në jetën time mësova siglat e akordeve të muzikës xhaz përmes tyre. U ndesha me to krejt rastësisht, ndërsa po kërkoja të tjera partitura të muzikës klasike. Qenë ato që e prinë rrugën time drejt kësaj rryme"
PROJEKTET E KOMPOZITORIT
Në vijimësi të angazhimeve të tij muzikore, Markeliani rrëfen se aktualisht e presin dy projekte, njëri brenda vendit e tjetri trio jashtë. Edhe pse jeton në Zvicër, ku edhe luan muzikë, projektet e tij shtrihen dhe në vende të tjera. "Përpos se shkruaj muzikë vazhdimisht, vera më gjen kryesisht me koncerte në Itali, Spanjë etj.", tregon kompozitori.