“Prekja e Kushtetutës do të sjellë ndryshime në ndarjen e mandateve në Parlament”
Konstitucionalistja Anastasi flet për Kushtetutën e re: Thelbësore arritja e një konsensusi sa më të gjerë
Profesoresha e së Drejtës Kushtetuese, Aurela Anastasi, shprehet se amendimet që janë paralajmëruar për t’u miratuar në 30 korrik sjellin ndryshime thelbësore në sistemin zgjedhor.
Në një intervistë për gazetën “Panorama”, znj. Anastasi u shpreh se dy nenet në Kushtetutë, 64 dhe 68, siç janë të formuluar aktualisht nuk pengojnë garimin me lista të hapura, po ashtu nuk detyron që partitë të hynë në zgjedhje vetëm me koalicione parazgjedhore, kjo është preferenciale, ndaj sipas profesoreshës së të Drejtës Kushtetuese, ndalimi i tyre i shprehur nuk duhet të jetë një çështje e Kushtetutës, por e ligjit të zgjedhjeve. Po ashtu, Anastasi shprehet në vijim gjatë intervistës se Kuvendi nuk mori kohën e mjaftueshme për të diskutuar propozimet për ndryshimet kushtetuese.
Çfarë pasojash sjell ndryshimi i dy neneve të Kushtetutës, 64 dhe 68, sipas propozimeve të bëra?
Prof. dr. Aurela Anastasi: Amendamentet e parashikuara në nenet 64 dhe 68 të Kushtetutës sjellin ndryshime të rëndësishme në sistemin zgjedhor të ndarjes së mandateve në Parlament.
Së pari, nga një sistem proporcional rajonal klasik, ku zgjedhësi voton për partinë politike të përfaqësuar nga lista shumemërore, kalohet në një sistem proporcional rajonal mbi bazën e listave të hapura. Kjo e fundit shprehet qartë në paragrafin e tretë të nenit 64, i cili parashikon “votën parapëlqyese” të zgjedhësit për kandidatët e listave shumemërore. Ky formulim i ri në Kushtetutë na bën të kuptojmë se listat do të jenë të hapura, por nuk përcakton konkretisht se si dhe në çfarë mase. Detaje të mëtejshme Kushtetuta i referon në Ligjin Zgjedhor.
Së dyti, një ndryshim i rëndësishëm vjen në lidhje me subjektet zgjedhore, i cili parashikohet në nenin 68 të Kushtetutës. Ky nen shprehet se “kandidatët për deputetë, paraqiten në nivel zone zgjedhore nga partitë politike dhe nga zgjedhësit”, duke hequr nga formulimi i mëparshëm “koalicionet zgjedhore të partive politike”. Më tej, neni është shumë i vendosur për ndalimin e tyre kur thekson se “nuk lejohen koalicionet parazgjedhore”. Pra, këto të fundit, jo vetëm nuk parashikohen më si subjekte zgjedhore nga Kushtetuta, por janë të ndaluara prej saj. Të dyja këto fjali të marra së bashku kanë hequr çdo mundësi që Kodi Zgjedhor të parashikojë koalicionet parazgjedhore të partive politike, as tani, as në të ardhmen, derisa ky ndryshim kushtetues të jetë në fuqi.
Së treti, amendamentet sjellin një tjetër ndryshim sa i përket pragut elektoral për ndarjen e mandateve. Kjo parashikohet në paragrafin e dytë të nenit 64, që përcakton shprehimisht se “në shpërndarjen e mandateve marrin pjesë partitë që në rang vendi kanë fituar jo më pak se pesë për qind të votave të vlefshme”. Pragu elektoral rritet dhe bëhet një çështje e Kushtetutës, kjo do të thotë se partitë politike që do të garojnë në zgjedhje duhet të përgatiten për një garë më të fortë. Sa më sipër, ato do të garojnë të vetme dhe nuk do të kenë asnjë mundësi të ndihmohen nga transferimi i votave që ndodh në saje të koalicioneve parazgjedhore. Gjithashtu, ato duhet të kapërcejnë një prag elektoral më të lartë që të shndërrohen në parti parlamentare. Për më tepër, ato duhet të garojnë me lista të hapura, që do të thotë se në renditjen e kandidatëve do të marrin pjesë jo vetëm strukturat e brendshme të partive sipas rregullave të tyre të organizimit, por edhe vetë zgjedhësit, që në votën e tyre do të shënojnë jo vetëm partinë, por edhe kandidatin që duan.
Së katërti, Kushtetuta nuk e lidh më shprehimisht përcaktimin e zonave zgjedhore me ndarjen administrative- territoriale të Republikës së Shqipërisë, por organizimin e tyre e bën objekt rregullimi nga Kodi Zgjedhor.
A duhet të hiqen koalicionet parazgjedhore? Nëse po, pse dhe nëse jo, pse?
Kjo pyetje nuk ka një përgjigje mirëfilli juridike, pasi është çështje e modelit të përzgjedhur nga ligjvënësi dhe e vullnetit të tij politik. Ideja ime lidhet me faktin se ndalimi i tyre i shprehur nuk duhet të jetë një çështje e Kushtetutës, por e Ligjit të Zgjedhjeve. Kushtetuta normalisht ka një gjuhë të përgjithshme, parimore dhe në këtë rast ligjvënësi mund të mjaftohej vetëm me mosparashikimin e koalicioneve parazgjedhore si një mundësi ose si një zgjedhje. Siç është shkruar, parashikimi i ri kushtetues sjell një ndalim të shprehur të tyre. Për mendimin tim ky është një formulim mjaft i ngurtë kushtetues, i cili u imponon edhe brezave të ardhshëm këtë ndalesë, që për ta ndryshuar duhet të ndryshojnë Kushtetutën. Pra, një zgjidhje më e mirë do të ishte që kjo ndalesë të parashikohej në Kodin Zgjedhor. Por duket qartë se konsensusi i arritur brenda Kuvendit synon të jetë jo vetëm i sigurt, por edhe i qëndrueshëm në kohë. Në lidhje me sistemin zgjedhor për ndarjen e mandateve, përvojat ndërkombëtare kanë krijuar dhe ofruar opsione të shumta që paraqesin pikat e tyre të forta dhe të dobëta. Në këtë kuadër, ndalimi i konkurrimit mbi bazën e koalicioneve zgjedhore mund të na shpjerë në një garë më të hapur dhe më të ndershme. Kjo pasi koalicionet krijojnë mundësinë që partitë pjesëmarrëse të modifikojnë ( shtrembërojnë) vullnetin e zgjedhësve, përmes transferimit të votave te kandidatë të partive të tjera, e për rrjedhojë, edhe të mandateve në Kuvend. Por, nga ana tjetër, eliminimi i koalicioneve mund ta ashpërsojë garën, e cila ka mundësi të sjellë eliminimin e partive të vogla si parti parlamentare, për shkak se mund të mos kapërcejnë pragun elektoral. Ky sistem nuk është shumë shpresëdhënës për ato parti që kanë përfituar vende në Parlament në kuadrin e koalicioneve, por mund të jetë i mirë për t’i nxituar ato që të forcohen e të demokratizohen në mënyrë që të fitojnë më shumë elektorat.
Ka një sërë aspektesh që presin rregullime nga Kodi Zgjedhor, pasi nuk e dimë rezultatin që do të sjellë ky sistem. Do të jetë një sistem i fragmentarizuar i partive parlamentare? Apo do të ruajë polarizimin e krijuar më parë nga dy koalicionet më të mëdha? Natyrisht, koalicione mund të krijohen pas zgjedhjeve për të qeverisur dhe do të shohim se si mund të kemi një qeverisje të qëndrueshme me koalicionet paszgjedhore. Na pret një jetë paksa e ndryshme e qeverisjes politike.
A mund të bëhen ndryshime në Kushtetutë në këto kohë kur jemi më pak se një vit nga zgjedhjet e ardhshme, dhe a mund të bëhen ndryshime kushtetuese pa konsensus të gjerë politik dhe në një kohë që Gjykata Kushtetuese nuk është funksionale?
Në lidhje me pyetjen e mësipërme, më duhet të theksoj se ka vend që të japim një përgjigje nga pikëpamja formalo- juridike, si dhe nga pikëpamja e moralit politik. Unë po përqendrohem më tepër në disa sqarime të natyrës juridike. As në Kushtetutë dhe as në ligj nuk ka ndalime të parashikuara për rishikimin e Kushtetutës përpara zgjedhjeve, përveç afatit 60- ditor përpara përfundimit të mandatit të Kuvendit. Pra, Kuvendi nuk mund të nxjerrë ligje gjatë periudhës 60 ditë përpara mbarimit të mandatit të tij, deri në mbledhjen e parë të Kuvendit të ri ( bëjnë përjashtim vetëm masat e jashtëzakonshme). Mendoj se edhe paraqitja e amendamenteve përgjatë Reformës Zgjedhore i ndihmon të kalojnë provën e moralit politik. Por
Është i gënjeshtërt po ashtu pretendimi juaj se kërkesa jonë për hapjen 100% të listave të kandidatëve, me kusht që të mos bëhet asnjë ndryshim tjetër sa i takon formulës ekzistuese të koalicioneve parazgjedhore dhe shpërndarjes së mandateve
unë shqetësohem për procesin e shkurtër që po ndiqet për konsultimin e tyre në një masë më të gjerë. Procedura e ndjekur nga Kuvendi mund të ishte zgjatur më tepër për të njohur më mirë kuptimin e këtyre ndryshimeve dhe pasojave që mund të vijnë prej tyre. Rregullorja e Kuvendit ka përcaktuar afatin minimal për procedurën e konsultimit dhe të shqyrtimit, por nuk ndalon që ky afat të shtrihet më gjatë në kohë.
Sa i përket pyetjes suaj nëse mund të bëhen ndryshime kushtetuese pa konsensus të gjerë politik, unë paraprakisht sqaroj se nga pikëpamja juridike Kushtetuta krijon të gjitha mundësitë për konsensus të gjerë, por përfundimisht e përmbledh atë në shumicën e cilësuar prej 2/ 3ave të votave në Kuvend. Sidoqoftë, theksoj se rasti i këtyre ndryshimeve ka një specifikë. Një konsensus i gjerë, ku do të përfshihej edhe opozita jashtëparlamentare mund të kursente vetë ndryshimin e Kushtetutës. Kjo pasi përmbajtja aktuale e nenit 64 të Kushtetutës nuk e përjashton mundësinë e sistemit proporcional me lista të hapura. Ajo nuk ndalon Ligjin Zgjedhor të parashikojë një prag tjetër elektoral. Kurse përmbajtja e nenit 68 të Kushtetutës nuk i detyron subjektet politike që të paraqiten në zgjedhje medoemos përmes koalicioneve zgjedhore të partive politike. Ajo është shprehur aty vetëm si një mundësi ose zgjedhje, pa ndaluar partitë politike që në marrëveshje dhe konsensus me njëra- tjetrën të paraqiten të vetme si subjekte elektorale, pa koalicione në zgjedhje. Prandaj, në këtë rast, jo vetëm e quaj të dobishëm një konsensus të gjerë, por e konsideroj si thelbësor për të mos kryer ndryshimin e gjashtë të Kushtetutës, brenda 13 vjetëve. Kemi kryer ndryshime kaq të shpeshta, sa po e shndërrojmë Kushtetutën në një ligj të zakonshëm zgjedhor.
Në lidhje me pyetjen tuaj, nëse mund të bëhen ndryshime në Kushtetutë në një kohë që Gjykata Kushtetuese nuk është funksionale, kam komentin që vijon:
Në ligjin për rishikimin e Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese kontrollon vetëm procedurën e parashikuar nga Kushtetuta për miratimin e tij ( neni 31/ 2). Situata normale e Shtetit të së Drejtës do të donte që ndërmarrje të tilla të kenë edhe kontrollin gjyqësor që kryhet përmes Gjykatës Kushtetuese. Megjithatë, e kam të vështirë të gjej një bazë për të legjitimuar një bllokim të ligjeve për ndryshimin e Kushtetutës për këtë shkak, parë që Gjykata Kushtetuese nuk është institucion që merr pjesë në këtë proces. E vetmja mundësi që kemi është që kërkesat përpara saj të drejtohen pavarësisht nga mungesat. Ka një kolegj gjyqtarësh kushtetues për seleksionimin paraprak të kërkesave. Por vendimi i vonuar i kësaj gjykate mund të na japë vetëm mësime për të ardhmen, sa kohë që duket ende larg plotësimi i përbërjes së saj.