“Britanikët e cilësuan LANÇ si organizatën më aktive të luftës”

“Zv.kryeministri britanik, Atlee: Grupet e armatosura në Shqipëri, të krijojnë një front të bashkuar të rezistencës kundër armikut”

tike dhe ushtarake e tyre. Disa citime prej dy kategorive të këtyre dokumenteve do të paraqiste në një dritë edhe më realiste diplomacinë britanike dhe amerikane ndaj Shqipërisë në Luftën e Dytë Botërore.

Në funksion të nxitjes të rezistencës antifashiste të shqiptarëve, Kryeministri britanik Çurçill në 4 nëntor 1943 deklaroi në Dhomën e Komuneve se "me mijëra guerilas shqiptarë janë tani duke luftuar në malet e tyre për lirinë dhe pavarësinë e vendit të tyre… Ne shpresojmë se shqiptarët në përputhje me traditat e tyre të vjetra luftarake do të japin kontributin e tyre në zhvillimet e ardhshme ushtarake në rajonin e Mesdheut". Disa muaj më vonë, në maj 1944, po në Dhomën e Komuneve, zëvendëskryeministri britanik, K. Etli (Clement Atlee), në një deklaratë të posaçme vlerësoi vendosmërinë e popullit shqiptar për të kundërshtuar pushtimin e vendit. Lëvizjen Nacionalçlirimtare e cilësoi si më aktiven mes tri organizatave kryesore të rezistencës antifashiste, kryesisht të majtë, Ballin Kombëtar "si një trup gjerësisht më i organizuar i nacionalizmit shqiptar", si dhe Lëvizjen e Legalitetit të përbërë nga mbështetësit e mbretit Zog dhe të udhëhequr nga major Abas Kupi. Vuri në dukje se "të gjitha këto grupe kanë opinione politike të fuqishme, të cilat kanë çuar ndonjëherë në përplasje mes tyre". Në fund Etli bëri thirrje që këto grupe të krijojnë një front të bashkuar të rezistencës kundër armikut.

Qeveria britanike për të mbështetur këtë rezistencë vendosi të dërgojë në Shqipëri misione ushtarake të ndërlidhjes që në prill 1943. Oficerët britanikë të ndërlidhjes u vendosën gradualisht pranë shtabeve politiko-ushtarake dhe formacioneve të tjera vartëse, kryesisht në Shtabin e Përgjithshëm të UNÇl e në brigada e divizione partizane, në shtabin e Lëvizjes së Legalitetit,pranë nacionalistëve të Veriut si Muharrem Bajraktari e Gani Kryeziu, si dhe zhvilluan e ruajtën kontakte deri në fund të Luftës me udhëheqjen e Ballit Kombëtar dhe elementë lokalë të kësaj organizate.

Amerikanët erdhën më vonë në Shqipëri. Por në pikëpamje politike e diplomatike ata ishin shprehur në mbështetje të rezistencës antifashiste më parë, që në dhjetor 1942, me deklaratën e Sekretarit të Shtetit, Hall. Gjatë vitit 19431944 u bënë deklarata të tjera publike nga ana e Departamentit të Shtetit në të cilat u shprehën qartë simpatitë dhe ndihmesa për luftën antifashiste të shqiptarëve. E tillë ishte deklarata e Sekretarit të Shtetit Hall e 2 qershorit 1944, sipas së cilës "patriotët shqiptarë kanë luftuar dhe vazhdojnë të luftojnë, për t'i ndjekur nazistët nga vendi i tyre. Kjo është një pjesë e luftës së përbashkët, në të cilën ky popull i vendosur mund të japë një kontribut të çmuar…". Në prag të Çlirimit të Shqipërisë e me rastin e ditës së Pavarësisë së saj, Departamenti i Shtetit nxori një deklaratë tjetër në 27 nëntor 1944 në të cilën njihej kontributi i popullit shqiptar "në disfatën e armikut të përbashkët me rezistencën e tij kurajoze ndaj agresionit dhe pushtimit të Boshtit".

Ashtu si edhe britanikët më herët, amerikanët vendosën të dërgojnë oficerë të shërbimeve të zbulimit për të gjykuar nga afër e për të marrë informacione nga terreni. Në nëntor 1943 mbërritën në Shqipërinë e Jugut tre përfaqësuesit e parë të Zyrës së Shërbimeve Strategjike (OSS-it) dhe pas prillit 1944 misioni amerikan u atashua pranë Shtabit të Përgjithshëm të UNÇl dhe në disa formacione partizane. Në dallim nga misionet britanike, misioni amerikan nuk dërgoi oficerë ndërlidhës as te Balli Kombëtar dhe as te Legaliteti. Por kjo nuk përjashtoi kontakte individuale të njerëzve të OSS-it me përfaqësues të këtyre organizatave.

Misionet britanike dhe amerikane në Shqipëri kishin një objektiv strategjik të përbashkët, të asgjësoheshin sa më shumë forca armike e sidomos gjermane ose të gozhdoheshin ato aty nga forcat e rezistencës antifashiste shqiptare që të mos transferoheshin në frontin perëndimor të luftimeve kundër forcave britanike dhe amerikane. Britania dhe Shtetet e Bashkuara kishin edhe një Komandë Aleate të Mesdheut, e cila koordinonte veprimet luftarake në fronte të ndryshme, qëndrimet politike përmes zyrave të posaçme të këshilltarëve politikë e një komitet të posaçëm politik. Shpërndarja e ndihmave dhe e furnizimeve me armatime, pajisje, ushqime dhe veshje për misionet e tyre në terren, por kryesisht për forcat lokale të rezistencës që luftonin kundër pushtuesve, bëhej përmes një organizmi të posaçëm ushtarak të njohur me emrin Forca Ajrore e Ballkanit. Furnizimet në armatime, pajisje, veshje dhe ushqime ishin kontribute të përbashkëta të të dy aleatëve, por më shumë amerikane. Nënvizimi i këtij fakti bëhet sepse si në kohën e Luftës, por edhe më vonë ka ekzistuar një keqkuptim apo edhe keqinterpretim herë pa dashje, por edhe me dashje, se ndihmat që parashutoheshin për partizanët shqiptarë, për forcat e Ballit Kombëtar apo të Legalitetit ishin vetëm britanike.

Të qenit aleatë dhe me objektiva strategjikë të përbashkët nuk do të thotë që në kontekstin e përgjithshëm të bashkëpunimit e të koordinimit nuk kishte edhe mosmarrëveshje, rivalitete e pengesa të ndërsjella. Ndërkohë që në nivelet e larta ekzekutive e diplomatike të të dyja vendeve ato manifestoheshin me doreza e në terma diplomatike, në rangjet më të ulëta e sidomos në ato në terren, ato manifestoheshin më hapur e më shpesh. Veçanërisht një frymë e tillë ishte në strukturat dhe veprimtarinë e SOE-s dhe të OSS-it. Dokumentet, por edhe studiuesit amerikanë e britanikë, i konfirmojnë xhelozitë dhe konkurrencën institucionale në terren mes tyre. Që në janar-mars 1943 OSS-i ankohet se britanikët nuk i ndihmonin për transmetimin e mesazheve të saj për krerët e guerileve shqiptare. Shefi i OSS-it në Uashington raportonte në këtë kohë në Departamentin e Shtetit se "britanikët janë duke u përpjekur të na mbajnë ne jashtë Shqipërisë për sa u përket aktiviteteve tona të zbulimit". Britanikët nuk i njoftuan amerikanët kur ata dërguan oficerët e parë të ndërlidhjes në Shqipëri në prill 1943. Po këtyre oficerëve nuk u erdhi mirë, madje e quajtën "një kërcënim publik" ardhjen në nëntor të atij viti në bregdetin jugor të Shqipërisë të të dërguarve të parë të OSS-it amerikan në Shqipëri.

Qëndrimi britanik krijoi shqetësime në nivel të lartë në Uashington. Shefi i OSS-it në Bari, Harry Fults, që drejtonte veprimtarinë e kësaj njësie në Shqipëri, u porosit që të përpiqej t'i neutralizonte pakënaqësitë e ndërsjella. Në prill 1944 ai udhëzonte vartësit e vetë se "marrëdhëniet tona me anglezët duhet të jenë të hapura, ashtu si kemi mundur t'i ndërtojmë ato, pavarësisht se me kohë ne mund të kemi konstatuar se ata nuk janë krejtësisht të sinqertë me ne. Marrëdhëniet tona duhet të jenë të tilla, që shqiptarëve në mënyrë të veçantë, t'u bëhet e qartë se ne jemi aleatë dhe që ne jemi duke punuar së bashku. Nëse ata kanë përvojë në terren më shumë se ne, unë mendoj se ne nuk duhet t'u dorëzohemi atyre për gjithçka. Më shumë se kurrë ne duhet të jemi zotë të vetvetes në raportet me ta, në komunikimet, në shërbimet e fshehta të cilat ne mund të dërgojmë". Vijon në numrin e ardhshëm