Pandemia, shtyhet deri më 30 qershor afati për garancinë sovrane
Rreth 28 mijë persona humbën jetën në 2020, 10 mijë vdiqën vetëm në tre muajt e fundit të vitit, 96% më shumë se një vit më parë
Pandemia e Covid-19 ka ndikuar ndjeshëm në rritjen e vdekshmërisë në vend, duke e çuar në rekorde historike të larta. Në vitin 2020 kanë humbur jetën në vend rreth 28 mijë persona, sipas të dhënave zyrtare që “Monitor” ka siguruar pas një kërkese për informacion drejtuar Drejtorisë së Gjendjes Civile.
Në krahasim me vitin 2019 dhe me mesataren e periudhës 2015-2019 (rreth 22 mijë) janë rreth 6 mijë jetë të humbura më shumë, me rritje prej 28%, duke shënuar nivelin më të lartë historik, të paktën që nga viti 1990, kur INSTAT raporton të dhënat. Historikisht në vend janë shënuar midis 20-22 mijë vdekjeve në vit, ndërsa kapërcimi në 2020-ën është shumë i fortë, siç duket edhe nga grafiku “Numri i vdekjeve në vite, 19902020”. Një tendencë e tillë në fakt është vënë re në pothuajse gjithë botën, sidomos në Europë, ku shtesa e vdekjeve në 2020-ën ka qenë shumë më e lartë se mesatarja e pesë viteve të kaluara. Në disa pjesë të Europës, si në Itali, Spanjë vdekjet ishin jashtëzakonisht të larta, krahasuar me vdekshmërinë mesatare të viteve të mëparshme. Sipas “Eurostat”, është e lidhur me pasojat e pandemisë së Covid-19. Edhe në nëntor, në disa shtete janë shënuar deri në dyfishim të vdekjeve, me bazë vjetore, p.sh. +91% në Slloveni, apo +97% në Poloni, sipas “Eurostat”. Shtesa e vdekjeve, mbi pesë herë më e lartë se raportimet zyrtare të fataliteteve në spitalet Covid. Zyrtarisht, deri më fund të vitit 2020 numri i vdekjeve zyrtare të raportuara nga Covid-19 nga Ministria e Shëndetësisë (me rastin e parë të deklaruar në mars) ishte 1,181, ose pesë herë më e ulët se shtesa e vdekjeve në të njëjtën periudhë.
SHPJEGIMI PËR RRITJEN E VDEKJEVE
Faktori i vetëm i ri që mund të shpjegojë shtimin e ndjeshëm të vdekjeve, është pandemia, ashtu si në të gjithë Europën. Në raportimet zyrtare jepen vetëm vdekjet në spitale, që ishin të konfirmuar me tampon, ndërkohë që ka të tjerë, që edhe pse mund të kenë humbur jetën nga Covid-19, nuk janë të raportuar të tillë, pasi nuk kishin konfirmim me tampon. Ka dhe shumë raste të vdekjeve në Turqi, apo të tjerë që kanë humbur jetën në shtëpi, apo që Covid-19 u ka dëmtuar organizmin dhe kanë pasur arsye të dukshme sëmundjen e qarkullimit të gjakut (zemra apo tensioni p. sh.), apo dhe persona që mund të kenë humbur jetën pasi kanë kaluar Covid-19 për shkak të dëmeve që ka pësuar organizimi i tyre. Tendencën e rritjes së vdekjeve si arsye e epidemisë së koronavirusit e konfirmoi me herët gjatë nëntorit dhe Alban Ylli, eksperti i Institutit të Shëndetit Publik. “Arsyeja kryesore e rritjes së vdekjeve është Covid. Tipike si në gjithë vendet e tjera”, ka pohuar ai për “Monitor”. “Është një fenomen mbarëbotëror”, pohon ai. “Nga Italia në Mbretërinë e Bashkuar dhe nga ShBA në Indonezi, në momentet e valëve të Covid ka pasur vdekje të shtuara, kryesisht të moshuarit që vdesin në shtëpi dhe të raportuar me shkaqe të tjera (si p.sh., qarkullimi i gjakut etj)”.
DYFISHIMI I VDEKJEVE NË FUNDVIT
Rritja e vdekjeve kulmoi në tremujorin e fundit, pothuajse dyfishim. Sipas të dhënave të tjera të INSTAT, që i ka publikuar të dhënat deri në fund të tremujorit të tretë dhe Drejtorisë së Gjendjes Civile, vdekshmëria në vend është rritur në tremujorin e tretë, për të kulmuar në të katërtin, kur vendi përjetoi periudhën më të keqe të pandemisë, që çoi në mbingarkesë të spitaleve infektive, teksa ambulancat filluan të prisnin në radhë. Në 6-mujorin e parë të vitit 2020, vdekjet ishin rreth 3.5% më të ulëta në krahasim me të njëjtën periudhë të një viti më parë, periudhë që përkon me karantinën e fortë që frenoi valën e parë të përhapjes së pandemisë në vend. Pas lehtësimit të kufizimeve, në tremujorin e tretë vdekjet filluan të rriteshin. Të dhënat zyrtare të INSTAT tregojnë se në tremujorin e tretë, jetët e humbura u rritën me 26% në raport me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Sipas të dhënave paraprake, teksa pandemia kulmoi në tremujorin e fundit, sidomos në nëntor-dhjetor, vdekjet janë rritur ndjeshëm, me rreth 96% në krahasim me tetor-dhjetorin 2019, me pothuajse dyfishim, duke arritur në rreth 10 mijë, që është gati sa gjysma e vdekjeve vjetore në vitet e zakonshme. (shih grafikun: Dyfishohen jetët e humbura në tremujorin e fundit 2020/ Vdekjet sipas tremujorëve). Deri në 21 janar, Shqipëria raportonte rreth 415 vdekje nga Covid19
për 1 milion banorë, duke u renditur në vendin e 57-të në botë për humbjet njerëzore nga pandemia, sipas “Worldometers”. Nëse merret në konsideratë shtesa e vdekjeve në 2020-ën në raport me mesatares 5-vjeçare, atëherë ky tregues arrin në 2,150. Por gjithsesi, krahasimi me shtetet e tjera mund të bëhet vetëm pasi të publikohen të dhënat finale, pasi në të gjitha vendet shtesa e vdekjeve ka qenë më e lartë sesa raportimet nga Covid-19.
Nga shkaqet kryesore të vdekjeve në vend, Covid-19 mund të renditet i dyti. Në vitin 2019 në vend humbën jetën rreth 22 mijë persona, ose rreth 60 persona në ditë, sipas INSTAT. Sëmundje të aparatit të qarkullimit të gjakut (zemra, tensioni) është grup-sëmundja që shkakton më shumë vdekje, me 53% të totalit në 2019n, ose 30 persona në ditë. (grafiku: Vdekjet sipas grup-sëmundjeve). Tumoret ishin deri tani sëmundja më e dytë vrasëse, rreth 3500 persona, ose me 16% të totalit, ose rreth 10 persona në ditë. Por për 2020ën, Covid-19 mund të rezultojë shkaktari i dytë i vdekjeve në vend, pas sëmundjeve të qarkullimit të gjakut, me rreth 21% të totalit, bazuar në të dhënat paraprake të vdekjeve totale dhe shtesës vjetore.
PËR HERË TË PARË NË HISTORI, SHTESA NATYRORE MUND TË SHKOJË DREJT ZEROS, OSE NEGATIVE
Rritja e moshës mesatare të popullsisë, niveli i lartë i emigracionit, zvogëlimi i familjeve dhe rënia e fertilitetit (aktualisht rreth 1.35 lindje për grua, ndër më të ulëtat në Europë) kanë bërë që shtesa natyrore e popullsisë (diferenca mes lindjeve e vdekjeve) të vijë drejt zvogëlimit dekadat e fundit. Në vitin 2019, sipas INSTAT, kishte rreth 28.6 mijë lindje dhe rreth 22 mijë vdekje. Shtesa natyrore ishte rreth 6,600 persona, më e ulëta që nga viti 1990, kur ky tregues ishte rreth 10 herë më i lartë, ose 64 mijë persona. Ndërsa në 2019-ën, për shkak të rritjes së ndjeshme të vdekshmërisë dhe tendencës rënëse të lindjeve (për 9-mujorin lindjet ranë me 5%), për herë të parë në histori pritet që shtesa natyrore mund të shkojë drejt zeros, ose negative.