Beteja e tretë dhe e fundit për vijën e drejtë bazë

Firma e pritshme e Presidentit do të verifikojë pozicionin e tij, por jo fatin e vijës së drejtë bazë dhe marrëveshjen e mundshme detare me Greqinë. Procesi ka kohë të mjaftueshme për t’u rrëzuar përsëri në Gjykatën Kushtetuese. Prej më shume se një viti, Presidenti i ri në detyrë pritet të firmosë autorizimin për fillimin e negociatave detare me Greqinë. Këto negociata duhet të çojnë në arritjen e një marrëveshje speciale, si bazë për zgjidhjen e kësaj kundërshtie në Hagë. Duket qartë se dakordësia politike e 20 tetorit 2020 nuk është në favor të Shqipërisë dhe kjo marrëveshje parashikohet të kthehet në betejën e tretë dhe e fundit për vijën e drejtë bazë të Shqipërisë. Gara me kohën për këtë marrëveshje nuk është në favor të Shqipërisë. 10 muaj më parë Presidenti mori një propozim nga MEPJ për fillimin e negociatave dhe grupin negociator. Edhe pse Presidenti ka deklaruar se do ta firmosë fillimin e negociatave, ende nuk po e firmos. Kjo situatë është e paqartë për Presidentin, pasi shihet edhe një lloj pasigurie. Kjo për faktin se propozimi i MEPJ synon të eliminojë negociatat e vitit 2018, duke bërë nul dakordësinë mbi vijën e drejtë bazë. Vija e dejtë bazë është ndërtuar në vitet 1970 dhe 1976. Është depozituar në OKB në vitin 1993 dhe nuk është kontestuar asnjëherë nga Greqia. Përkundrazi, është pranuar në negociatat e vitit 2018, si dhe në një deklaratë publike të MPJ të Greqisë në Parlamentin e Greqisë. Fatkeqësisht ende nuk i dimë emrat e atyre personaliteteve që në vitet ‘ 70- të ndërtuan vijën e drejtë bazë të Shqipërisë. Ajo, edhe pse një vijë imagjinare, do të ishte objekt i shumë sfidave dhe betejave në ‘ 50- vitet e ardhshme. Do të rrëzohej dhe ngrihej përsëri. Do të sulmohej dhe do të rezistonte. Ajo vijë, edhe pse gjeometrikisht është e tillë, në fund kthehet dhe përkthehet në sipërfaqe detare. Nga ajo maten dhe delimitohen të gjitha hapësirat detare. Dhe çdo shtet, në aplikimin e të drejtës ndërkombëtare, synimin final ka fitimin e sipërfaqeve detare sa më të madhe. Mbas 50 vjetësh, teknikisht e diskutueshme, por me legjitimitet të plotë dhe e pranuar zyrtarisht, ajo vijë gjendet përsëri përballë betejës së saj të fundit të ekzistencës. Beteja e saj duket se do të jetë në gjykatën e Hagës, nëse Presidenti autorizon negociatat sipas draftit të MEPJ. Tashmë vetëm një gjykatë mund ta rrëzojë atë, po e dorëzuam vetë. Ministri i Jashtëm i Greqisë, Dendias, gati dy vite më parë deklaroi se Shqipëria dhe Greqia shumë shpejt, mbas marrjes së detyrës nga Presidenti i ri i Shqipërisë, do të kenë një marrëveshje speciale për në Hagë. Kjo marrëveshje do të jetë beteja e tretë dhe e vërtetë e vijës së drejtë bazë të Shqipërisë. Vija e drejtë bazë e Shqipërisë është ndërtuar në dy faza. Në 1970 është ndërtuar vija e drejtë bazë e detit Adriatik nga Kepi i Rodonit deri në Kepin e Gjuhëzës ( dekreti nr. 4650, datë 9 mars 1970). Në vitin 1976 është ndërtuar vija e drejtë bazë që mbyll Gjirin e Drinit nga derdhja e Bunës në Kepin e Rodonit dhe ajo e detit Jon, nga Grama, Palermo Kepi i Qefalit dhe Kepi i Mërtesës, duke mbyllur kështu Gjirin e Sarandës dhe Gjirin e Borshit ( dekreti Nr. 5384, datë 23 shkurt 1976). Beteja e parë: Nota Verbale e SHBA të 21 qershorit 1989. Nota verbale e SHBA e qershorit 1989 tërhiqte vëmendjen se Shqipëria kishte shpallur në kundërshtim me të drejtën ndërkombëtare 1) vijën e drejtë bazë; 2) gjerësinë e detit territorial prej 15 milje detare dhe 3) kufizimin e të drejtës së kalimit paqësor për anijet e luftës nëpër detin e saj territorial. Me ligjin nr. 7366, datë 24.3.1990, Shqipëria ndryshoi gjerësinë e detit territorial në 12 milje detare dhe kufizimin për kalimin paqësor të anijeve të luftës. Vija e drejtë bazë i shpëtoi shfuqizimit të saj. Në 12 dhjetor 1992 u nënshkrua marrëveshja për shelfin kontinental me Italinë, që merrte në konsideratë vijën e drejtë bazë në Detin Adriatik dhe korrik 1993 Shqipëria depozitoi në OKB vijën e drejtë bazë. Ligjin nr. 8771, datë 19 prill 2001 rikonfirmoi vijën e drejtë bazë të Shqipërisë ashtu siç ishte ndërtuar në vitin 1970 dhe 1976. Beteja e dytë: Marrëveshja Detare me Greqinë e 27 prillit 2009. Në 27 prill 2009, Shqipëria dhe Greqia do të firmosnin të Tiranë atë që njihet si “Marrëveshja e detit”. Negociatat zyrtarisht kishin nisur në gusht 2007, por në mes të negociatave Parlamenti i Shqipërisë miratoi ligjin nr. 9861, datë 24 janar 2008, i cili shfuqizonte vijën e drejtë bazë. Marrëveshja e 27 prillit 2009 nuk e merrte në konsideratë vijën e drejtë bazë, që në terren përkthehet humbje të sipërfaqes detare. Vendimi i Gjykatës Kushtetuese nr. 15 datë 10 prill 2010 rrëzoi marrëveshjen e vitit 2009. Më pas Parlamenti me ligjin nr. 60/ 2012 riktheu në fuqi vijën e drejtë bazë të shfuqizuar në vitin 2008. Në vitin 2018, Greqia dhe Shqipëria hynë përsëri në negociata, por tashmë për një marrëveshje të re detare. Grupi negociator nuk e vuri asnjëherë në diskutim gjatë negociatave ekzistencën e vijës së drejtë baze. Vetë ministri i Jashtëm grek, Kotcias, ka deklaruar në Parlamentin grek se tashmë nuk mund ta kundërshtojmë vijën e drejtë bazë të Shqipërisë. Vija e drejtë bazë e Shqipërisë mbyll një det të brendshëm të Shqipërisë rreth 1300 km ² , duke krijuar një efekt pozitiv në detin territorial mbi 100 km ² në detin Adriatik. Vija e drejtë bazë e detit Jon mbyll një det të brendshëm rreth 145 km ² dhe krijon një efekt pozitiv në vijën delimituese rreth 40 km ² në detin Jon. Beteja e tretë dhe finale: Marrëveshja Speciale me Greqinë për në Hagë. Shqipëria po përgatitet për një marrëveshje speciale me Greqinë për të shkuar në Hagë për delimitimin e hapësirave detare. Politikisht është rënë dakord pa kushte. Nëse Shqipëria dhe Greqia shkojnë pa kushte në Hagë, ne rrezikojmë me vullnetin tonë vijën e drejtë bazë që të rrëzohet nga vendimi i kësaj gjykate. Natyrisht, Greqia e di që ka vetëm një mundësi për rrëzimin e vijës së drejtë bazë të Shqipërisë. Vetëm nëpërmjet një gjykate, pasi afatet procedurale për ta kontestuar atë janë ezauruar. Ministrja e Jashtme e Shqipërisë kërkoi konsensus, në takimin e fundit në maj 2022, me Dendias. Pikërisht konsensusi synon përjashtimin e vijës së drejtë bazë nga marrëveshja speciale dhe gjykimi në Hagë. Greqia duket nuk e pranoi konsensusin dhe në mars 2023, MEPJ i dërgoi Presidentit propozimin sipas kushteve të Greqisë: përjashtimi nga marrëveshja speciale e dakordësive të arritura gjatë negociatave të vitit 2018. Nëse pala shqiptare do të jetë në gjendje, edhe pse rrethanat duken në disfavor, të shmangë gjykimin e vijës së drejtë bazë në Hagë, nëpërmjet mënyrës së hartimit të pyetjeve në marrëveshjen speciale, Shqipëria hyn në gjykim me 40 km ² plus, krahasuar me marrëveshjen e vitit 2009. Në këtë mënyrë, Gjykata e Hagës do të vendosë vetëm për efektin e shkëmbinjve dhe ishujve, ku pa diskutim do të jetë një vendim në favor të Shqipërisë dhe një sipërfaqeje shtesë. Për shkak të metodologjisë së ndërtimit të vijës së drejtë bazë, pavarësisht se është pranuar nga Greqia, nëse Shqipëria dhe Greqia shkojnë në Hagë për të gjithë çështjen, duke bërë nul dakordësitë e negociatave të vitit 2018, Shqipëria humbet në Hagë vijën e drejtë bazë dhe 40 km ² të efektit të saj në vijën delimituese të detit territorial. Rezultati do të ishte i njëjtë me shfuqizimin e ligjit nr. 8771 dhe efektit të tij në marrëveshjen e vitit 2009.