Skema e re e pensioneve, FMN: Mos rrisni detyrimet, përfitimet aq sa kontributet
"Të jepet siguri që niveli i pensioneve të ardhshme të jetë i harmonizuar me kontributet. Do shmangte pengesat për të marrë pjesë në skemë"
Në një kohë kur ka kaluar një dekadë nga reformimi i fundit i skemës së pensioneve, qeveria është në punë e sipër për ta ndryshuar sërish skemën pasi është bindur për problematikat e trashëguara. Shpenzimet e larta, numri i ulët i kontribuuesve dhe plakja e popullsisë janë vetëm disa nga shqetësimet, të cilat kanë çuar në rishikimin e pensioneve. Disa nga synimet janë vendosja e limiteve për pensionet suplementare si dhe rritja e përfitimeve për ata që marrin më pak si një skemë solidare siç janë pensionet. Por, Fondi Monetar Ndërkombëtar sugjeron ndryshe. Në një analizë të bërë, sipas FMN, përfitimet duhet të jenë në përpjesëtim të drejtë me kontributet ose vitet e siguruara të punës për personat që dalin në pension. E gjitha kjo duhet të shoqërohet me një analizë ose studim për të kuptuar nëse duhet ulur periudha kontribuitive me qëllim rritjen e numrit të kontribuuesve, si dhe paralelisht të nxitet kultura e pensioneve private vullnetare.
Sipas parashikimeve, pensionistët e së ardhmes që aktualisht janë të rinj në moshë pune kanë gjithnjë e më pak vite me kontribute, ndërkohë që nga ana tjetër, vit pas viti bashkë me moshën e daljes ne pension rritet edhe periudha e viteve me kontribute. Vitin e kaluar duheshin 38 vite sigurime për të përfituar pension të plotë dhe deri në vitin 2030 do të duhen 40 vite për të përfituar pension të plotë.
Por, me ritmet aktuale pensionistët shqiptarë nuk do të plotësojnë as gjysmën e viteve me kontribute duke bërë që pagesat e tyre në të ardhmen të jenë shumë të ulëta, gati sa pensioni minimal.
ANALIZA E FMN
Në një analizë të bërë së fundmi, FMN parashikon që pensionet do të jenë në vështirësi edhe në vitet e ardhshme dhe për këtë arsye duhet ndërmarrë një reformë e re duke pranuar tendencat e fundit. "Zhvillimet e ardhshme të deficitit të pensioneve janë të pasigurta. Shpenzimet e pensioneve dhe të ardhurat përbënin përkatësisht 6.1 për qind dhe 5 për qind të PBB- së në vitin 2022, me një deficit prej rreth 1 për qind të PBB- së. Baza e të ardhurave është dobësuar nga informaliteti, papunësia dhe pasiviteti. Ana e shpenzimeve ka të ngjarë të zhvendoset drejt më shumë përfitimeve jo kontributive me gjeneratat aktuale të moshës së punës që mbushin moshën daljen në pension", thekson Fondi Monetar Ndërkombëtar në dokument, duke i sugjeruar shtetit shqiptar hartimin e politikave të posaçme për përmirësimin e kësaj skeme. Fillimisht, përmes futjes në skemën e sigurimeve të të rinjve në moshë pune e gjithashtu kontributeve vullnetare nga ana e tyre. "Prioritet është adresimi i mbulimit të dobët të popullsisë në moshë pune. Opsione që mund të merret në konsideratë janë ruajtja e stimujve për të rriturit në moshë pune që të respektojnë kontributet. Kjo nënkupton ruajtjen e normës së kontributit në një nivel të arsyeshëm dhe ndoshta kryerjen e studimeve për të kuptuar nëse shkurtimi i kohës së derdhjes së kontributeve do të ndikojë në rritjen e numrit të kontribuuesve", nënvizon FMN.
Po ashtu një politikë tjetër që sugjerohet është "dhënia e sigurisë tek qytetarët që niveli i pensioneve të ardhshme të jetë i harmonizuar mirë me kontributet e kaluara, gjë që do të shmangte pengesat për të marrë pjesë në skemë. Planet vullnetare të pensioneve private, ndoshta me regjistrimin automatik, janë provuar të jenë një kanal i mirë në disa vende për të nxitur pjesëmarrjen e qytetarëve dhe për të rritur përfshirjen financiare. Megjithatë, duhet të trajtohen me kujdes përjashtimet përkatëse tatimore, pasi ato gjithashtu kufizojnë të ardhurat dhe kanë impakt të rëndësishëm në pjesëmarrje".
Pensionistët, që nuk përmbushin vitet e punës dhe nuk arrijnë të përfitojnë një pension të plotë pleqërie, po rriten me shpejtësi. Sipas të dhënave zyrtare në vitin 2022 pensionistët me pagesë të pjesshme përbënë 48% të totalit të personave që përfitojnë pension pleqërie nga 45% me 2021.
Më 2022, në të gjithë vendin numëroheshin 481,420 përfitues të pensionit të pleqërisë nga të cilët 231,734 morën pagesa të pjesshme. Subvencioni që skema merr nga buxheti i shtetit për këtë periudhë llogaritet në 8.8 miliardë lekë. Rritja më shpejtësi e përfituesve me pension të pjesshëm tregon se mosha e tretë rrezikon varfërinë e ekstreme, teksa inflacioni ka qenë i lartë dy vitet e fundit.