Xhirot e famshme të Tiranës

Këtë shkrim ia dedikoj rinisë ish- të persekutuar politike, si dhe të larguarve të 2 korrikut 1990, të cilët e deshën jetën, paqen e lirinë në vend. Të gjithë atyre që iu privua liria nëpër burgje, pushkatime e kampe internimi. Asaj gjenerate të madhërishme që nuk mundi të gëzojë e të jetojë në normalitet moshën më të bukur të saj, rininë që nuk kthehet më. Kanë kaluar gati 34 vite kur në Shqipëri u mbyllën njëherë e përgjithmonë “xhirot”. Ah “xhirot”! “Xhirot” e famshme të Tiranës. Kushdo edhe sot nëpër biseda miqsh e shokësh i kujton me dhimbje e nostalgji, pavarësisht pse dhe kur ekzistuan ato. “Xhirot” u mbyllën njëherë e përgjithmonë duke startuar që me eksodin e 2 korrikut... Eksodin e parë të vitit 1990 në Tiranë, kur turma të mëdha njerëzish, rini apo edhe familje të tëra vërshuan nëpër ambasadat e huaja për t’u larguar nga Shqipëria njëherë e përgjithmonë. Ata tentuan të iknin larg të keqes së madhe që kishte pllakosur vendin, pasi asnjeri nuk e kishte jetën të sigurt, askush se ndjente veten të lirë e të qetë, por çdo ditë më të mbyllur, më të survejuar, e të rrezikuar. Izolimi që iu bë Shqipërisë nga vendet e zhvilluara e perëndimi solli si pasojë atë shkëputje masive të Ortekut njerëzor shqiptar, e kryesisht nga Kryeqyteti i saj i bukur Tiranës. Eksod masiv ky, që tronditi e sensibilizoi botën mbarë. Hije e re të zeza mbuluan ato ditë e net atmosferën në vend. Lot e dhimbje ndjente çdokush për pjesëtarët e tyre të familjes që kishin marrë guximin e thyen tabutë, duke kapërcyer nëpër oborret e ambasadave të huaja. Pse jo edhe për ata që nuk kishin asnjë farë lidhje, ndiheshe i tronditur. Kronikat e lajmeve nga i vetmi Televizion Shtetëror jepnin herë pas here sekuenca rrënqethëse nga hyrjet e “huliganëve” e “armiqve të popullit” nëpër ambasada. Edhe stacionet e huaja televizive transmetonin kronika me pamje nga Shqipëria, por duke thënë të vërtetën e hidhur për atë izolim çnjerëzor të njeriut nga njeriu që ndodhi në vendin tonë. Më kujtohet si sot, shoqja ime Fatmira Bermema ishte edhe shtatzënë kur së bashku me bashkëshortin e saj, Aleksandër Ligean, erdhën e më thirrën në shtëpi nga poshtë pallatit ku banoja në Tiranë. “Hajde, ne e kemi vendosur, do të hyjmë”. Mamaja ime që i kishte dëgjuar filloi të qajë e më lutej për të mos u futur edhe unë në ambasadë: “Nuk të mjaftuan burgjet e tyt eti, por do të na hapësh përsëri plagë të tjera”, - më tha e përlotur. Të nesërmen e pashë në televizion shoqen time shtatzënë duke kapërcyer hekurat në ambasadën gjermane. U preka shumë, ndjeva dhimbje e respekt për

Ishte pra, ai regjim i egër e i rëndë që do t’i merrte jetën ngadalë nëpër burgje, internime e miniera ose duke shkaktuar si pasojë e urrejtjes atë lloj eksodi të madh si një prurje e furishme në qendër të Evropës. Fjala xhiro vjen nga italishtja që do të thotë të vish rrotull. Se kush i ka shpikur e themeluar xhirot nuk dihet akoma, por duke iu referuar fakteve historike, do të shohim se xhiro kemi pasur edhe në Shkodër, Durrës, Korçë, Pogradec e Elbasan, Fier, Lushnjë mbase edhe në ndonjë qytet tjetër. Dikush tjetër që ishte i apasonuar pas xhiros mund të shtojë edhe ndonjë qytetet apo zonë tjetër të vendit.... të, e nën zë i urova shoqes sime fat e ndërtuar me qerpiç. Në atë kohë ai vend mbarësi. Më shumë nuk kisha fuqi se çfarë ishte “pagëzuar” me emrin “Broadtë bëja... Sot ata së bashku me vajzat e tyre way”. Merak më ka mbetur që atëherë se Amandën e Emin jetojnë në Shtetet e Bashpse është quajtur ashtu... 50 vjet xhiro kuara të Amerikës. Thikë me dy presa ishnë Tiranë. 50 vjet “ecejake” nëpër bulein ato ditë për këdo që ishte brenda vard. I thonë një jetë e tërë, jo shaka. mureve e hekurave të huaja. Internime Prandaj ia vlen i thashë vetes t’i kushmbase për të afërmit e tyre që ishin jashtoj pak vëmendje. E kush nuk i mban të... Mitingu i madh e i detyruar dhe çirrmend xhirot... Të rritur e fëmijë me pajet e Xhelil Gjonit në atë miting ngjallën durim prisnin sa të vinte fundjava për sërish frikë, panik e pasiguri sociale e të dalë xhiro nëpër bulevardin e madh e politike. Si dhe akoma më keq ndjenjën e të bukur të Tiranës. Për të “parakaluar” hapur të luftës së klasave, terrorit e perpa urdhër partie, pa bandë, pa uniformë sekucionit komunist. Për afro gjysmë shekushtrie përgjatë asaj rruge të gjatë e të ulli denoncime, vrasje e burgosje për këdo gjerë. Veshur thjeshtë, pastër e me shije. që e donte jetën, lirinë e demokracinë. SpiÇdo i ri dhe e re do t’i kushtonte kujdesunonte gruaja burrin, babai djalin, tmerre, in e duhur xhiros në fundjavë. Një fusvuajtje fizike e psikologjike këto të papara tan basme në verë për vajzat. Një palë në historinë e njerëzimit. Për ironi të fatit, pantallona doku nga kombinati tekstil për izolimin gjysmëshekullor, një kundërpër djemtë e një bluzë e bardhë apo bojë përgjigje ndaj shtetit ishin edhe xhirot. qielli, do të ishin luks i madh për këdo Xhirot e famshme të Tiranës në etapën koqë do t’i siguronte me të njohur. Por të muniste, të cilat nisnin nga Stacioni i Trenmos harrojmë se edhe xhirot survejoit e përfundonin tek korpusi i madh i Uniheshin. Shumë kaleca të ish- Sigurimit të versitetit të Tiranës. E ky ritual i zakonShtetit të vinin afër, para, marble e anash shëm që do të ndiqej rregullisht nga të për të parë e dëgjuar çfarë kishe veshur, rinjtë e kryeqytetit çdo të shtunë e të diel, si ishe veshur, çfarë flisje, si i kishe kredo të hapte siparin e tij nga ora 6 pm deri hur e prerë flokët. Dhe të nesërmen ai/ në ora 10.30 të mbrëmjes. Bëhej me dy ajo që kishte veshur pantallona kauboj korsi, njëra që të çonte për nga Liqeni i apo diçka “ekstravagante” sipas tyre do Shën Prokopit e tjetra që të kthente për ta shikoje me emër, mbiemër e karikaturë nga “Skënderbeu”, sot bulevardi “Zogu në një fletë rrufe të madhe në qendër të i Parë”. Kishte edhe nga ata që i frekuenkryeqytetit. Këto ishin masat parandaltonin xhirot në orët më të vona të natës, uese të luftës së klasave dhe shfaqjeve që dilnin për të marrë ajër të pastër e për të huaja moderniste për brezin e ri. Për të larguar streset e javës. Duke biseduar ata që e “tepronin” kishte edhe arresparaprakisht mes miqsh, më thanë se më time. Eh rini, rini, sa ke vuajtur atë kohë herët Xhiroja e Tiranës fillonte nga paledhe për një bluzë të bukur me kuadrate lati “Ali Kelmendi” deri tek ish- “Libri e pantallona xhins... Edhe pse në dikSovjetik”, pra në trajtë harku. Më vonë taturë, por rregulli dhe estetika tek të u zhvendos në “Bulevardin e Madh”. rinjtë nuk mungonte. Stili universal Ndërsa paraditeve xhiroja mbahej ku evropian i të veshurit përcaktonte fizioështë sot trotuari i hotel “Tiranës”. Aty nominë e çdo të riu e të reje që e donte më parë ishin disa dyqane njëkatëshe jetën të qetë e me normalitet. E kush nuk rënkon e kujton nën psherëtimë ato vite të humbura. Pa le rinia e izoluar nëpër tela me gjemba e kampe internimi. Me ç’të drejtë i privohej liria e jeta nga ai regjim e klika e tij rinisë shqiptare? Me ç’të të drejtë morale, politike e sociale izolonte njeriun në një qeli një metër me një, mes lagështirës, e torturave të pashembullta deri në vdekje? Me ç’të drejtë ushtronte presion për divorcet familjare vetëm e vetëm pse dikë nga familja do t’ia burgoste, vriste apo internonte. Edhe tani që po hedh këto rreshta jam duke rënkuar brenda vetes, por askush nuk më dëgjon, e ndërgjegjësohet, përveçse vetes dhe kompjuterit përballë...

* * * Takohemi tek “Dajti”, tek ura e “Dajtit”, tek stolat e “Dajtit”, tek parku përballë “Dajtit” etj.. Këto ishin parullat me “celular” që linin për në fundjavë të rinjtë mes miqsh, shoqesh e shokësh në periudhën e diktaturës. Celular i thënçin, pasi as telefona nuk kishin pjesa dërmuese e popullsisë, por vetëm sigurimsat e familjet me partishmëri të lartë komuniste, të cilët e kishin fjalën për jashtë hotelit, se për brenda as që bëhej fjalë. Tek ambientet e hotel “Dajtit” në ato vite mund të hynin vetëm “pezzo grosso- t” shqiptarë, ata me “carta bianca” në xhep, e njerëzit e besuar të Sigurimit të Shtetit. Xhirot ishin i vetmi argëtim e gëzim që kishte atë kohë rinia. Sa e sa të rinj lidhën jetën e tyre nëpër ato xhiro të gjata. Sa e sa kujtime të bukura apo edhe të hidhura fshehin ato kalldrëme bulevardeske brenda vetes. Edhe atë të vetëm gëzim që kishin ia morën, ia zhdukën nga sytë rinisë. Duke larguar rininë, larguan të ardhmen e vendit, trurin e kombit. Larguan edhe fëmijën nga prindërit e gjorë që i rritën me halle e sakrifica të mëdha. Edhe gjysmë kokërr limoni me mik të madh do ta gjenin në hotel “Dajti” për fëmijën e sëmurë. Rivierat e Sarandës e Vlorës ishin plantacione me agrume vetëm për “mbretërinë” e Bllokut e askush tjetër s’guxonte t’i prekte, përndryshe i priste plumbi kokën. E kush do t’ia zhdukte e do t’ia merrte xhiron rinisë? Ishte pra, ai regjim i egër e i rëndë që do t’i merrte jetën ngadalë nëpër burgje, internime e miniera ose duke shkaktuar si pasojë e urrejtjes atë lloj eksodi të madh si një prurje e furishme në qendër të Evropës. Fjala xhiro vjen nga italishtja që do të thotë të vish rrotull. Se kush i ka shpikur e themeluar xhirot nuk dihet akoma, por duke iu referuar fakteve historike, do të shohim se xhiro kemi pasur edhe në Shkodër, Durrës, Korçë, Pogradec e Elbasan, Fier, Lushnjë mbase edhe në ndonjë qytet tjetër. Dikush tjetër që ishte i apasonuar pas xhiros mund të shtojë edhe ndonjë qytetet apo zonë tjetër të vendit....