Njëfilmsurealqë tënxittëmeditosh përjetënreale

Një grua shtatzënë vetëmbytet në lumë. Aty pari rastis të kalojë një doktor, gjysmë magjistar e gjysmë i shkarë, që merr trurin e foshnjës fetus dhe ia implanton trupit të së ëmës, për të pasur kështu një qenie me trup gruaje po me të menduar, sjellje e lëvizje prej foshnje. Kjo është parahistoria e filmit “Poor things” i Yorgos Lanthimos, që e pashë mbrëmë dhe më la mbresë të thellë. Është fitues i “Luanit të Artë” në Festivalin e Venecias, i lauruar si më i miri nga “Golden Globe” në zhanrin e komedisë dhe i përfshirë në listën e filmave më të mirë në nominimet për “Oscar”- ët e këtij viti. Ç’rrugë do ndjekë qenia me trup gruaje e tru fëmije për të gjetur a krijuar identitetin e vet? Kjo është pyetja që shtron filmi dhe në rrjedhën e subjektit sugjeron se ka dy rrugë, dy mundësi. E para, të jetoje nën pushtetin e doktorit monstër, duke marrë burrin që i zgjedhin e duke krijuar familje. Në këtë rrugë e shtyn dhe doktori monstër që j o rastësisht quhet Godwin ( Willem Dafoe) dhe që Bella e quan herë baba e herë Zot. Ky e shtyn të martohet me njërin nga studentët e tij dhe fejesa konsiderohet e bërë. Atje nën kujdesin, pushtetin dhe kontrollin e babait perëndi Bella do të ishte pjesë e një jetë sureale. Jo rastësisht ambientet e shtëpisë së doktorit të kujtojnë pikturat e Salvador Dalisë, ndërkohë që në këto ambiente lëvizin kafshë të çuditshme si psh., një patok me kokë derri, një rosak me trup qeni sikur të kishin dalë nga pikturat e Hieronimus Bosch. Surealja këtu merr vlerë simbolike si për të thënë se në një ambient të shtrembëruar nga konvencionet dhe etja për pushtet e burrave, Bella vështirë se do

Që të kthehemi tek filmi, edhe diçka tjetër të bën përshtypje. Megjithëse i mbushur me çudira, monstra e imazhe sureale, thuajse asnjëherë s’të krijon ndjesinë e diçkaje artificiale e të kërkuar, gjatë gjithë kohës ndihesh mes jetës e jetësores dhe kur del nga salla e kinemasë ndihesh i çlodhur e i freskët, megjithëse ke ndenjur pa lëvizur, i ngujuar në një ndenjëse të ngushtë për dy orë e gjysme. Punë ustai thua me vete dhe ndjen se respekti i kahershëm për grekun Yorgos Lanthimos bëhet më i thellë e më i qëndrueshëm

ta përmbushte veten dhe rrezikonte të mbetej një qenie me trup gruaje dhe tru fëmije. E shohim heroinën të zgjedhë një rrugë tjetër, arratiset me avokatin që do t’i përgatiste letrat e martesës dhe nis një jetë gjithë aventura rrugëve të botës, në Lisbonë, Mesdhe, Aleksandri e Paris për t’u rikthyer në Londër. Kështu, në kontakt me njerëz dhe vende të ndryshme, kërkon dhe gjen a krijon identitetin e vet si njeri e si grua. Të bën përshtypje edhe fakti që vetëm pasi njeh dhe provon të gjitha llojet e marrëdhënieve seksuale ( duke filluar nga mastrubimet pothuajse perverse në shtëpinë e babait perëndi, tek përvojat në shtrat me avokatin e deri tek punësimi në një bordello të Parisit) e pra, vetëm atëherë gjen edhe veten, gjë që në film j epet edhe vizualisht: Bella ( Emma Stone) lë mënjanë lëvizjet dhe tiparet prej manekini dhe përfton pamjen e një gruaje sharmante. Po ta matësh si sasi imazhesh që ofron filmi, marrëdhëniet seksuale zënë goxha kohë, aq sa hera- herës të ngjan se aventura e Bellas nuk është aq rrugëve të botës sa rrugëve të seksit. Natyrisht nga kontaktet me njerëz të tjerë, gruaja fëmijë merr dije e formohet, filozofinë e mëson nga Marta dhe Henri në Lisbonë, kurse socializmin ia mëson një grua me ngjyrë në bordello, në Paris. Vetëm se filozofitë, ideologjitë e dije të tjera vijnë si dytësore, primare mbeten përvojat seksuale. Parë në këtë rrafsh dhe përtej filmit “Poor things” vetiu lind pyetja: seksi zë vend relativisht të vogël në jetën e njeriut, rreth një për qind të së gjithë kohës që gjallojmë, por në art, l etërsi apo edhe në l i g j ë r i m i n n j e r ë z o r n ë p ë r g j i t h ë s i duket se zë shumë më tepër vend. Po të shtosh këtu edhe krijimet e ligjërimet për dashurinë, balanca anon dukshëm nga seksi dhe dashuria. Si ta shpjegosh këtë dukuri, është diçka e rastit apo lidhet me faktorë të tjerë. Psh., në shumë shoqëri, ligjërimi për seksin ka qene dhe mbetet tabu dhe dihet që tabuja, e ndaluara të shtyn në ngasje ta flasësh e ta riprodhosh në mediume të ndryshme. Seksi i folur a i riprodhuar vizualisht, thuajse instinktivisht, e tërheq njeriun; a thua që duke ditur këtë, artistët e përdorin si karrem për të pasur më shumë shikues e lexues? Po mbase lidhet me faktin që seksi është burim i j etës, mjet i riprodhimit të species dhe, si i tillë ngjall, kurdoherë vëmendje, kërshëri e zbulime siç ka ndodhur edhe me disa nga mendjet me të ndritura si Frojdi, Foucault, Kinsey e të tjerë që kanë hedhur dritë mbi marrëdhëniet shpesh misterioze të seksit me zhvillimin psikologjik të njeriut, me pushtetin, normat sociale etj.. Që të kthehemi tek filmi, edhe diçka tjetër të bën përshtypje. Megjithëse i mbushur me çudira, monstra e imazhe sureale, thuajse asnjëherë s’të krijon ndjesinë e diçkaje artificiale e të kërkuar, gjatë gjithë kohës ndihesh mes jetës e jetësores dhe kur del nga salla e kinemasë ndihesh i çlodhur e i freskët, megjithëse ke ndenjur pa lëvizur, i ngujuar në një ndenjëse të ngushtë për dy orë e gjysme. Punë ustai thua me vete dhe ndjen se respekti i kahershëm për grekun Yorgos Lanthimos bëhet më i thellë e më i qëndrueshëm.