Emri "Tiranë" për herë të parë u përmend në dokumentet e Venedikut që në 1408- n
Sipas Kristo Frashërit, dëshmitë e ekzistencës së shoqërisë njerëzore në këtë trevë i takojnë Paliolitit të vonë
italjan Armando Brasini. Ndërsa emrin" Skënder Bej" ky shesh e mori më 27 Nëntor 1937. Që nga projekti i parë e deri tek ky i fundit, i projektuar nga një arkitekt francez, ndryshimet janë të dukshme. Në se gjatë sistemit monist, deri në vitin 1967, në qendër të tij bënte hije monumenti i Stalinit, më pas u vendos, njëherë e përgjithmonë monomementi i Heroit tonë Kombëtar, Skënderbeut, vepër e skulptorit tonë të madh Odise Paskali. Ky shesh sot është një mbrekulli multifunksionale, me frymëmarrje të gjerë. Ai është konceptuar si një pedonale me bimësi e gurë të shumllojshëm, që kanë ardhur nga e gjithë Shqipëria. Një mbrekulli tjetër e Tiranës është Bulevardi "Dëshmorët e Kombit". Ai, për herë të parë u projektua dhe ndërtua nga italjanët në vitin 1930, projekt që, më vonë u pasua nga zinxhiri i artë i ndërtimeve të tjera, si Pallati Presidencial, hotel "Dajti", sheshi "Nënë Tereza" dhe konpleksi universitar. Këtij zinxhiri të artë, në vitin 1960, do t'i japin frymëmarrje të re, parku "Rinia", "Piramida" që sot kryen një rol të madh multifunksional dhe dy kullat binjake shumëkatëshe. Bulevardi Zogu i Parë dhe zgjatimi i tij, drejt Paskuqanit, që ka marë emrin e bukur Bulevardi i Ri, është një tjetër mbrekulli, që e ndan Tiranën gati në dy pjesë të barabarta, siç ndan thika, një mollë të artë. Rrugët e saj të gjera e plot dritë, si ajo e "Durrësit" dhe e "Kavajës", "Rruga e Barikadave" dhe "Qemal Stafa", rruga "Fortuzi" dhe ajo e "Dibrës"…, të cilat kohët e fundit, janë të shoqëruara edhe nga korsitë e biçikletave, dalin nga qendra e sheshit "Skënderbej" si rreze që dalin nga qendra e një rrethi koncentrik. Akoma më të bukur e kanë bërë Tiranën rrugët dhe Komplekset e ndërtimeve që janë bërë në zonën e Komunës së Parisit. Nga një vend, ku dikur shtriheshin konturet e një kooperative, sot, kjo zonë është kthyer në një mbrekulli me komplekse të mëdha banimi e lulishte, me qendra të mëdha tregëtare, arsimore, kulturore e sportive postmoderrniste. Trendi i projekteve të reja, tregojnë se Komuna e Parisit po bëhet ndoshta zona më e bukur dhe më e lakmuar e kryeqytetit tonë. Ai që i dha frymëmarrje të re turizmit të Tiranës, është ndërtimi i teleferikut "Dajt- Ekspres", i cili është quajtur si një nga teleferikët më të mëdhenj të Ballkanit. Ishte filantropi Muhamet Malaj, që këtë mbrekulli, të ëndërruar që në vitin 1982, ta bënte realitet në vitin 2005. Një tjetër mbrekulli e Tiranës është xhamia e Et'hem Beut, ndërtuar nga Mulla Beu, që në fillimet e shk. Xvlll. Ajo ka qenë dhe do të mbetet, jo vetëm një nga monumentet më të lashta kulturore të Tiranës, por dhe simbol i bashkëjetesës fetare në vendin tonë. Si pjesë e asamblit të bukur arkitektonik të qendrës së Tiranës, janë dhe Pallati i Kulturës( 195963), tullat a para të të cilit i vendosi Hrushovi, Muzeu Historik Kombëtar( 1981), i ndarë në disa pavione, si Lashtësia,
Mesjeta, Rilindja, Pavarsia, Ikonografia, Lufta Antifashiste, Gjenocidi Komunist, si dhe Teatri i Kukullave, hotel "Tirana", kompleksi "Toptani", Varri i Kapllan Beut etj. Zinxhiri i mrekullive të lashta të Tiranës vazhdon me Kalanë e Tiranës, ndërtuar në gjysmën e dytë të Shk. Xvlll nga Sulejman e Ahmet pashë Bargjini, e cila, në vitin 1973 është shpallur Monument Kulture i kategorisë së parë. Një tjetër dëshmi e Tiranës së hershme është Ura e Tabakëve, ndërtuar mes shekujve Xvll- Xvlll, e cila dallohet për harqet e bukura dhe kalldrëmet e gurta. Aty ku dikur shtrihej "Pazari i Vjetër", sot ndodhet "Pazari i Ri", rikostruktuar përsëri në vitin 2017, si një atraksion tjetër i rrallë turistik për Tiranën. Krahas mjediseve e asortimenteve tradicionale, janë ndërtuar dhe restorante moderne, në të cilat serviren jo vetëm gjellë e pije të traditës, por dhe fruta, perime, mjaltë, vaj ulliri dhe produkte të tjera karakteristike për Tiranën. Aty, pranë rrugës" Naim Frashëri", ndodhet një vilë e hershme, që daton në shekullin e dytë pas lindjes së Krishtit. Ajo që të tërheq vëmendjen në këtë vilë janë zbukurimet e saj mjedisore, me motive e forma gjeometrike tipike të kohës, të cilat janë pagëzuar me emrin e rrallë "Mozaiku i Tiranës". Buzë bulevardit të madh është ngritur memoriali "Post- Bllok". Pjesë e këtij ansambli të rrallë arktiektonik, ku harmonizohen bukur ndjesia e frikës me atë të argëimit, të ideuar nga Fatos Lubonja e Ardian Isufi, janë bërë "Bunkeri", simbol i perskutimit të shqiptarëve dhe një copë nga" Muri i Berlinit, i dhuruar nga bashkia e Berlinit. Vlera të papërsëritshme memoriale do të ruajnë për shqiptarët, veçanrisht dy "Bunk Art"- e . "Bunk Arti 1", që i dedikohet ushtrisë shqipatare të sistemit diktatorial, ndërtuar në rrëzë të Dajtit në vitin 1978, të impresionon me arkitetkurën e çuditshme dhe objetket interesante, që të futin në botën e mistershme të sistemit të egër monist. Edhe më i çuditshëm është "Bunk Arti 2", i cili ndodhet në qëndër të Tiranëns, pranë bashkisë. Ai i ngjan "Pallatit të Ëndrrave", që ka fiksuar kohën e dhimbshme të përndjekjes dhe perskutimit fizik e shpirtëror të shqiaptarëve të dashuraur me lirinë. Një nga mjediset më të frishkme të këtij "Bunk Art"- i është "Shtëpia e Gjetheve", vendi ku bëheshin kontrolle e përgjime, tortura e internime si dhe dënime të egra, deri ne vdekje, të njerëzve të pafajshëm. Mrekullia më e rrallë e Tiranës është Parku i Liqenit Artificial, ose siç quhet ndryshe "mushkëritë e Tiranës. Kjo bukuri e rrallë e nisi udhëtimin e saj nga fundi i viteve 50 me punë vullnetare. Sot ajo është bërë një qendër e madhe shlodhëse, me një sipërfaqe të gjerë, në mes të së cilës ndodhet një liqen prej mbi 550 m katrore. Bukurinë dhe freskinë ia shtojnë, jo vetëm Liqeni i Thatë, kurora e gjelbërt, që rritet nga viti në vit, Kopshti Botanik e Zoologjik, por edhe mjedise të këndshme argëtuese e sportive si Amfitetri Natyral, kinematë, këndi i lojrave për fëmijë, qendra multisportive, pista e biçkletave, etj.
Së fundi, mund të themi se, e gjithë Tirana është dhe do të mbetet një mbrekulli e rrallë. Ajo në të ardhshmen do të bëhet edhe më e bukur, por në se nuk do të "kafshohet" nga ndërtimet pa leje, apo nga rrënimi i munumenteve, mrekullive dhe i vlerave të krijuara nga brezat dhe mbi gjithçka, në se projektet për zhvillimin e saj do t'u shpëtojnë lojërave politike e luftës cinike për pushtet midis "kokorozëve" të ngujuar në llogoret diametralikisht të kundërta të politikës.
Tirana, emrin e madh kryeqytet nuk e fitoi lehtë. Ai pengohej edhe nga reaksioni italjan. Megjithatë, anëtarët e Këshillit të Lartë të qeverisë, të zgjedhur nga Kongresi i Lushnjes, më 11 shkurt të vitit 1920 hynë në Tiranë, të pritur me ngrohtësi nga populli i Tiranës, për ta bërë atë qendrën e përpjekjeve për demokratizimin e vendit dhe konsolidimin e shtetit shqiptar. Vitet 1925- 1940, ishin vitet e ndërtimit të kompleksit të ministrive dhe i Kryeministrisë, ndërtimi i godinave të Presidencës dhe Akademisë së Shkencave, me një arkitekturë moderne. Që në ato vite Tirana kishte 3 gjimnaze dhe rreth 130 mijë banorë.