“SPAK- us’mundtëpengohet”, ish- ministri Malaj: Duhet të mbështetet edhe financiarisht

“Reforma u iniciua nga partnerët strategjikë”, Malaj: Koha që PS të mos udhëhiqet nga ambiciet për pushtet të pakufizuar e të zgjatur

Ish- ministri socialist, Arben Malaj, apelon mazhorancën për dialog me opozitën, me qëllim që t’i jepet fund krizës parlamentare. Malaj thotë për “Panorama” se ndëshkimet e PS- së ndaj deputetëve të opozitës nuk e zgjidhin krizën në Kuvend.

Ai e vlerëson të natyrshme nisjen e përgatitjeve për zgjedhjet e 2025- ës, por paralajmëron risqet potenciale të abuzimit elektoral nga mazhorancat, kritikë kjo edhe nga raporti i OSDE. Për votën e emigrantëve, z. Malaj beson së është një mashtrim i përsëritur nga të gjitha partitë politike. Sa i përket SPAK- ut dhe BKH- së, Arben Malaj vlerëson se kryeministri, qeveria dhe Parlamenti duhet t’u sigurojnë mbështetjen maksimale dhe të mos ndërhyjnë në elementët operacionalë të tyre. Lidhur me situatën në Kosovë, Profesor. Dr. Studiues i Integrimit Europian bën thirrje që Albin Kurti dhe qeveria e tij t’u garantojnë SHBAvë dhe BE- së përkushtim maksimal në përmbushjen e angazhimeve për të lehtësuar bashkëpunimin me Serbinë bazuar në angazhimet reciproke.

Z. Malaj, si e vlerësoni situatën politike në vend?

Me një ndjenjë trishtimi. Bllokimi i Parlamentit nga opozita është i dënueshëm politikisht dhe moralisht, edhe për vetë opozitën. Ndërkohë që hapat e mazhorancës me rritjen e penalizimeve administrative për deputetëve, është një këndvështrim që ushqen krizën dhe nuk e zbut atë. Disa kërkesa të opozitës të mbështetura nga vendimet e Gjykatës Kushtetuese duhet të pranohen. Duhet të lejohen dhe të lehtësohen në zbatimin e tyre. Atributi kontrollues i opozitave përmes dëgjimeve të kërkesave për interpelancë, pyetjeve me kryeministrin dhe anëtarët e qeverisë si dhe komisionet hetimore janë instrumentet më të rëndësishme të opozitës në përmbushjen e misionit të saj. Opozita është pjesë kushtetuese e funksionimit ligjor të vendit. Një mazhorancë që ndjen më shumë përgjegjësi për fatin e vendit sesa për veten, bashkëpunon me opozitën për sfidat jo vetëm politike të vendit duhet të ulet, të bisedojë dhe të reflektojë me çdo përfaqësues të opozitës, pa u lodhur për t’i “përçarë” dhe “dëmtuar” me instrumente dhe mjete jogjyqësore. Nuk them se meqenëse PS ka tri mandate qeverisëse do t’i japë pushtetin opozitës. Por, përballë sfidave të vështira integruese të vendit, është koha që mazhoranca të mos të udhëhiqet nga ambiciet për pushtet të pakufizuar dhe të zgjatur. Respekti për opozitën, shoqërinë civile dhe zërat e ndryshëm brenda saj dhe nga opinioni publik duhet të nxiten nga çdo shumicë qeverisëse. Një qeverisje e përmirësuar dhe efektive është një e mirë e përkohshme si për partinë politike që ajo përfaqëson, edhe për vendin e saj.

Braktisja e vendit mbetet një shqetësim i përfshirë së fundmi edhe në tri gjetjet e rëndësishme të raportit për tranzicionin shqiptar. Si i argumentoni ato?

Të tre së bashku sqarojnë arsyet kryesore të largimit dhe braktisjes së vendit. Konstatimi i parë - shqiptarët janë njerëzit më të zhgënjyer nga tranzicioni. Kjo mund të vijë nga dy arsye kryesore. Pritshmëritë në vitin 1991 ishin shumë të larta, sepse mbyllja e vendit ishte më e vështirë dhe se fillimi i tranzicionit gjetjet shqiptare me vetëm 200 dollarë për kokë në shumë absolute dhe 600 dollarë për kokë në fuqi blerëse. Arsyeja e dytë - është mospërmbushja e pritjeve në nivel të kënaqshëm për shkak të krizave të njëpasnjëshme, të cilat reduktojnë përfitimet reale. E gjetura e dytë e raportit – suksesi në biznes është i kushtëzuar nga lidhjet politike. Kjo vret konkurrencën e ndershme, shtrembëron tregjet, zvogëlon zgjedhjen dhe rrit kostot për mallrat dhe shërbimet për konsumatorët përfundimtarë. Shqipëria po bëhet më e shtrenjtë dhe shumë shqiptarë janë më të varfër për shkak të kësaj pasurie të çmimeve të banesave për mallra dhe shërbime. Për shkak të mungesës së konkurrencës dhe efektivitetit minimal të shumë organeve rregullatore, licencuese dhe mbikëqyrëse, konsumatorët përfundimtarë po varfërohen ndërsa pak individë fokusohen te frika. Varfërim financiar dhe moral të dëshpëruar. Konstatimi i tretë - suksesi personal në jetë ( brenda Shqipërisë) përcaktohet nga lidhjet e ndikimit politik, kjo situatë nxit largimin masiv të atyre që jetojnë në vend. Kjo është shumë e lehtë për t’u vërtetuar, sot në botë ka shumë talente të shkëlqyer shqiptarë në karrierën e tyre profesionale. Por të njëjtët njerëz, të përballur me nepotizmin familjar apo krahinor, do të kishin dështuar, vetëm përkohësisht sepse do të kërkonin suksesin atje ku suksesi është i mirëpritur.

Kryeministri Edi Rama urdhëron administratën publike se si duhet të reagojë ndaj kontrolleve të BKH- së, a është normale një gjë e tillë?

Reforma në sistemin gjyqësor përmes procesit të vetingut në sistemin e prokurorëve dhe gjyqtarëve shpresohet të pastrojë këto institucione jetike. Për një shtet ligjor mund të ishte harmonizuar më mirë me zhvillimet në sistemin e prokurorisë për të mos krijuar disa qindra dosje të vonuara pas të gjithave disa qindra miliarda lekëve që i mungojnë ekonomisë nga zvarritjet e çështjeve gjyqësore për pronat dhe gjithashtu gjykatat administrative në të dy nivelet.

Ka shumë diskutime me këndvështrime të ndryshme për SPAK- un. Cili është këndvështrimi juaj?

SPAK është ndoshta investimi më i madh dhe shpresëdhënës për t’i dhënë fund kulturave të mungesës së pa ndërshkueshmërinë e të korruptuarve dhe të kapurve. Përfitimi më i madh është ndryshimi i kulturës së frikës ndaj të korruptuarve të veshur pushtet politike me kulturën e dhe fuqinë për të denoncuar dhe të dënuar të korruptuarit. E gjithë reforma për SPAK dhe BKH u nis nga partnerët tanë strategjikë dhe u votua nga 140 deputetë shqiptarë. Këto struktura duhet të mbështeten në aspektin legjislativ për përmirësimet e nevojshme dhe në atë financiar, sidomos kur qeveritë synojnë t’i pengojnë duke ulur jo vetëm mbështetjen financiare. Sa i përket këshillës së Kryeministrit “si duhen agjentë të BKH- së, cili është vlerësimi, besoj se baza ligjore dhe trajnimi intensiv dhe thellësisht profesional krijon premisa reale që SPAK- u dhe BKH të funksionojnë vetëm brenda ligjit. Nuk përjashtohen abuzimet, por besoj se puna e tyre ka një auditim periodik nga strukturat e përcaktuara në reformën ligjore, që përfshin piramidën institucionale, besoj se ka manuale të plota operacionale të bazuara në ligj dhe akte të qarta nënligjore që duhet të eliminojnë çdo keqpërdorimi i statusit të tyre specifik. Rasti special i kryeprokurores në Maqedoninë e Veriut ku djali i saj u kap duke marrë valixhe me euro që mami prokurore të mbyllte një çështje korrupotive është flamur i kuq edhe për institucionet tona të reja. Për rastin konkret nuk jam duke folur për emra konkretë, por kryeministrat që njohin dhe respektojnë shtetin ligjor nuk ndërhyjnë kurrë në këto detaje dhe nuk ushqejnë perceptime negative ndaj këtyre strukturave. Kryeministrat në një demokraci funksionale e dinë dhe e respektojnë rregullin e artë të shtetit ligjor që bazohet në ndarjen, balancën dhe kontrollin e pushtetit. Pra, tri pushtetet, legjislativi, parlamentarizmi dhe ekzekutivi - bashkëpunojnë mes tyre, por nuk mbivendosin kompetencat e tyre, nuk rrëmbejnë pushtetin e të tjerëve, nuk dhurojnë pushtetin e tyre te kolonat e tjera shtetformuese. Kur janë mazhorancë politike, parlamentare dhe qeverisë shpesh kryeministrat kërkojnë të ndikojnë te gjyqësori. Kur liritë politike tkurren, kur liria e medias së lirë blihet me përkëdhelje qeverisëse apo kërcënohen me penalitete të egra, kur individët në partitë politike por edhe në qeveri, në shoqërinë civile dhe në media dënohen për mendimin ndryshe, vendi rrëshqet natyrshëm në një qeverisë autokratike.

PS ka nisur një fushatë intensive anëtarësimi dhe aktivizimi për zgjedhjet e vitit 2025 duke synuar një tjetër mandatat...

Natyrisht, çdo forcë politike mund të vazhdojë aktivitetin e saj një vit para zgjedhjeve të ardhshme. Edhe Partia Agrare Ambientaliste e ka nisur këtë proces. Por PS, si mazhorancë qeverisëse dhe politike, duhet të mbajë premtimin e detyrueshëm për të bërë përmirësimet e nevojshme në kodin zgjedhor të kërkuara edhe nga gjykata kushtetuese. Çdo forcë politike dhe çdo drejtues që nuk zbaton vendimet e Gjykatës Kushtetuese në thelbin e saj është antikushtetues. Partia Socialiste, për të përmbushur premtimin publik ndaj emigrantëve, duhet të sigurojë votën e diasporës duke zbatuar vendimin e gjykatës kushtetuese dhe kërkesat e përsëritura të tyre, por edhe te OSCE. Kur ka vullnet pozitiv, gjithçka është e arritshme. Ndryshimet kushtetuese në kodin zgjedhor janë një test i përsëritur që ne qeverisemi nga politikanë që kanë si qëllim të vetëm dhe në çdo mënyrë edhe të paligjshme mbijetesën individuale në pushtet. Vendit i duhet një lidership që të mos “gjakoset” për të fituar zgjedhjet, por të mos lodhet për një të ardhme më të mirë për të gjithë shqiptarët, përfshirë demokratët, legalistët, monarkistët, ballistë dhe çdo përfaqësi tjetër politike. E ardhmja më e mirë e shqiptarëve nis nga barazia e mundshme, barazia e lirisë politike, barazia e mundshme ekonomike, barazia në çdo mundësi punësimi dhe promovimi. Për sa kohë shumica politike që prodhojnë oligarkë/ elita do të absolizohen, Shqipëria rrezikon të mbetet e ndarë dhe e zhgënjyer. Ky vend i mrekullueshëm fatkeqësisht do të dëmtohet nga largimet dhe braktisjet. Do të dominohet nga varfërimi shpirtëror dhe material.

Si e shikoni ecurinë e procesit të negociatave me BE- në?

BE- ja duhet të mbështesë vendet e Ballkanit Perëndimor për të avancuar në procesin e integrimit. BE- ja duhet të mësojë nga konflikti i Rusisë me Ukrainën. Në këtë rast, SHBA- të dhe BEja në një analize retrospektivë kuptuan se duhej të kishin vepruar më shpejt me disa republika të ish- Bashkimit Sovjetik për përfshirjen e tyre në aleancën euro- atlantike. Kjo do të eliminonte çdo mundësi që Rusia t’i kthehej ëndrrës së saj për superfuqi. Ajo e synon këtë jo vetëm duke u bashkuar me ish- republikat ruse, por duke pushtuar pjesë të tyre. Kjo i ndodhi Gjeorgjisë disa vite më parë, kjo po i ndodh aktualisht Ukrainës. Ky rrezik përfshin edhe sot disa ish- Republika Jugosllave dhe veçanërisht Ballkanin Perëndimor. BE- ja duhet të kuptojë se çdo vonesë në përfshirjen e shpejtë të vendeve të Ballkanit Perëndimor në NATO dhe BE e bën të pamundur pushtimin e tyre nga Serbia apo Rusia. Historia e përgjakshme e Ballkanit Perëndimor na paralajmëron. Kostot e konflikteve janë disa herë më të mëdha se kostot e investimeve për paqen e qëndrueshme dhe mirëqenien në rritje të të gjitha vendeve. Është koha për të përshpejtuar integrimin e Ballkanit Perëndimor në NATO dhe BE.

Në gjykimin tuaj si po ecën zgjerimi i BE- së dhe çfarë mësimesh mund të nxirren prej tij?

Bazuar në shtatë zgjerimet e BE- së, duket se procesi burokratik i integrimit mund të zgjasë disa dhjetëra vjet, por mund të përfundojë brenda një viti. Dhjetë vendet e para ish- komuniste nga lindja u bashkuan me BE në 2004, pas një procesi integrimi pa kushte paraprake dhe pa shumë hapa. Rumania dhe Bullgaria u anëtarësuan në vitin 2007, ato u lejuan të bëheshin vende anëtare të BE- së edhe pse BE kishte shqetësime të mëdha për