"Lamtumirëojetë, lamtumirëobotë, përzier me vrer, lagun me lot"

Historia e poezisë së fundit që ia besoi një bashkëvuajtësi

kryesor që e shtynte atë që të anëtarësohej në shoqërinë e masonerisë italiane. Megjithatë, edhe sepse nuk është vendi për një diskutim të tillë, duhet të përmendim se kjo betejë mes kishës katolike, Vatikanit dhe masonëve ka qenë e gjatë dhe vijon ende edhe sot.

Kohët e fundit, Departamenti i Vatikanit, i njohur si Dikasteri i Doktrinës së Besimit ( Dicasterium Pro Doctrina Fidei), publikoi më 13 nëntor 2023, një shprehje mendimi, të nënshkruar nga Papa Françesku. Ky dokument ishte një përgjigje për një peshkop nga Filipinet, i cili ishte alarmuar nga numri në rritje i frimasonëve në vendin e tij. Nga e njëjta zyrë, një javë më parë kësaj deklarate për masonët, u lëshua deklarata se personat transgjinorë mund të pagëzohen, mund të shërbejnë si kumbarë dhe mund të jenë dëshmitarë në dasmat katolike. Por, nëse kjo gjë e fundit nuk përbënte më një mëkat, u rikonfirmua se masoneria ishte një mëkat i pafalshëm. Letra për frimasonët citonte një deklaratë të vitit 1983, të nënshkruar nga Papa Benedikti XVI i ndjerë, në atë kohë shefi i doktrinës së Vatikanit, ku thuhej se katolikët "në shoqatat masonike janë në gjendje mëkati të rëndë dhe nuk mund të marrin Kungimin e Shenjtë".

Gjurmët e kësaj përplasjeje mes kishës katolike, por edhe asaj ortodokse, me masonerinë janë evidentuar edhe në kohë të tjera. Nuk dihet nëse kanë qenë të gjithë masonë ata patriotë shqiptarë që interesoheshin për fatet e gjuhës shqipe, por emra të tillë si Petro Nini Luarasi, ishin të konsideruar si "djaj" masonë nga kisha ortodokse:

Nga popullsia katolike, punëtorë të kthyer nga emigrimi, karbonarë e mësues italianë u bënë bartës të atyre ideve [ masone]. Sipas dokumenteve të klerit katolik në Shkodër qarkullonte literaturë "jakobine", antikishtare. Konsulli i Francës në Shkodër Kolana Cekaldi në letrën që i dërgonte P. të Jashtme, Dukës Dekan, më 25 shtator 1877, në mes të tjerash shprehte shqetësimin kryesor të arqipeshkëvit të Shkodrës për frankmasonët. Kleri ortodoks grek e grekoman i thërriste atdhetarët shqiptarë masonë: "kush mëson këtë gjuhë të masonëve ( gjuhën shqipe - K. U.) qoftë i mallkuar dhe i larguar nga kisha ortodokse". Mitropoliti i Kosturit Fillareti më 1892 mallkoi mësuesin e shqipes Petro N. Luarasin si protestant e si mason ( Kahreman Ulqini. Faktorë kulturorë e fetarë: nga kombësia te kombi ( sprovë). Idromeno, 1999, f. 54).

Për hir të së vërtetës, edhe vlerësimi i Mirash Ivanajt ndaj klerikëve katolikë ka qenë shumë i ashpër, siç mund të lexohet në ditarin e tij ( Mirash Ivanaj, Martin Ivanaj. 24 orët e fundit të mbretërisë së Zogut: ditar. Toena, 1997). Por, nuk duhet harruar nga ana tjetër se gjurmët e para të shqipes së shkruar, shekuj më parë, të çojnë pikërisht në drejtim të këtyre klerikëve katolikë. Për këtë arsye, analiza e raportit të Mirash Ivanajt me ta, është komplekse dhe delikate dhe duhet parë nën optikën e kohës dhe nën optikën e disa lloje analizash, që nga ato që lidhen me arsimin e deri tek ato që lidhen me metodat shtetërore dhe me ndikimet e shteteve, fesë dhe organizatave të tjera në politikën ndërkombëtare.

A e përdori Zogu vizionin e Mirash Ivanajt, me pragmatizëm makiavelist, apo kishte interes të vërtetë për të zhvilluar arsimin sipas një formule kombëtare, laike, shkencore, iluministe dhe atdhedashëse, siç synonte Ivanaj? Këtë gjë nuk do e mësojmë dot, pasi "Reforma Ivanaj", më 1935 përfundoi. Pas hedhjes në gjyq të shtetit shqiptar dhe lajmërimit të Lidhjes së Kombeve nga Provinca Françeskane Shqiptare, Gjykata e Hagës, mori vendim në favor të hapjes së shkollave katolike.

NIKOLL BEJ IVANAJ DHE KRIJIMI I LOZHËS MASONIKE TË DURRËSIT, SI INTERES STRATEGJIK I GOI- T

Në Itali, në vitet 1900, kishte filluar një angazhim filoshqiptar mes qarqeve të politikës italiane (" Muovimento Filoalbanese dal 1900 al 1915", Bolletino della Domus Mazziniana, 1996 42 ( 1): 68- 79). Të drejtuar nga Felice Albani [ mjeshtri mason, referencë anëtarësimi për Mirash Ivanajn - A. H.], një grup republikanësh romanë frymëzuan dhe reklamuan Komitetin Italian Proshqiptar në vitet e para të shekullit të 20- të, sipas idealeve të Mazzini- t. ( Historical Abstracts, 1775- 1914. Part A, vol. 49, issue 1- 2, 1998, f. 638).

Felice Albani ishte një individ i njohur i shoqatës sekrete masonike italiane, ndërsa Domizio Torrigiani ishte Mjeshtri i Madh i lozhës masonike italiane, "Grande Oriente d'italia" ( GOI), të cilit i drejtohej kërkesa e Mirash Ivanajt. Emra të tillë, si Felice Albani, Ettore Ferrari, Giovanni Bovio, Luigi Lodi e shumë e shumë të tjerë ishin emra deputetësh masonë dhe eksponentë të fraksionit më të fortë republikan në Itali prej dekadash. Degët e shumta të shoqërive masonike në shekullin 18- 19 ishin të shpërndara gjerësisht në Itali e po ashtu edhe në Europë. Por këta masonë italianë, jo gjithnjë kishin parasysh një politikë pozitive ndaj Shqipërisë. Në periudhën e LIB, një pjesë e mirë e tyre mbështesnin idenë e zgjerimit territorial të Italisë në drejtim të Vlorës dhe të zonave qendrore e jugore shqiptare. Debatet lidhur me këtë çështje brenda vëllazërisë lidheshin me diskutimet për supermaci në Adriatik dhe me mbizotërimin e parimeve demokratike ndaj atyre imperialiste që synonin ndërtime perandorish ( Marco Cuzzi. Dal Risorgimento al Mondo Nuovo. La Massoneria italiana nella Prima guerra mondiale. Le Monnier, 2017, f. 88).

Ekziston një marrëdhënie e ngjeshur e raporteve mes shoqërive masonike të kohës, të cilat orientonin politikën ndërkombëtare. Shoqëria masonike serbe kishte synime strategjike që përplaseshin me synimet strategjike të masonëve italianë për Ballkanin e sidomos për Adriatikun. Këto synime strategjike e thyen miqësinë e vëllazërive italo- serbe dhe sollën polemika të vazhdueshme mes tyre. Në këtë periudhë serbët gjenin mbështetje të masonerisë franceze dhe përdornin edhe masonët sllavë e serbë të kësaj masonerie. Pozicionimet dhe synimet e shfaqura në kongresin masonik të Parisit, në vitin 1917, ku disa serbë synonin që të shtrinin dominimin e tyre nga Triestja e Fiume deri në Dalmaci, duke synuar të kishin kontroll mbi Adriatikun, e shtynë Italinë të kundërshtonte fuqishëm këto "pozicionime groteske". ( Cuzzi, f. 111).

Masoneria dhe politika italiane e ndikuar prej saj përsërit formulën e hershme: "Sigurimi deri në kufirin më të sigurt të dominimit absolut italian në Adriatik, pa i kushtuar vëmendje çështjeve të grupeve etnike, të cilat bëhen krejtësisht dytësore kur përballen me sigurinë e atdheut". Prandaj, ata deklaruan se do të bëhej kundërshtim energjik ndaj "orekseve të të tjerëve" ( Cuzzi, po aty), që nënkuptohej atyre serbe, momentalisht.

Në realitet, nën rrogoz, problemi ishte shumë i qartë që në ditët e para pas hyrjes në luftë. Tashmë më 20 korrik 1915, një ditë pas emërimit të tij si ministër pa portofol me përgjegjësi për kufijtë lindorë dhe tokat e ardhshme të çliruara, Salvatore Barzilai, një mason i GOI, i kishte dërguar Salandrës një memorandum mbi situatën në Ballkan, në të cilin dolën projekte me një aromë të qartë ekspansioniste. Shqipëria duhet të kishte kaluar "nën dominimin ekskluziv italian", si një protektorat ose si një pushtim "i ngjashëm me atë të Austro- Hungarisë" apo edhe "duke e bërë një principatë të kryesuar nga një princ italian". Shqipëria përfaqësonte një pasion antik për lozhën masonike italiane GOI: në prill 1914, nën kujdesin e Ferrarit dhe të Nathan- it, u themelua një "trekëndësh" [ për fillimin e një lozhe duhet krijuar një celulë fillestare me tre persona - shënim A. H.], bërthama e lozhës së parë lokale të ardhshme në Durrës, e organizuar nga masoni me origjinë nga shqiptarët e Malit të Zi, Nikollë bej Ivanaj, përfaqësuesi i ardhshëm i kombit shqiptar në Konferencën e Paqes më 1919. Interesi për tokën e shqiponjave do të ishte gjithmonë në qendër të iniciativave ndërkombëtare të lozhës italiane GOI ( Cuzzi, f. 112).

Nikollë bej Ivanaj, ky patriot i shquar i angazhuar gjerësisht për Çështjen Kombëtare, ishte kushëri me Mirashin dhe të dy patën një aktivitet serioz botues përmes gazetës "Bashkimi" dhe "Republika", në Shkodër.

Lidhur me krijimin e kësaj lozhe masonike në Durrës, gjenden materiale në arkivin e lozhës masonike italiane GOI. Në fondin Ettore Ferrari gjendet një dosje ku dokumentohet nga korrespodenca e masonëve Ernesto Nathan dhe Ettore Ferrari krijimi i lozhës shqiptare ( Promemoria di Nicola [ recte: Nikolla] Ivanay, Durazzo, 15 aprile 1914, in: Biblioteca GOI, Fondo Ettore Ferrari, Sottofascicolo 8, "Corrispondenze di Ernesto Nathan a Ettore Ferrari ( 18851917)"). Vetëkuptohet se mbështetja e shqiptarëve ishte një kundërmasë për ekspansionin serb në Adriatik, të cilin Brazilai e konsideronte "program të shfrenuar imperialist" ( Cuzzi, po aty). E kush më mirë se patriotët shqiptarë do të luftonte ndaj këtij ekspansioni? Por, interesi i thellë masonik italian shkonte përtej interesit kombëtar shqiptar. Kjo gjë do të dukej në vijim të marrëdhënieve dypalëshe, të cilat çuan deri në pushtimin e Shqipërisë. Në këtë pikë, mund të kuptohet më mirë se si Mirash Ivanaj, i brumosur me moral e virtyte ashtu si Nikolla, doli në protesta antifashiste në Shqipëri, jo vetëm se ishte republikan, por sepse ishte atdhedashës. Ky motivi duket qartë në kërkesën e mëposhtme, të Mirash Ivanajt për GOI- n, ku kërkon anëtarësimin e tij në lozhën masonike italiane, me qëllim që t'i shërbejë sa më mirë atdheut të tij.