Letra e Eisenhower- it për Stalinin dhe "përplasjet amerikano- britanike
Dyshimet për një marrëveshje të fshehtë, pse e shqetësoi Churchill- in letra e Eisenhower- it për udhëheqësin sovjetik
Ambasadori Bashkim Zeneli përmes librit "Berlin 1945Maji i fitores" hedh dritë mbi ngjarjet e fundluftës së Dytë Botërore, më e madhja dhe më e përgjakshmja që ka përjetuar njerëzimi. Libri mbart një pasuri personazhesh, ngjarjesh, psikologjish e ndjesish që na jepen pikërisht përmes "Berlin 1945 - Maji i Fitores" i ambasador Bashkim Zenelit. Bota berlineze e majit të vitit 1945 është e pafundme, një kozmos më vete, e pangjashme me asnjë kozmos dhe e papërsëritshme për të medituar përshkrimin e saj. Libri i diplomatit të njohur ka patur një inter"Past is Prologue- E kaluara është prologu"
Njohja e së shkuarës është parakusht për t'u orientuar drejt së ardhmes"
Arkivi Kombëtar i SHBA, Uashington
PJESA E PARË
Tensioni në bunker po rritej nga dita në ditë. Nuk vinte më asnjë lajm pozitiv. Raportohej vetëm për humbje të ushtrisë naziste, si në perëndim, ashtu edhe në lindje e juglindje. Ndonjë rezistencë ishte krejt e papërfillshme. Hitleri e priste ofensivën si nga perëndimi, ashtu edhe nga lindja, por vetëm se nuk ishte i sigurt se kur do të ndodhte kjo. Më shumë se asgjëje ai i trembej sulmit të ushtrisë së kuqe, që ishte afër Berlinit dhe që do ta merrte atë para amerikanëve dhe britanikëve. Në çmendurinë e tij, do t'i thoshte Goebelsit se "lufta për të marrë Berlinin ishte një komplot bolsheviko- hebre". Ndërkohë, ai nuk i kishte pranuar as gjeneralit Heinrici plan për evakuimin e popullsisë civile. Jo vetëm aq, por gjendja po rëndohej edhe nga mungesa e madhe e ushqimeve në kryeqytet. Asgjë nuk kishte edhe nga ai premtim i Goebelsit për të furnizuar Berlinin me mish dhe me qumësht pluhur.
Më 31 mars, do të shënohej një ngjarje e rëndësishme që jepte sinjalin e nisjes së shpejtë të ofensivës së ushtrisë sovjetike. Udhëheqësi sovjetik, Stalin, thërret për të biseduar në zyrën e tij ambasadorët e SHBA- së dhe Britanisë së Madhe, Harriman dhe Clark Kerr së bashku më shefat e misionit ushtarak amerikan dhe britanik, gjeneralin John Dean dhe admiralin Ernest Archer. Paraprakisht, ata ishin njoftuar nga kabineti i Stalinit se do të bisedohej lidhur me zhvillimet e forcave aleate në Gjermani tani në prag të përgatitjes për ofensivën përfundimtare. Do të bisedohej edhe për letrën që gjenerali Eisenhower i kishte dërguar Stalinit pak ditë më parë. Gjenerali Dean, paraprakisht do të njihej në detaje me letrën që Eisenhower- i i kishte dërguar Stalinit.
Takimi me udhëheqësin sovjetik nuk do të zgjaste shumë. Stalini që në fillim do t'u thoshte bashkëbiseduesve se e mbështeste planin e gjeneralit Eisenhower. Ai do të thoshte se "në këtë sulm frontal, Gjermania do të ndahej në dy gjysma dhe armikun qendror do ta kishte në pjesën perëndimore të Çekosllovakisë dhe në Bavari.
Stalini mbështeste strategjinë e anglo- amerikanëve, por për planin e tij, nuk u foli bashkëbiseduesve. Porsa i përket koordinimit me planin e ushtrisë sovjetike, ai u tha bashkëbiseduesve, se për këtë, më parë ai do të duhej të konsultohej me shtabin e tij. Stalini u thotë gjithashtu se brenda 24 orëve do t'i përgjigjet letrës së gjeneralit.
Të ftuarit në këtë bisedë, do t'u raportonin menjëherë qeverive të tyre. Gjenerali amerikan Dean do të vinte në dijeni menes të veçantë dhe se i referohet pa fund burimeve arkivore rreth luftës së pamëshirshme që udhëhoqi Hitleri deri në fitoren kundër nazizmit. Historiani Paskal Milo në parathënien e librit vlerëson se ambasadori Bashkim Zeneli në librin e tij me disa qindra faqe, jep një mësim e shërben si model. Sipas z. Milo, ai dëshmon së është një njeri me vullnet dhe pasion që bën punën e një instituti të tërë. Bashkim Zeneli na rikujton të gjithëve se kush harron dhe shtrembëron të shkuarën është i prirur të gabojë në të tashmen e të ndërtojë keq të ardhmen.
Kryeministri britanik dyshonte për një marrëdhënie jo të sinqertë të amerikanëve ndaj britanikëve, nisur edhe nga disa vonesa apo edhe mospërgjigje të amerikanëve ndaj britanikëve. Churchill nuk kishte dijeni për gjendjen shumë të rënduar shëndetësore të presidentit amerikan. Bashkëpunëtorët e tij kujdeseshin që të mos i përcillnin gjithçka dhe të mos e shqetësonin me "ngutin e përgjigjeve" që prisnin britanikët.
jëherë edhe gjeneralin Eisenhower, i cili do të mbetej shumë i kënaqur nga përgjigjja e Stalinit për letrën e tij. Deri tani, letra e gjeneral Eisenhower dërguar Stalinit kishte qenë objekt sulmesh e spekulimesh, edhe dyshimesh, nga britanikët, për mundësinë e ndonjë marrëveshjeje të fshehtë.
Veçanërisht i shqetësuar për këtë letër ishte kryeministri britanik Churchill. Ai i kishte thënë shefit të shtabit të tij, gjeneralit Sir. Hostings Ismay se dyshonte në një marrëveshje të fshehtë amerikano- sovjetike, "kundër britanikëve" Churchill- i do të kujtonte letrën e gjeneralit të tij Montgomery 2- 3 ditë më parë, ku i shkruante se "duke ecur drejt Elbës, nëpërmjet autostradës do të shkonte në Berlin". Kjo i kishte pëlqyer kryeministrit britanik dhe tani, dukej se planet kanë ndryshuar. Ai po shihte se "marrëdhëniet midis të treve nuk qenkan të mira".[ 1]
Ai do t'i thoshte gjeneralit Ismay se "ato që Eisenhower- i i ka përcjellë Stalinit, më duken shumë kontradiktore me ato që më ka njohur Montgomery, në lidhje me marshimin drejt Elbës, e më tej, drejt Berlinit."[ 2]
Po atë ditë, Feldmarshalli britanik Brooke, shumë i nervozuar dhe pa dijeninë e Churchill- it dhe as të gjeneralit Montgomery do t'i dërgonte një notë proteste Uashingtonit se "si mund ta lejonte Eisenhower- in të komunikonte drejtpërdrejt me Stalinin dhe se më parë duhej të merrte vendim për këtë në Shtabin e Përgjithshëm... Feldmarshalli Brooke kërkonte të dinte se "çfarë ka ndryshuar në koordinimin e planeve të përbashkëta për të shkuar drejt Elbës".
Letra e marshallit Brooke do të linte të befasuar gjeneralin amerikan George Marshall, shef i Shtabit të Shefave të Ushtrisë. Britanikët, me synimin e njohur për të marrë ata të parët Berlinin, tani donin të dinin se çfarë ka ndryshuar. Gjenerali Marshall do të komunikonte menjëherë me gjeneralin Eisenhower dhe ky do t'i thoshte se "britanikët donin me çdo kusht të hynin të parët në Berlin dhe mendonin se ashtu siç u tërhoqëm ne për të pasur si zonë të pushtimit veriun dhe veri- perëndimin e Gjermanisë, pas kundërshtive të pandërprera të britanikëve, ashtu edhe do të mund të tërhiqemi për t'i hapur rrugë ushtarëve britanike për të marrë Berlinin në autostradë, edhe para sovjetikëve".[ 3]
Gjenerali George Marshall, do t'i përgjigjej me një ton shumë të qetë marshallit Brooke duke i shkruar se "asgjë nuk ka ndryshuar në strategjinë e bashkëpunimit midis amerikanëve dhe britanikëve në fushën e betejës... Ai ndjente shumë keqardhje për dyshimet e britanikëve".
Kryeministri britanik dyshonte për një marrëdhënie jo të sinqertë të amerikanëve ndaj britanikëve, nisur edhe nga disa vonesa apo edhe mospërgjigje të amerikanëve ndaj britanikëve. Churchill nuk kishte dijeni për gjendjen shumë të rënduar shëndetësore të presidentit amerikan. Bashkëpunëtorët e tij kujdeseshin që të mos i përcillnin gjithçka dhe të mos e shqetësonin me "ngutin e përgjigjeve" që prisnin britanikët.
Më vonë, Churchill, në kujtimet e tij do të shkruante se "unë besoja se në të gjithë ato vite, telegramet e mia të gjata i shkonin mikut tim të besuar dhe kolegut... Por, siç duket, shumë duar përziheshin së bashku, për të dhënë përgjigje në emër të tij. Rooswelti largpamës tani jepte vetëm direktiva të përgjithshme. Ishin javë shumë të ngarkuara për të gjithë."[ 4]